Lada moment żniwa – zbiory jęczmienia ozimego i rzepaku. Potem zbiór kolejnych upraw. Warto więc pomyśleć o poplonach, które to mają dobroczynne znaczenie dla gleb. Może facelia?

W ostatnich latach poplony zyskują na znaczeniu i to nie tylko dzięki programowi rolnośrodowiskowemu. Rolnicy dostrzegają bardzo korzystny wpływ poplonów na poprawę żyzności gleb. W glebie ważna jest obecność materii organicznej. Jej deficyt dotyka szczególnie gospodarstwa bez inwentarza. W tych gospodarstwach poplony mają ważne zadanie – pozostawić po sobie jak największą ilość materii organicznej. Poprawa żyzności gleby umożliwia uzyskiwanie zadowalających plonów o dobrej jakości. Poplony zwykle są wysiewane na polach, które przeznaczane są pod uprawę roślin jarych (zboża jare, buraki cukrowe, kukurydza, ziemniaki). W gospodarstwach, w których udział zbóż w strukturze zasiewów przekracza 70%, w pierwszej kolejności powinny być obsiewane poplonami po to, aby poprawić wartość stanowiska. W takich gospodarstwach warunkuje to zwyżkę plonów zbóż w porównaniu ze zbożami uprawianymi po sobie. Uprawa międzyplonów, pozostających na polu przez okres jesień – zima, zapobiega erozji wietrznej i wodnej gleb. Ma to ogromne znaczenie, szczególnie na glebach lekkich. Międzyplony wzbogacają glebę w próchnicę, co poprawia jej właściwości fizyko-chemiczne, reguluje stosunki wodno-powietrzne i ogranicza wymywanie składników mineralnych do głębszych warstw gleby oraz wykorzystuje nadmiar azotu zgromadzonego w glebie i ogranicza jego straty. Uprawa międzyplonów działa też fitosanitarnie – poprzez wysianie międzyplonu można bowiem wyeliminować lub ograniczyć rozwój niektórych patogenów. Międzyplony ścierniskowe lubią równomiernie rozłożone opady deszczu, najlepiej kiedy od lipca do września wynoszą one blisko 150 mm opadów. Średnia temperatura nie powinna być niższa niż 12°C. Długość okresu wegetacji to przeciętnie 65-90 dni.

Jakie rośliny wybiera się na międzyplony ścierniskowe? Najczęściej: gorczycę, facelię błękitną, łubiny, seradelę, bobik, groch pastewny, rzepak. Można też sporządzić mieszanki z tych gatunków o zbliżonej długości okresu wegetacji i wymaganiach glebowych oraz podobnej wielkości nasion, aby mieć ułatwiony łączny siew.

Facelia

Facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia) należy do rodziny faceliowatych (Hydrophyllaceae). Jest rośliną jednoroczną, szorstkoowłosioną, o charakterystycznych niebieskofioletowych kwiatach, obcopylną, zapylaną głównie przez pszczoły. Facelia jest też znaną i cenioną rośliną miododajną. Uprawiana w poplonie ścierniskowym najczęściej nie osiąga jednak przed zbiorem pełni kwitnienia ze względu na krótki okres wegetacji.

Facelia jest jedną z najbardziej niezawodnych roślin poplonowych uprawianych na wszystkich rodzajach gleb. Potrafi pobierać wymyte składniki pokarmowe z głębszych warstw gleb ze względu na głęboki, dobrze rozwinięty system korzeniowy, i przemieszczać je do części nadziemnej. Ma niewielkie wymagania glebowe (można ją uprawiać w zasadzie na wszystkich rodzajach gleb), ale gleba powinna być w dobrej kulturze, niezaperzona i niezakwaszona (pH obojętne). Jest odporna na suszę, dość dobrze znosi jesienne przymrozki (-7 do -10°C). Charakteryzuje się krótkim okresem wegetacji (90-110 dni w zależności od warunków pogodowych). Dzięki szybkiemu tempu wzrostu facelia zagłusza wschodzące chwasty i chroni glebę przed stratami wilgoci.

Przy sprzyjających warunkach pogodowych dobry plon zielonej masy można otrzymać już po 50-60 dniach. W poplonie ścierniskowym, gdy rośliny facelii osiągną wysokość 30-40 cm, można otrzymać 20-30 t/ha zielonki. Jako roślina poplonowa uprawiana na mulcz, łatwo się kruszy po przemarznięciu i wiosną można zastosować siew bezpośredni buraków czy kukurydzy w mulcz. Zieloną masę facelii można bezpośrednio przyorać, zwałować lub rozdrobnić i przyorać. Przyorana zielona masa może zastępować obornik, jego równowartość dochodzącą do 200-250 dt. Korzystny stosunek C:N wpływa na dobry rozkład zielonej masy facelii w glebie.

Dobór poplonów oraz termin siewu zależą od rejonu kraju. Facelię zwykle można wysiewać od 25 lipca do 15 sierpnia. Wcześniejszy wysiew facelii ogranicza się w zasadzie do stano-wisk po sprzęcie pierwszych przedplonów takich jak: jęczmień ozimy czy rzepak. Wysiew w terminie późniejszym nie zapewni jednak dobrych plonów biomasy. Zaleca się wysiew w ilości 8-10 kg na hektar (na lepszych glebach). Na słabszych stanowiskach zaleca się wysiewać do 12 (15) kg. Przedsiewna uprawa gleby polega na bezpośrednim wykonaniu orki na głębokość 12-15 cm po zbiorze przedplonu oraz doprawieniu agregatem z wałem strunowym na głębokość 2-3 cm.

Aby uzyskać dobry plon facelii, należy zadbać o jej nawożenie: przed wykonaniem orki należy zastosować do 50 kg P₂O₅ i 60-80 kg K₂O na hektar. Azot trzeba podać w ilości 60 kg na hektar, połowę zalecanej dawki przed siewem facelii, a resztę w czasie wegetacji. Nasiona facelii błękitnej powinno się wysiewać w rzędy 10-15 cm lub 20-25 cm na głębokość 2-3 cm. Preferuje się lekkie wałowanie gleby przed siewem, aby umożliwić szybsze wschody i lepsze podsiąkanie wody.

W poplonach, po wcześnie schodzących przedplonach, można ją wysiewać w następujących mieszankach: facelia (4 kg) + wyka (40 kg), facelia (4 kg) + seradela (40 kg). W praktyce stosuje się często mieszanki: facelia (5 kg) + gorczyca (10 kg), facelia (4 kg) + łubin żółty (80 kg).

Facelia z przeznaczeniem na przeoranie jest szczególnie zalecana przy rekultywacji gruntów zdegradowanych (czasowo wyłączonych z produkcji). Ma też działanie fitosanitarne na glebę – ogranicza ilość mątwika. Facelia nie jest też atakowana przez choroby i szkodniki, w związku z tym, że pomiędzy nią a innymi gatunkami uprawnymi nie występuje pokre-wieństwo gatunkowe.

Na podstawie danych COBORU można uznać, że w obrocie znajdują się następujące odmiany facelii: Angelia, Asta, Lisette, Natra, Stala, Anabela i Atara.

Wioletta Kmiećkowiak
Dział EOŚ WODR w Poznaniu

Źródło:
1) dr. inż. Andrzej Lewandowski „Farmer” 13/2006
2) dr Danuta Leszczyńska, X’12, www.farmer.pl
3) Krajowy Rejestr Odmian 2014, www.coboru.pl