Natura 2000 to spójna europejska sieć ekologiczna, której celem jest utrzymanie różnorodności biologicznej na kontynencie europejskim poprzez zachowanie i ochronę siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ważnych dla Wspólnoty Europejskiej. Wyznaczenie tych obszarów jest obowiązkiem dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej.
Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:
- Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) – utworzone dla ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków;
- Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) – wyznaczone w celu trwałej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagrożonych wyginięciem gatunków roślin lub zwierząt albo w celu odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub właściwego stanu ochrony tych gatunków;
- Obszary mające znaczenie dla WE – projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk, zatwierdzone przez Komisję Europejską w drodze decyzji.
Unijna podstawa prawna dla obszarów Natura 2000 to Dyrektywy, tzw. Ptasia i Siedliskowa. Nie precyzują one, jakie ograniczenia i zakazy mają obowiązywać na poszczególnych obszarach, zobowiązują natomiast kraje członkowskie unijne do zachowania na tych obszarach „właściwego stanu ochrony gatunków i siedlisk”. Polskim aktem prawnym zawierającym przepisy dotyczące ochrony przyrody na obszarach Natura 2000 jest ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. 2013 r., poz. 627 z późn. zm.).
Wytyczenie gruntów pod inwestycję znajdujących się bezpośrednio na lub w bliskim sąsiedztwie obszaru Natura 2000 wcale nie musi oznaczać braku zgody na rozpoczęcie na tym terenie działalności. Na obszarach Natura 2000 zabrania się (poza koniecznymi wymogami nadrzędnego interesu publicznego) podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, niezależnie od ich położenia względem tego obszaru. Ochrona dotyczy tych elementów przyrody, z powodu których (dla ochrony których) dany obszar Natura 2000 został wyznaczony. Dla inwestujących ważny jest fakt, że miejsca występowania chronionych gatunków i siedlisk zwykle nie obejmują całego obszaru Natura 2000. W przypadku działalności prowadzonej na obszarze Natura 2000 obowiązują dwie podstawowe zasady. Pierwsza, która mówi, że w momencie powołania obszaru Natura 2000 prowadzona wcześniej działalność, istniejąca zabudowa i infrastruktura oraz oczywiście sposób wykorzystania terenu nie zmieniają się. Wcześniejsza działalność może być więc kontynuowana, oczywiście jeśli jest zgodna z licznymi przepisami, także dotyczącymi ochrony przyrody. Natomiast druga zasada, wynikająca z przepisów polskiego prawa ochrony środowiska, mówi, że każde planowane przedsięwzięcie powinno być ocenione z punktu widzenia możliwego wpływu na obszary Natura 2000. Dotyczy to każdego przedsięwzięcia, dla którego wydaje się jakąkolwiek zezwalającą decyzję administracyjną, w tym takie, w ramach których uruchamia się procedurę oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ).
Projekty polityk, strategii, planów i programów oraz zmian do takich dokumentów, a także planowane przedsięwzięcia, które mogą znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a które nie są bezpośrednio związane z jego ochroną lub nie wynikają z tej ochrony, wymagają przeprowadzenia odpowiedniej oceny oddziaływania na zasadach określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. 2013 r., poz. 1235, z późn. zm.) – ustawa OOŚ. Tym samym procedura OOŚ staje się kluczowym instrumentem ochrony przyrody, umożliwiając zachowanie bioróżnorodności.
Dla przedsięwzięć z kategorii mogących znacząco (zawsze lub potencjalnie) oddziaływać na środowisko – tzw. grupa I i grupa II przedsięwzięć, ocena ta przeprowadzana jest w ramach procedury oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ), kończącej się wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Rodzaje tych przedsięwzięć określone są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. nr 213, poz. 1397 ze zm.). Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wydawana jest na wniosek składany zazwyczaj do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, czyli dokument będący przedmiotem weryfikacji w toku oceny oddziaływania na środowisko, jest obowiązkowy dla inwestycji mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (grupa I). Dla przedsięwzięć z grupy II wykonanie raportu nie jest obligatoryjne, ale może zostać orzeczone w drodze postępowania OOŚ. Jeżeli raport nie jest wymagany, sporządza się tylko Kartę Informacyjną Przedsięwzięcia.
OOŚ na obszarach Natura 2000 to ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko ograniczona do badania oddziaływania przedsięwzięcia na ten właśnie obszar. Realizacja planowanego przedsięwzięcia, innego niż tego z I lub II grupy, wymaga przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, jeżeli:
- przedsięwzięcie to może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie jest bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub nie wynika z tej ochrony;
- obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 został stwierdzony na podstawie przepisów ustawy OOŚ.
Procedury OOŚ wymagają udziału społeczeństwa. Oznacza to, że każdy ma prawo do zapoznania się z niezbędną dokumentacją sprawy oraz do składania uwag i wniosków.
W ramach oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 określa się, analizuje i ocenia oddziaływanie danego przedsięwzięcia, biorąc pod uwagę także skumulowane jego oddziaływanie z innymi przedsięwzięciami, tzw. efekt skumulowany. Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych (udokumentowany brak takich rozwiązań), właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska może zezwolić na realizację planu lub działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, żądając wykonania tzw. kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000. Przez kompensację przyrodniczą rozumie się zespół działań obejmujących w szczególności roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywację gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych. Koszty kompensacji przyrodniczej ponosi podmiot realizujący przedsięwzięcie. Kompensacja jest ostatecznością. Działania mające na celu naprawienie wyrządzonych szkód należy podejmować, jeżeli ochrona elementów przyrodniczych nie jest możliwa.
Na obszarach Natura 2000 nie podlega ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie oddziałuje znacząco negatywnie na cele ochrony tego obszaru. Ograniczenia wynikają przede wszystkim ze specyfiki chronionych siedlisk.
Jeżeli działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka lub rybacka wymaga dostosowania do wymogów ochrony obszaru Natura 2000, na którym nie mają zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości, regionalny dyrektor ochrony środowiska może zawrzeć umowę z właścicielem lub posiadaczem obszaru, z wyjątkiem zarządców nieruchomości Skarbu Państwa, która zawiera wykaz niezbędnych działań, sposoby i terminy ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia należności za wykonane czynności, a także wartość rekompensaty za utracone dochody wynikające z wprowadzonych ograniczeń.
Jeżeli w wyniku oceny nie udało się uzyskać pewności, że przedsięwzięcie nie będzie negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, należy odmówić wyrażenia zgody na realizację tego przedsięwzięcia.
Źródło: strony internetowe