Nowe wymagania dla gospodarstw rolnych z OSN.
Ilość i jakość naturalnych zasobów wody stanowi coraz większy problem światowy. Ochrona wód niezbędnych m.in. do produkcji rolnej od dawna stanowi najważniejszy aspekt polityki ochrony środowiska. Unia Europejska we Wspólnej Polityce Rolnej kładzie duży nacisk na ochronę wód szczególnie przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z rolnictwa. Celem tego artykułu jest przedstawienie zasad prowadzenia gospodarstwa rolnego na Obszarach Szczególnie Narażonych (OSN - to obszary, z których pochodzi zanieczyszczenie wód) oraz zmian w obowiązujących przepisach.
Obowiązek wyznaczenia OSN i opracowania dla tych obszarów Programów działań mających na celu ograniczenie azotu za źródeł rolniczych, wynika z Dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dot. ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego ( Dz. Urz. WE L 375 z 31.12.1991) zwanej Dyrektywa Azotanową i spoczywa na Polsce od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej. Do realizacji tego obowiązku wyznaczono Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (RZGW).
Informacje o OSN dostępne są na: www.kzgw.gov.pl. Zasięg OSN oraz Programy działań podlegają weryfikacji w cyklu 4- letnim.

Obecnie tj. od 2012 r. do 2016 r. w Wielkopolsce obowiązują następujące przepisy:
• Rozporządzenie Nr 4/2012 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu z dnia 5.07.2012r. w sprawie określenia wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (Dz. Urz. Woj. Wlkp., Poznań, dn. 16.07.2012r., poz. 3193).
• Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 12.07.2012r. w sprawie określenia w regionie wodnym Warty w granicach województwa wielkopolskiego wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (Dz. Urz. Woj. Wlkp., Poznań, dn. 13.07.2012r., poz. 3143).
Praktyczna podpowiedź dla rolników. Informacje na temat tego czy dane działki rolne wchodzące w skład gospodarstwa rolnego znajdują się na OSN zamieszczone są w informacji dotyczącej działek deklarowanych do płatności, dołączonej do wniosku o płatności bezpośrednie, wysyłanego bezpośrednio do rolnika przez ARiMR.
• Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 17.08.2012r. w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Woj. Wlkp., Poznań, 20.08.2012r., poz. 3601)
Uwaga zmiana! W Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego z dnia 31 lipca 2013 r. Poz.4767 ukazało się Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 26 lipca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. W Załączniku nr 1 ( Współczynniki przeliczeniowe sztuk rzeczywistych na DJP) zamiast „Pisklęta" powinno być „Kurki i kogutki do 18 tygodnia życia" , natomiast w Załączniku nr 4. (Średnie roczne wielkości produkcji nawozów naturalnych i koncentracja zawartego w nich azotu w zależności od gatunku zwierzęcia, jego wieku i wydajności oraz systemu utrzymania) w pierwotnej wersji opublikowano błędne wartości liczbowe w przypadku trzody chlewnej. Treść załączników została sprostowana rozporządzeniu zmieniającym. Zmiana ta ma znaczenie przy szacowaniu wielkości produkcji oraz jednostkowej zawartości azotu nawozów naturalnych, powstałych w różnych systemach utrzymania zwierząt gospodarskich.
Nowy program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych obowiązuje na OSN i stanowi uzupełnienie przepisów obowiązujących w całym kraju. Obowiązki kierowane są do wszystkich prowadzących działalność rolniczą na OSN. W Polsce, dla wszystkich OSN-ów, obowiązuje ten sam Program. Nastąpiło w nim przesunięcie okresu obowiązywania wymogów wprowadzonych przez Program działań, wprowadzono słowniczek pojęć na potrzeby PD, na wniosek KE zmodyfikowano definicję nawozów naturalnych, wydłużono okres, w których nie wolno stosować nawozów. Użyte w Programie określenia oznaczają np.: miejsce przechowywania nawozów naturalnych – zbiornik na płynne nawozy naturalne (gnojówkę lub gnojowicę), płyta obornikowa lub inne miejsce przechowywania obornika specjalnie przygotowane w tym celu z materiałów szczelnych i nieprzepuszczalnych zabezpieczających przed przedostawaniem się odcieków do wód lub do gruntu.

 Ogólne zasady stosowania nawozów określone zostały w§ 2 ust. 4 rozporządzenia MRiRW z dnia 16 kwietnia
2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz.U. Nr 80, poz. 479 z późn. zm.);.

Ponadto na OSN należy zwrócić uwagę na:

Okresy nawożenia

•  Nawożenie stosuje się w okresach i w warunkach, gdy nie ma zagrożenia, że zawarte w nich składniki mineralne (szczególnie związki azotu) będą wymywane do wód gruntowych lub zmywanie do wód powierzchniowych powodując ich zanieczyszczenie
•  Nawozy naturalne i organiczne stosuje się na go 1.03-15.11
•  Nawozy naturalne płynne na łąkach i pastwiskach stosuje się 1.03-15.08
•  Nawozy naturalne stałe stosuje się:
• na łąkach 1.03-30.11
• na pastwiskach 1.03-15.04 i 15.10-30.11
•  Nawozy azotowe mineralne stosuje się:
• na GO i UW od 1.03-15.11 zakaz nie dotyczy producentów buraków i kukurydzy, którzy zawarli kontrakt na ich dostawę po 15.11 a na łąkach i pastwiskach od 1.03.-15.08
•  Przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym i przy wypasie kwaterowym stosuje się obniżoną dawkę azotu w ilości do 85 kg N/ha/rok z nawozów płynnych naturalnych

Warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami

•  Należy zapewnić pojemność zbiorników do przechowywania gnojówki i gnojowicy, przez okres, w którym rolnicze ich wykorzystanie nie jest możliwe, odpowiadającą co najmniej 6-miesięcznej produkcji tych nawozów
•  Obornik należy przechowywać w sposób zabezpieczający przed przenikaniem odcieków do wód lub do gruntu lub, w przypadku utrzymywania zwierząt na głębokiej ściółce, w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu. W okresie od 1.03 do 31.10, jednak nie dłużej niż przez 12 tygodni, dopuszcza się złożenie obornika na pryzmie bezpośrednio na gruncie. Pryzmy lokalizuje się poza zagłębieniami terenu, w odległości większej niż 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych, na terenach o spadku do 3%, nie piaszczystych i nie podmokłych. W przypadku potrzeby ponownego złożenia obornika na pryzmie w kolejnym sezonie wegetacyjnym, pryzmy lokalizuje się w innym miejscu. Lokalizację pryzmy oraz datę złożenia obornika w danym roku na danej działce rolnik zaznacza na mapie lub szkicu działki.
•  Jeśli w gospodarstwie znajduje się nadmierna ilość nawozów naturalnych w stosunku do rzeczywistej pojemności ich przechowywania lub >170 kg N/ha UR, należy udokumentować, że nawozy usuwane są w sposób nieszkodliwy dla środowiska – znalezienie odbiorcy i zawarcie umowy zbytu (na piśmie)
•  Pasze soczyste przechowuje się na zabezpieczonym przed wyciekami gruncie, w silosach, na płytach lub na podkładzie z foli i sieczki oraz pod przykryciem foliowym. Kiszonki składuje się w odległości ponad 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych oraz źródeł i ujęć wody
•  Dostosowanie urządzeń do przechowywania nawozów – do końca obowiązywania Program
• Zasady nawożenia pól w terenie o dużym nachyleniu
•  W przypadku działek o nachyleniu powyżej 10% zabiegi uprawowe należy wykonywać w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku, o ile pozwala na to usytuowanie i powierzchnia działki
•  Orkę należy wykonywać odkładając skiby w górę stoku

Ograniczenia nawożenia na glebach podmokłych, zalanych, zamarzniętych lub pokrytych śniegiem

•  Brak możliwości stosowania nawozów oraz rolniczego wykorzystania ścieków na glebach zamarzniętych powierzchniowo
•  Nie dotyczy to pierwszej wiosennej dawki nawozów azotowych na uprawach roślin ozimych na glebach zamarzniętych powierzchniowo jeżeli uzasadniają to względy agrotechniczne

Nawożenie w pobliżu cieków

•  Rozsiewacze nawozów i opryskiwacze myje się oraz wodę z ich mycia rozlewa w odległości większej niż 20 m od brzegu zbiorników i cieków wodnych
•  Wodopoje lokalizuje się poza zbiornikami i ciekami wodnymi

Dawki i sposoby nawożenia

•  Rolnicy prowadzą dokumentację wszystkich zabiegów agrotechnicznych a w szczególności związanych z nawożeniem (termin, rodzaj, zastosowana dawka pod daną uprawę)
•  Do opracowania bilansu azotu i planu nawożenia zobowiązani są rolnicy, gospodarujący na powierzchni ponad 100 ha użytków rolnych na OSN. W tych gospodarstwach nie można stosować dawek większych niż wynikające z planu nawożenia (nawet, jeżeli dawki określone w Załączniku nr 5 do Programu są wyższe).
•  Pozostali rolnicy stosują dawki nieprzekraczające maksymalnych dawek nawożenia azotem dla upraw w plonie głównym określonych w Załączniku nr 5 (PD)

Program działań na OSN a Program Rolnośrodowiskowy
Mimo zwiększenia powierzchni OSN zmniejszeniu uległy wymogi wyłączające rolników z Programu RŚ.
W gospodarstwach do 100 ha użytków rolnych na OSN nie ma żadnych ograniczeń w realizacji Programu RŚ w tym pakietu Rolnictwo zrównoważone.
W przypadku gospodarstw powyżej 100 ha użytków rolnych na OSN realizujących zobowiązanie pakietu Rolnictwo zrównoważone, płatność będzie wypłacana tylko do powierzchni nie przekraczającej 100 ha.
Szkolenia
Ośrodki Doradztwa Rolniczego na podstawie ustawy z 22.X.2004 r. o jednostkach doradztwa rolniczego uczestniczą w realizacji zadań wynikających z Programu upowszechniając wśród rolników wymogi obowiązujące na OSN i współpracują z RZGW. Zapewniają obsługę merytoryczną szkoleń organizowanych we współpracy z właściwym Wójtem lub Burmistrzem. Szkolenia mogą być w całości lub w części (jeden blok tematyczny) poświęcone Dyrektywie Azotanowej i wymogom Programu.
Kontrola
Wojewódzcy Inspektorzy Ochrony Środowiska prowadzą kontrolę na podstawie przepisów ustawy z 20.07.1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska w związku z art. 32 ustawy o nawozach i nawożeniu z 10.07.2007 r.
Przestrzeganie Programów działań zatwierdzonych na OSN, wchodzi w zakres kontroli wymogów wzajemnej zgodności prowadzonych przez inspektorów ARiMR.
Ważna uwaga!
Obwieszczeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 kwietnia 2013 roku ( MP z dn. 25.04.2013r. Poz. 330) o zmianie wykazu wymogów określonych w przepisach Unii Europejskiej z uwzględnieniem przepisów krajowych wdrażających te przepisy; ogłasza się iż: - „ Poniższy wymóg obowiązuje rolników, których gospodarstwo rolne lub jego część jest położona na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego (OSN). W przypadku gdy na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego (OSN) jest położona część gospodarstwa rolnego, wymóg obowiązuje w stosunku do tej części.
Przestrzega się wymagań z programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla wyznaczonych obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego (OSN), na trenie których położone jest gospodarstwo rolne lub jego część."
Rolnicy, chcący otrzymywać płatności bezpośrednie w pełnej wysokości, będą musieli spełnić standardy (minimalne wymagania) określane jako Zasada Wzajemnej Zgodności. Jest to mechanizm wiążący wysokość przyznawanych płatności ze spełnieniem przez rolnika wymogów dotyczących ochrony środowiska. Wymogi te mają szeroki zakres a dotyczą miedzy innymi ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego. Powszechne stosowanie zasad dobrej praktyki rolniczej powinno dotyczyć całego kraju ponieważ stanowi, najlepszą metodę zapobiegania nadmiernemu zanieczyszczaniu wód azotanami pochodzącymi z rolnictwa.

Danuta Matusiak.