Odchwaszczanie upraw rolniczych zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin na przykładzie zbóż.

       Konkurencyjność chwastów w stosunku do rośliny uprawnej zależy przede wszystkim od liczebności i różnorodności występujących gatunków. W zbożach ozimych występuje około 250 gatunków chwastów. W ochronie przed chwastami, w ramach integrowanej ochrony roślin, dąży się do ograniczenie zachwaszczenia , a nie do jego całkowitej eliminacji. Wyróżniamy dwie podstawowe metody zwalczania patogenów: niechemiczną i chemiczną.

Niechemiczne metody regulacji zachwaszczenia

Uprawa zbóż charakteryzuje się bardzo wąską rozstawą międzyrzędzi. Najczęściej zboża są siane w rzędach o wąskiej szerokości. Taka technologia praktycznie wyklucza możliwość zwalczania chwastów w sposób mechaniczny, zwłaszcza w starszych fazach rozwojowych. Pielęgnowanie zasiewów zbóż ma na celu niszczenie tworzącej się na powierzchni roli skorupy, oraz zniszczenie kiełkujących chwastów. W praktyce osiąga się to przez jesienne bronowanie pola przed wschodami. Wiosenne bronowanie należy wykonać na ukos lub w poprzek pola po ruszeniu wegetacji do końca fazy krzewienia, na obsuszonych polach, gdy już minie groźba przymrozków ( nie powinno się bronować żyta ozimego ze względu na wysoko umieszczony węzeł krzewienia). W zbożach jarych można wykonać podobne zabiegi po siewie, gdy ukażą się wschody chwastów oraz po raz drugi po rozkrzewieniu się zboża (nie wcześniej, jak w stadium 4 liścia). Jednak nie są to zabiegi, które mogą całkowicie zabezpieczyć uprawę przed zachwaszczeniem. Można je wykonać, ale koniecznie przed zabiegami chemicznego zwalczania chwastów, zwłaszcza preparatami o działaniu doglebowym.

Chemiczne metody regulacji zachwaszczenia

 Elementem wspomagającym określanie stopnia zachwaszczenia jest znajomość stanowiska i umiejętność przewidzenia jaka jest gatunkowa zasobność banku nasion chwastów

Zwalczanie chemiczne chwastów w zbożach należy rozpocząć jesienią. Brak chwastów podczas wykonywania zabiegu doglebowego utrudnia wybór odpowiedniego preparatu. W takich przypadkach pomocna jest znajomość pola, informacja na temat przedplonu oraz wiedza o występujących w poprzednim gatunkach chwastów. Wybór herbicydów do zabiegów nalistnych wymaga umiejętności rozpoznawania chwastów. Bez względu na to, czy zabieg jesienny wykonano czy też nie, wiosną konieczna jest bardzo wczesna lustracja pól. Podczas wykonywania lustracji trzeba określić skład gatunkowy i fazy rozwojowe chwastów. Dzięki tym danym można  zadecydować o wyborze herbicydu, wysokości dawki i terminie zabiegu. Należy wziąć pod uwagę, że chwasty, które wzeszły jesienią i przezimowały, są wiosną zdecydowanie bardziej odporne na herbicydy niż chwasty znajdujące się w takich samych fazach rozwojowych, których wschody nastąpiły wiosną. Zabiegi nalistne należy wykonywać zawsze na suche rośliny. Często na etykietach preparatów ochrony roślin wysokości dawek są określone w przedziałach   ( np.: od 1l/ha do 1,2l/ha). Wyższe dawki herbicydów doglebowych należy stosować na glebach ciężkich, natomiast preparaty nalistne na chwasty nieco przekraczające fazę wrażliwości, podczas niesprzyjających warunków klimatycznych (np. zbyt niska temperatura), oraz gdy na polu znajduje się znaczna liczba chwastów średnio wrażliwych.  

Najważniejsze gatunki chwastów

Krótka charakterystyka chwastów najczęściej występujących w uprawie zbóż.

Gatunek chwastu -  zagrożenia i krótka charakterystyka

Bodziszek drobny

gatunek zimujący, wschodzi w obu formach zbóż także jako typowo jary, groźny podczas masowego występowania. Wydaje dwa do trzech pokoleń w trakcie sezonu. Preferuje wilgotne gleby próchniczne bogate w wapno

Bylica pospolita

gatunek wieloletni azotolubny, konkurencyjny (zacieniający) ze względu na osiąganą wysokość (do 2,0 m). Częściej występuje na glebach żyznych

Chaber bławatek

szybko rosnący, o dużym potencjale konkurencyjnym – pobiera wodę i składniki pokarmowe, a także silnie zacienia. Wschody jesienne i wiosenne, zimujący.

Dymnica pospolita

groźna podczas masowego występowania w trakcie wschodów zbóż ozimych i jarych (częściej wschodzi wiosną). Gleby wilgotne, próchniczne, przewietrzone, zasobne w azot i wapno. Plenna

Fiołki(polny, trójbarwny)

gatunki często nierozróżniane, mają tendencje do masowego występowania i wtedy są bardzo groźne dla wszystkich zbóż w fazie początkowego wzrostu. Potrafią zagłuszyć plantacje zimujące. W stosunku do gleby niewymagające

Gorczyca polna

szybko rosnąca, o dużym potencjale konkurencyjnym – pobiera wodę i składniki pokarmowe, silnie zacienia w początkowej fazie wzrostu zbóż. Podczas długich i ciepłych jesieni groźna dla ozimin, chociaż ostatecznie wymarza. Większy problem stanowi w jarych. Lubi gleby żyzne, wskaźnik gleb gliniastych

Gwiazdnica pospolita zimująca

konkurencyjna podczas masowego występowania w trakcie wschodów zbóż

Iglica pospolita

zimująca, groźna tylko podczas masowych wschodów. Częściej wschodzi wiosną i wtedy jest mniej konkurencyjna dla ozimin, a bardziej dla zbóż jarych. Gleby piaszczyste i gliniaste, lekko zakwaszone, azotolubna

Jasnota purpurowa i różowa

gatunek jary, zimujący, konkurencyjny jako element całkowitego zachwaszczenia.

Komosa biała

szybko rosnąca, o dużym potencjale konkurencyjnym – pobiera wodę i składniki pokarmowe, a także silnie zacienia. W oziminach groźna podczas długich ciepłych jesieni, chociaż ostatecznie wymarza. Wschody wiosenne są także bardzo konkurencyjne zarówno dla zbóż jarych jak i ozimych. Lubi gleby przewietrzone, nawożone obornikiem, żyzne, bogate w azot i potas

Mak polny

gatunek jary, zimujący, bardzo dobrze rozwija się na polach zbóż ozimych jak i jarych

Maruna nadmorska bezwonna

gatunek szybko rosnący, intensywnie pobierający wodę i składniki pokarmowe, a także silnie zacienia. Występuje na różnych typach gleb, zimująca. Konkurencyjna we wszystkich okresach wzrostu w zbożach ozimych i jarych

Miotła zbożowa

niebezpieczna dla zbóż ozimych. Silniejsze egzemplarze pochodzą ze wschodów jesiennych. Dobrze się rozwija na glebach lekko wilgotnych Niezapominajka polna gatunek jary, zimujący. Niebezpieczny podczas masowego występowania, często kwitnie i owocuje na ścierniskach zbóż jarych i ozimych, wzbogacając bank nasion

Owies głuchy

szczególnie niebezpieczny dla zbóż jarych. Preferuje podmokłe gleby gliniaste.

Ostrożeń polny

gatunek wieloletni, konkurencyjny pod każdym względem (pokarm, światło, woda, utrudniony zbiór). Wszystkie typy gleb

Perz właściwy

gatunek wieloletni charakterystyczny dla stanowisk zaniedbanych, bardzo konkurencyjny. Wszystkie typy gleb, najrzadziej na piaszczystych o niskim pH

Powój polny

gatunek wieloletni światłolubny. Pnącze zacieniające rośliny uprawne. Utrudnia wzrost i zbiór zbóż. Występuje na różnych typach gleb.

Poziewnik szorstki

wschodzi wiosną, preferuje wilgotne gleby, na których dorasta do 1 m wysokości. Często spotykany w zbożach. Konkurencyjny podczas masowego występowania, utrudnia sprzęt zbóż

Przetaczniki

gatunki ozime i jare (w tym zimujące) konkurencyjne zwłaszcza, gdy wschodzą jesienią. Stosunkowo szybko kończą wegetację i w późniejszym okresie nie stanowią zagrożenia

Przytulia czepna

gatunek jary, także zimujący, wybitnie konkurencyjny, azotolubny, zacieniający oraz utrudniający wzrost i zbiór zbóż. Preferuje czarnoziemy i gleby gliniaste – żyzne i wilgotne

Rdest kolankowy (rdest szczawiolistny typowy)

gatunek jary dość konkurencyjny, dorasta do 1 m wysokości. Preferuje gleby gliniaste, ciężkie, podmokłe

Rdest plamisty

gatunek jary konkurencyjny w zależności od stanowiska na glebach żyznych, wilgotnych i lekko kwaśnych, dorasta do 1 m wysokości, na torfowych może osiągnąć zaledwie 5 cm

Rdest powojowy (rdestówka powojowa)

gatunek jary groźny podczas masowego występowania. Preferuje gleby lekkie do średnio ciężkich. Dobrze znosi suszę

Rdest ptasi

gatunek jary typowo światłolubny, w zbożach ozimych rzadziej spotykany i mało konkurencyjny, bardziej groźny dla jarych, zwłaszcza w momencie ich wschodów

Rumianek pospolity

gatunek szybko rosnący, konkurencyjny – pobiera wodę i składniki pokarmowe, i w początkowej fazie wzrostu silnie zacienia. Jest wskaźnikiem gleb gliniastych

Rzepak – samosiewy

groźne dla zbóż ozimych, ponieważ wymagają podobnych warunków klimatycznych, wschody wiosenne w obu formach zbóż również niebezpieczne, ponieważ rzepak nie przechodzi jarowizacji i bardzo silnie

(bujnie) rozwija się wegetatywnie

Rzodkiew świrzepa patrz gorczyca polna

Stulicha psia

zimująca, szybko rosnąca, wyjątkowo plenna, intensywnie pobiera wodę i składniki pokarmowe, a także silnie zacieniająca. W zbożach rozwija się przeciętnie, jednak powinna być zwalczana ze względu na uprawy następcze. Małe wymagania glebowe

Tasznik pospolity

zimuje, kłopotliwy podczas masowego występowania, występuje na różnych typach gleb. Preferuje gleby pulchne i przewiewne

Tobołki polne

zimujące, kłopotliwe podczas masowego występowania. Preferuje gleby gliniaste, od średnich do ciężkich

Wyczyniec polny

gatunek jarej trawy kępowej, także zimującej. Pojawia się głównie w zbożach ozimych, dorastając na glebach żyznych i wilgotnych przeciętnie do 70 cm wysokości. Gatunek ekspansywny coraz częściej pojawiający się na obszarach całego kraju.

                                                                                                                                                                                                                               Krystian Karnicki ZD Oborniki 

Literatura:

,,Integrowana ochrona upraw rolniczych”- zastosowanie integrowanej ochrony pod redakcją Marka Mrówczyńskiego

Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Sp. Z o.o.  Poznań 2013

 ,,Integrowana produkcja pszenicy ozimej i jarej” praca zbiorowa pod redakcją Doc. dr hab.  Marka Korbasa i Doc. Dor hab. Marka Mrówczyńskiego

Państwowy instytut badawczy Poznań 2009