Zaprawianie nasiona, a wymogi integrowanej ochrony roślin.

Zaprawianie nasion zaliczane jest do najbardziej oszczędnych, a przy tym najbezpieczniejszych dla środowiska zabiegów chemicznych w produkcji rolniczej. Obecnie nanoszenie preparatu w formie zaprawy na nasiona roślin uprawnych, umożliwia ich ochronę zarówno przed chorobami występującymi w glebie, jak i przenoszonymi na powierzchni ziarna, a także przed szkodnikami w początkowych fazach rozwoju .

Wyróżniamy 3 podstawowe (najczęściej stosowane) metody zaprawiania nasion:

- zaprawianie na sucho

- zaprawianie półsuche

- zaprawianie na mokro

Coraz więcej zapraw ma nowoczesną formulację i znacznie niższe dawki od tych zalecanych kilka lat temu, dlatego nie zawsze jest możliwe właściwe zaprawienie nasion używając tradycyjnej betoniarki (np. trudne jest wymieszanie 100 kg nasion z 50 ml zaprawy).

Najlepsze równomierne pokrycie materiału siewnego uzyskuje się przy zaprawianiu na mokro w profesjonalnych zaprawiarkach. Zaprawy tak nanoszone nie pylą oraz gwarantują pokrycie newralgicznych punktów ziarniaka tj. bruzdkę i bródkę – miejsca gdzie jest najwięcej zarodników grzybów.

Poniżej najważniejsze choroby, które można ograniczyć tylko zaprawianiem nasion.

Głownie (pyląca i zwarta) – stanowią największe zagrożenie dla jęczmienia, a w mniejszym stopniu występują w owsie i pszenicy. Objawami głowni są wydostające się z pochew liściowych ciemnobrunatne kłosy. Kłoski te przekształcają się całkowicie w brunatną, pylącą substancję zarodników. Po rozsianiu zarodników pod koniec wegetacji pozostaje tylko osadka kłosowa. Głownia zwarta to choroba podobna do głowni pylącej. Tutaj skupienia brunatnej masy, pokryte srebrzystą osłonką są twarde. Nie pękają tak łatwo, jak u głowni pylistej, dopiero w czasie omłotu, zarażając zdrowe ziarno.

Śnieć cuchnąca – poraża jedynie pszenicę. Źdźbła roślin z porażonymi kłosami są krótsze od zdrowych, zabarwione sinozielono, ze sterczącymi pionowo kłosami z rozwartymi plewami i plewkami, między którymi tkwią zmienione ziarniaki, wypełnione brunatnym płynem zarodników o charakterystycznym zapachu śledzi. Podczas omłotu i przechowywania pękają, zarażając zdrowe ziarno.

Pasiastość liści jęczmienia -  jest najgroźniejszą chorobą tego gatunku, przenoszoną w ziarniakach. Objawy choroby widoczne są w fazie strzelania w źdźbło, w postaci charakterystycznych żółtych, później brunatniejących smug biegnących od nasady liścia do wierzchołka. Po pewnym czasie porażone liście pękają podłużnie i obumierają. Następuje infekcja kłosa, który często nie rozwija się i pozostaje w pochwie liściowej.

Sporysz – to choroba atakująca głównie żyto i pszenżyto. W ziarnie ze zbioru znajdują się niekiedy różki (przetrwalniki) sporyszu lub ich fragmenty. Maja barwę ciemnofioletową, ciemnobrązową lub czarną. Są one źródłem choroby w następnym sezonie, ponieważ na wiosnę z przetrwalnika w glebie wyrastają trzoneczki, z których tworzą się otocznie z zarodnikami. Zarodniki wyrzucane są z worków w czasie kwitnienia zbóż i jeżeli trafią na słupek zarażają nową roślinę.

Zgorzel siewek – choroba grzybowa siewek. Liczna grupa patogenów wywołujących zgorzel powszechnie występuje w glebach leśnych i rolnych. Choroba ta występuje bardzo wcześnie po skiełkowaniu. Poraża szeroką grupę kiełkujących roślin nasiennych. Prowadzi do powstawania pustych miejsc w uprawach monokulturowych: na plantacjach, w szkółkach, na trawnikach (szczególnie polach golfowych). Niekiedy rośliny porażone walczą i nie zamierają, rosną jednak wolniej i są bardziej narażone na opanowanie przez inne patogeny.

Zgodnie z zaleceniami integrowanej ochrony roślin każdy zabieg chemiczny należy uzasadnić i stosować w oparciu o sygnalizację i progi szkodliwości poszczególnych agrofagów.

Integrowana ochrona nakłada na rolnika obowiązek monitorowania występowania chorób czy szkodników przed wykonaniem zabiegów chemicznego. Trudno jest jednak ocenić zagrożenie ze strony najniebezpieczniejszych chorób przenoszonych na powierzchni nasion zbóż, mianowicie śnieci, głowni i zgorzeli siewek. Zawsze można przebadać nasiona, jest to jednak dość skomplikowane i drogie. Wyniki potwierdzające występowanie na nasionach sprawców chorób są podstawą do użycia zaprawy. Jednak praktycznie wszystkie nasiona na rynku nie mają takich badań. Innym wyjściem z sytuacji jest udowodnienie, najlepiej w postaci zapisków z poprzednich sezonów, że na plantacji wystąpiły już wcześniej choroby przenoszone z nasionami i niezbędne jest użycie zapraw nasiennych. W sytuacji, kiedy rolnik zakupi materiał kwalifikowany już zaprawiony w świetle przepisów nie musi się tłumaczyć z zastosowanej zaprawy, ponieważ na producencie materiału siewnego spoczywa obowiązek spełniania przepisów, w tym przypadku integrowanej ochrony.

W integrowanej ochronie trzeba stawiać na odmiany wszechstronnie przebadane, zarówno pod względem wartości gospodarczej, jak i przystosowania do naszego klimatu. Takie warunki spełniają odmiany wpisane do polskiego Rejestru, które dodatkowo badane są jeszcze w systemie badań porejestrowych Polowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO). Oferta zarejestrowanych odmian roślin rolniczych jest bardzo bogata i wszechstronna. Zapewnia to dobór odpowiedniej formy nie tylko pod względem właściwości użytkowych, ale – co bardzo istotne w integrowanej ochronie – o określonych wymaganiach siedliskowych, zimotrwałości, terminie i gęstości siewu oraz odporności, czy podatności na uszkodzenia powodowane przez patogeny i szkodniki. Materiał siewny wybranej odmiany najlepiej zakupić w wyspecjalizowanych firmach nasiennych, co gwarantuje czystość odmianową

i odpowiednie przygotowanie ziarna. A jednocześnie zdejmuje z rolnika obowiązek udokumentowania konieczności zaprawiania nasion. Wymiana materiału siewnego wskazana jest co 2–3 lata, ponieważ po kilku latach uprawy następuje pogorszenie jakości i utrata czystości odmianowej.

Literatura:

,,Choroby roślin uprawnych”   Zofia Fiedorow, Zbigniew Weber  Wydawnictwo Medix 1996, 1998

,,Integrowana produkcja pszenicy ozimej i jarej”  Praca zbiorowa pod redakcją Doc. dr hab. Marka Korbasa i Doc. Dr hab. Marka Mrówczyńskiego  Wydał  Instytut ochrony roślin  Poznań 2009

,, Integrowana produkcja jęczmienia ozimego i jarego” Praca zbiorowa pod redakcją Doc. dr hab. Marka Korbasa i Doc. Dr hab. Marka Mrówczyńskiego  Wydał  Instytut ochrony roślin  Poznań 2010