W ostatnich latach Polska znalazła się w grupie czołowych producentów surowców zielarskich w Europie. Wyraźny wzrost produkcji obserwowany jest w równym stopniu w dziale surowców pozyskiwanych ze stanowisk naturalnych, jak i z tych, które pochodzą z uprawy. Źródłem pierwszych jest głównie wschodnia Polska, a tych drugich regiony Wielkopolski, Lubelskiego, Kujaw i Środkowego Pomorza.
Badania z zakresu rolnictwa ekologicznego w Katedrze Roślin Warzywnych i Leczniczych SGGW w Warszawie rozpoczęto w 2004 roku. W ramach tych badań, nieprzerwalnie do tej pory, prowadzone są wielokierunkowe prace nad zrównoważonym i ekologicznym użytkowaniem dziko rosnących w Polsce roślin leczniczych. Prace te dotyczą przydatności wytypowanych stanowisk naturalnych do ekologicznego zbioru surowców, reintrodukcji wybranych gatunków na te środowiska, a także możliwości wprowadzania niektórych z tych roślin do uprawy.
Stanowiska do zbioru surowców ekologicznych powinny zostać wytypowane na podstawie zasobności tych stanowisk w dany gatunek (ilościowości) oraz na podstawie wartości użytkowej zbieranych z nich surowców. Prace nad wytypowaniem takich stanowisk należy rozpocząć od lokalizacji i dokumentacji stanowisk naturalnych danego gatunku. Specyfiką gospodarstw ekologicznych, niewątpliwie niepożądaną, są wysokie nakłady na robociznę. Przy zdecydowaniu się na uprawę ziół należy liczyć się z tymi nakładami jak i z nakładami związanymi z utrzymaniem pól wolnych od chwastów, z po zbiorczą obróbką surowców (myciem, suszeniem itp.) a także z okresowym przechowywaniem. Pomimo że rośliny lecznicze ze względu na swoje przeznaczenie wydają się być najbardziej predysponowane do ekologicznej uprawy, to dotychczas niewiele z nich udało się wdrożyć do tego systemu produkcji.
Oto wyniki badań nad ekologiczną uprawą wybranych roślin leczniczych w Katedrze Roślin Warzywnych i Leczniczych SGGW w Warszawie, posiadającej certyfikat ekologiczny:
Badania nad przydatnością do uprawy w warunkach ekologicznych róży karpackiej (Rosa carpatica). Nasadzenia róży karpackiej przeprowadzono w roku 2007 i 2008. Wiosną 2009 roku oszacowano procent przyjęcia się sadzonek wysadzonych w roku 2008 oraz procent roślin, które przezimowały z nasadzenia wykonanego w 2007 roku. Stwierdzono, że sadzonki przyjęły się w 70%, przezimowało natomiast około 90% roślin. Późnym latem (sierpień 2009) na wybranych losowo 50 osobnikach dwuletnich przeprowadzono ocenę cech morfologicznych i rozwojowych (wysokość roślin, liczba liści, obecność kwiatów i owoców). Z roślin dwuletnich zebrano owoce, które następnie wysuszono i zmielono. W suchym materiale oznacza się zawartość karotenoidów, związków flawonoidowych oraz witaminy C. Olej z owoców róży jest wartościowy zarówno w przypadku zastosowania go w żywności, np.: do produkcji herbatek ziołowych, dżemów czy win, jak i w kosmetyce czy medycynie, ponieważ zawiera znaczną ilość kwasów nienasyconych. Z badań wynika, że ma on właściwości odżywcze i regenerujące skórę. Niedawno przeprowadzone, inne badania kliniczne dowiodły, że owoce róży zmniejszają dolegliwości związane z chorobą zwyrodnieniową stawów (osteoporozą). Róża karpacka stanowi podstawę do opracowania nowych leków roślinnych i suplementów diety.
Badania nad możliwością uprawy szałwii lekarskiej metodą ekologiczną. Plantację szałwii lekarskiej założono w maju 2008 roku na wydzielonej części pola doświadczalnego. Badania nad plonowaniem tego gatunku przeprowadzono na roślinach dwuletnich w 2009 roku. Ziele zebrano w czterech terminach: przed kwitnieniem roślin, na początku kwitnienia, w pełni kwitnienia oraz po przekwitnięciu roślin. Określono świeżą i suchą masę ziela oraz zawartość olejku eterycznego. Szałwia rośnie na słonecznych zboczach i skałach, na glebach bogatych w wapń, pulchnych i w miarę wilgotnych. Po kwitnieniu należy ją silnie przyciąć. Uprawiana z nasion lub sadzonek pobranych z rośliny matecznej pod koniec lata bardzo łatwo się ukorzenia. Do gruntu należy przesadzić ukorzenione egzemplarze w rozstawie 50-60 cm, bo system korzeniowy bardzo silnie się rozgałęzia. Zdrewniała szałwia wygląda nieestetycznie, wobec czego dobrze jest wymieniać rośliny, co trzy lata, właśnie poprzez sadzonkowanie. Można też hodować szałwię w doniczkach. Główny zbiór ziela ma miejsce na początku maja, tuż przed kwitnieniem. Zazwyczaj można przeprowadzić dwa lub trzy zbiory w roku. Szałwia jest od starożytności znana jako roślina lecznicza a więc nie dziwi fakt, że jej smak jako leku jest lekko gorzkawy. Nazwa tej rośliny pochodzi od łacińskiego słowa „salvus”, które oznacza - ocalenie, życie. Reguluje pracę układu pokarmowego, obniża poziom cukru we krwi, stosowana jest w zapaleniu błony śluzowej gardła i skóry. Działa antydepresyjnie i jest silnym lekiem antyseptycznym.
Badania nad wpływem rodzaju podłoża i zacieniania na wzrost i plonowanie turówki leśnej. W roku 2009 przeprowadzono badania dotyczące plonowania turówki leśnej rosnącej na różnych podłożach i w różnych warunkach zacienienia (50 i 75% zacienienia). Okazało się, że turówka leśna najlepiej rośnie przy 50% zacienieniu, na glebie macierzystej wzbogaconej w ziemię leśną, obornik i torf wysoki. Zbiór surowca przeprowadzono latem 2009 r. Po zbiorze surowiec wysuszono w temperaturze 300 oC. W suchym surowcu oznaczono zawartość związków kumarynowych, flawonoidów i związków polifenolowych. Duże zapotrzebowanie na tą roślinę jest głównie ze strony przemysłu spirytusowego i tytoniowego, mniejsze w przemyśle kosmetycznym, jako dodatek zapachowy do perfum i kremów. Obecnie poszukuje się rozwiązań, które pozwoliłyby na zachowanie tego gatunku w naturalnym środowisku i zaspokoiły jednocześnie oczekiwania surowcowe wszystkich zainteresowanych. Turówka leśna nazywana jest też żubrówką. Gdy schnie wydziela intensywny zapach kumaryny.
Badania nad możliwością uprawy melisy lekarskiej. W Polsce roślina ta jest uprawiana na dużą skalę. W lecznictwie wykorzystywane są liście oraz całe ziele melisy, zebrane w początkowym okresie kwitnienia rośliny. Nasiona melisy lekarskiej sadzi się w pomieszczeniach, około 8 do 10 tygodni przed ostatnią datą wiosennych przymrozków. Nasiona potrzebują światła do kiełkowania, więc należy je sadzić na głębokość nie większą niż 6 mm. Roślinki kiełkują w ciągu 8-10 dni. Sadzonki przesadza się na zewnątrz, gdy minie niebezpieczeństwo przymrozków, w odległości około 45-60 cm od siebie. Nasiona melisy mogą być również sadzone bezpośrednio do ziemi późną jesienią, ale rozmnaża się także przez podział korzeni. Melisa lekarska może rosnąć w domu, na kuchennym parapecie. Nadaje się praktycznie do wszystkiego gdyż pachnie cytrynowo i jest delikatna. Posiada właściwości uspokajające (obniża ciśnienie krwi) na lęki, depresję, zmęczenia i drażliwość, przeciwtarczycowe i przeciwwirusowe (na opryszczkę). Zmniejsza uczucie nerwowości i paniki, uspokaja szybkie bicie serca, będąc zarazem korzystnym lekiem na palpitacje wywodzące się z nerwowości. Melisa lekarska jest również używana wtedy, gdy niepokój powoduje problemy z żołądkiem, mdłościami czy bólami kolkowymi. Świeże lub suszone liście melisy można dodawać do sałatek, kanapek, marynat, sosów, zup, gulaszów, do faszerowania wieprzowiny, cielęciny i drobiu. Świetnie komponuje się z warzywami, potrawami z jaj, galaretkami, dżemami oraz z octami ziołowymi. Olejek z melisy lekarskiej jest wykorzystywany do produkcji likierów, takich jak Chartreuse lub Benedictine.
Reintrodukcja - ponowne zasiedlenie danego obszaru gatunkami rodzimymi, które aktualnie na nim nie występują
Leszek Matuszak – WODR Poznań
żródła:
Opracowano na podstawie: Ekologiczna uprawa ziół- SGGW, Warszawa 2013
Turówka leśna w Rezerwacie im. Sobieskiego, fot. Przemysław Stolarz, http://wesola-gazeta.pl
Róża Karpacka http://krzewy.net.pl
Szałwia lekarska anna11 http://forumogrodnicze.info
Melisa lekarska slila1 http://forumogrodnicze.info