W ostatnich latach coraz więcej widzimy na polach uprawę słonecznika, zarówno w plonie głównym, jak i w poplonie. W Polsce według wniosków o przyznanie płatności bezpośrednich za 2020 r., powierzchnia uprawy słonecznika zwyczajnego wyniosła ponad 8 300 hektarów. Dzieję się tak, gdyż wiele gospodarstw w naszym rejonie korzysta z dotacji unijnych w ramach programów dotowanych przez ARiMR. Chcąc spełnić wymogi zawarte w programach beneficjent staje przed wyborem takiego właśnie kierunku produkcji. Słonecznik stanowi też alternatywę dla monokultury zbożowo – kukurydzianej. Inne jego wykorzystanie to popyt na olej słonecznikowy z nasion, a śruta słonecznikowa ze względu na dużą zawartość białka stanowi doskonałą paszę w żywieniu bydła. Uprawa słonecznika wymaga spełnienia określonych działań mających wpływ na opłacalność produkcji.
W naszym rejonie Wielkopolski słonecznik uprawiany jest głównie na zielonkę, kiszonkę czy kwiat oraz coraz często jako poplon w mieszankach. Aby uprawa była opłacalna musimy pamiętać o kilku czynnikach tj. odpowiednia gleba, stanowisko, przygotowana pod uprawę oraz zbilansowane nawożenie i regulacja zachwaszczenia.
Uprawa słonecznika
Słonecznik jest rośliną bardziej znaną jako roślina pastewna uprawiana na zielonkę lub kiszonkę dla bydła oraz jako komponent mieszanek międzyplonowych. Uprawiany jest również jako roślina oleista, jadalna lub ozdobna (na kwiat). Jako jara roślina oleista może być alternatywą dla rzepaku ozimego w latach, gdy znaczna część rzepaku może wymarznąć. Ponadto, również koszty uprawy słonecznika są niższe niż rzepaku i słonecznik jest rośliną mniej wymagającą. Jego nasiona są wykorzystywane do produkcji oleju słonecznikowego, który jest wartościowym olejem kuchennym. Słonecznika używa się również do produkcji margaryny i kosmetyków oraz biodiesla. Natomiast śruta słonecznikowa jest wartościową paszą treściwą stosowaną w żywieniu krów mlecznych.
Słonecznik dobrze rośnie i plonuje na glebach żyznych i zasobnych w składniki pokarmowe, ale również dobrze radzi sobie na słabszych glebach, mało zasobnych w wodę, szczególnie w okresie suchej wiosny. Jego potrzeby nawozowe nie są zbyt wysokie a jego podatność na patogenny chorobotwórcze czy szkodniki jest również mniejsza w porównaniu do innych roślin oleistych. Nie straszne mu przymrozki występujące w maju (do – 4°C), oczywiście, jeżeli nie utrzymują się one zbyt długo. Jeśli chłodne dni się przedłużają rośliny zaczynają żółknąć, a ich wzrost jest zahamowany. Bardzo dużą zaletą uprawy słonecznika jest jego głęboki system korzeniowy, sięgający do 1,5 m w głąb gleby. Jego korzeń przerastający glebę, pozytywnie wpływa na poprawę jej właściwości fizycznych i strukturę, a także na wytrzymałość roślin na trudne warunki suszowe. Dlatego słonecznik dobrze plonuje i udaje się na glebach lekkich piaszczystych.
Uprawiając słonecznik na nasiona najlepiej nadają się gleby żyzne, czarnoziemy i czarne ziemie, gleby brunatne, na piaskach mocno i średnio gliniastych, nie zaskorupiające się o odczynie obojętnym, pH 6,6‑7,2.
Dużą odporność na suszę słonecznik zawdzięcza grubej i omszonej skórce. Najwięcej wody rośliny potrzebują w fazie kwitnienia, czyli w okresie lipca, co korzystnie wpływa na zapylenie kwiatów. Niestety opady występujące w tym okresie przyczyniają się do rozwoju chorób.
Słonecznik na nasiona najczęściej wysiewany jest po zbożach, uprawiany po roślinach okopowych na oborniku, strączkowych i motylkowych z trawami znacznie lepiej plonuje.
Po zebraniu przedplonu, wykonujemy zespół uprawek pożniwnych, a przed zimą, wysiewamy nawóz i wykonujemy orkę na głębokość 22‑25 cm. Wiosną uprawiamy glebę, lecz zabiegi należy ograniczać do minimum, żeby nie przesuszyć gleby. Przed siewem powinniśmy wysiać nawóz po czym uprawiamy glebę agregatem uprawowym w celu jej spulchnienia. Nasiona wysiewamy na głębokość około 8 cm. Pulchna powierzchnia i ubita głębsza warstwa gleby pozwala na ulokowanie nasion siewnikiem punktowym na jednakową głębokość, co wpływa na równomierne dobre wschody.
O nawożeniu uprawy słonecznika powinniśmy pomyśleć i dostosować do zasobności gleby na podstawie jej analizy. Pamiętajmy, że na stanowiskach zakwaszonych należy uregulować pH gleby, ponieważ słonecznik nie toleruje kwaśniej gleby. Czyli wapnowanie pola, jeśli istnieje taka konieczność, musimy wykonać pod przedplon.
Słonecznik ma duże potrzeby pokarmowe, czyli 70 kg N, 26 kg P2O5 i 90 kg K2O. Najczęściej stosuje się nawożenie 60 kg N, 40‑60 kg P2O5 i 150‑180 kg K2O/ha. Nawozy fosforowe i potasowe najlepiej stosować na jesień. Fosfor wpływa na prawidłowe wykształcenie nasion, natomiast potas na usztywnienie łodyg zapobiegające ich łamaniu w czasie dojrzewania koszyczków. Optymalna dawka fosforu wynosi 60‑90 kg/ha, z kolei dawka potasu jest znacznie wyższa, ponieważ roślina ta pobiera go z gleby w bardzo dużych ilościach i na stanowiskach mniej zasobnych w ten składnik poleca się wysiać 240 kg K2O/ha. Obydwa te pierwiastki poleca się wprowadzić do gleby stosując nawozy wieloskładnikowe.
Nawożenie azotem wykonujemy wiosną, w dawce 60‑80 kg/ha. Nie stosujemy zbyt dużych dawek azotu, bo przedłuża to wegetację słonecznika i opóźnia dojrzewanie koszyczków i niełupek.
W Polsce słonecznik oleisty zbieramy przed 15 września. Do jednoetapowego zbioru kombajnem przystępuje się, gdy koszyczki zaczynają dosychać. Podczas zbioru trzeba uważać, aby nie dochodziło do obłuskiwania nasion, bo takie łatwo się psują. Wysokość cięcia powinna być maksymalna, aby nie zbierać dolnej części roślin.
Nasiona słonecznika zawierają 40-45 proc. tłuszczu i 15-18 proc. białka. Z hektara uzyskuje się 2-3 t niełupek. Pozostawione resztki pożniwne po zbiorze należy starannie rozdrobnić przed przyoraniem na głębokość 10-15 cm. Pamiętajmy aby plantacja słonecznika była opłacalna, należy nim obsiać przy najmniej 20 hektarów, aby pokryć straty niełupek zjedzonych przez ptaki.
Źródło: polifoska.pl, oraz Słonecznik – coraz częściej uprawiany na polach
Opracowała: Izabela Grzesiak, PZDR Nr 7 Jarocin