Międzyplony czyli rośliny uprawiane między dwoma plonami głównymi w celu uzyskania zielonej masy, lub do wykorzystania na zielonkę, siano, kiszonkę. Mogą być również przyorane jako nawóz zielony. Międzyplon może być również wykorzystywany jako pasza dla zwierząt. Aktualnie znaczenie międzyplonów jest bardzo duże a prawidłowa ich agrotechnika dostarcza gospodarstwu wielu korzyści, zatem siew międzyplonu powinien stanowić nieodłączny element każdego gospodarstwa dla prawidłowego zmianowania i prawidłowej struktury agrarnej gleby.
W zależności od terminu siewu międzyplonu wyróżniamy trzy ich rodzaje:
- ścierniskowe – wysiewane w drugiej połowie lata, po zbiorze plonu głównego, przyorywane jesienią tego samego roku na nawóz zielony bądź użytkowane na pasze dla zwierząt,
- ozime – wysiewane jesienią po zbiorze plonu głównego, pozostające jako okrywa na polu przez okres zimowy i zbierano wiosną roku następnego,
- wsiewki międzyplonowe – siane wiosną jednocześnie z plonem głównym lub w czasie jego wegetacji i pozostające do jesieni tego samego roku.
Międzyplony ścierniskowe są najbardziej popularnym i stosowanym w realiach naszych gospodarstw rolnych międzyplonem. Resztki, które zostaną po wykorzystaniu międzyplonu na pasze, pozostawione są na okres zimowy jako okrywa zielona i przyorane na wiosnę. Takie pozostawienie okrywy na czas zimowy ma duże znaczenie dla stosunków wodnych w glebie, gdyż ogranicza wymywanie, wywiewanie składników pokarmowych przez co reguluje te stosunki. Tak uprawiając glebę znacznie ograniczamy potrzeby jej nawożenia zarówno nawozami mineralnymi jak i organicznymi. Wartość nawozowa dobrych międzyplonów czyli zależna od składu mieszanki jest porównywalna z wartością nawozową obornika. Dobra mieszanka tak jak obornik wzbogaca glebę w niezbędne składniki organiczne, użyźnia glebę oraz wpływa fitosanitarnie na środowisko glebowe. Zatem dobre międzyplony są alternatywą dla gospodarstw, które nie prowadzą produkcji zwierzęcej i mają niedobór obornika. Zatem poniesione nakłady finansowe na wysiew międzyplonów zostaną zrekompensowane oszczędnościami w nawożeniu. Dobrym przykładem może być gorczyca, która uprawiana jako międzyplon wytwarza duży system korzeniowy, który ma wpływ na polepszenie struktury gruzełkowatej gleby oraz umożliwia dopływ powietrza i wody do głębszych warstw gleby. Korzenie gorczycy niszczą również tzw. podeszwę płużną. Jej zaletą jest także szybki wzrost, co zagłusza kiełkowanie i wzrost chwastów.
Uprawa międzyplonów ma ogromne znaczenie w sprzyjaniu ochronie środowiska. Międzyplony ścierniskowe są siane najczęściej po zbożach najwcześniej schodzących z pola np. jęczmień czy owies. Siew międzyplonu ścierniskowego zaleca się wykonanie jak najwcześniej, wkrótce po zbiorze plonu głównego. Aby uzyskać dobry plon masy zielonej rośliny międzyplonowe potrzebują 70-90 dni okresu wegetacji, zatem optymalny termin siewu to 15-20 sierpnia.
W gospodarstwach, które prowadzą produkcję zwierzęcą międzyplony są wysiewane dla zwiększenia bazy paszowej. Niemniej często taki rodzaj międzyplonów jest przeznaczony na przeoranie lub mulcz, stanowiąc bardzo cenne źródło składników pokarmowych i materii organicznej. Od 2015 roku międzyplony stanowią jedną z możliwości pomagających spełnić wymogi unijne, gdyż stały się nieodłącznym elementem wymogów dotyczących zazielenienia. Mogą być one zadeklarowane jako obszar proekologiczny czyli tzw. EFA . Gospodarstwa posiadające co najmniej 15 ha gruntów ornych musza na taki cel przeznaczyć minimum 5% powierzchni tych gruntów. Pamiętać jednak musimy, że na takich obszarach nie można stosować środków ochrony roślin. Taka sytuacja ogranicza znacznie możliwości otrzymania plonu towarowego grochu czy łubinu gdyż, brak stosowania herbicydów wpływa na stopień zachwaszczenia plantacji. Dlatego większość rolników wybiera międzyplon ścierniskowy. Pamiętajmy, że aby można było go zadeklarować jako obszar EFA musi to być mieszanka, składająca się z przynajmniej dwóch gatunków roślin z następujących grup: zboża, oleiste, pastewne, miododajne, bobowate drobnonasienne i bobowate grubonasiennne. Mieszanki mające w składzie wyłącznie zboża są nie dopuszczalne. Ważne jest również, aby uprawiany międzyplon na tej samej działce nie był uprawiany jako plon główny w roku następującym po roku jej wysiania. Nadal obowiązuje ten sam współczynnik ważenia czyli 0,3 czyli 1 ha międzyplonu jest liczony jako 0,3 ha obszaru proekologicznego. Bardzo istotnym czynnikiem jest czas utrzymania międzyplonu na polu, który został wydłużony z 6 tygodni do 8 tygodni. Nadal międzyplon ścierniskowy można wysiewać od 1 lipca do 20 sierpnia. Możemy go jednak zlikwidować po 8 tygodniach od siewu, ale musimy pamiętać, ze decydując się na taki manewr musimy w terminie 7 dni od wysiewu poinformować o tym fakcie BP ARiMR składając stosowane oświadczenie. Jeśli tego nie zrobimy, obowiązuje nas termin pozostawienia międzyplonu do 15 października, co wpływa na termin wysiewu zbóż w opłacalnym niekiedy dla nas terminie.
Myśląc o międzyplonie ścierniskowym najbardziej pożądanymi roślinami do wysiewu mieszanki są rośliny szybko rosnące o wysokim plonie masy zielonej. Argumentem decydującym jest termin zbioru długość okresu wegetacji. Dobrane elementy mieszanki powinny cechować się zbliżonymi wymaganiami glebowymi i okresem wegetacji.
Najczęściej takie mieszanki rolnicy tworzą sami w oparciu o nasiona łatwo dostępne na rynku lub o nasiona posiadane we własnym gospodarstwie. Najczęstszym składnikiem mieszanek jest gorczyca biała. Jest ona niezawodną roślina do wysiewu międzyplonu ścierniskowego, gdyż może być uprawiana na niemal wszystkich rodzajach gleb, tworząc głęboki system korzeniowy, który penetruje glebę, poprawiając tym samym jej właściwości fizyczne. Szybkie tempo wzrostu gorczycy to kolejny plus przemawiający za jej siewem. A jeżeli zaorzemy dobrze wyrośniętą gorczycę jako nawóz zielony to może ona nam zastąpić nawet 20 ton obornika.
Facelia błękitna – działa na glebę fitosanitarnie, jej masę zielona można wykorzystać jako paszę dla zwierząt. Można ją też przyorać lub zostawić na polu jako mulcz.
Łubin żółty i wąskolistny – na gleby słabsze najlepszy jest łubin żółty, a na średnie i dobre łubin wąskolistny. Międzyplon na bazie łubiny jest cennym źródłem azotu i próchnicy w glebie.
Groch siewny i groch pastewny (peluszka) – polecany do siewu na glebach zwięzłych. Groch jest konkurencyjny dla chwastów oraz podobnie jak łubin wzbogaca stanowisko w azot.
Przykłady składu mieszanek w międzyplonie ścierniskowym:
- Gorczyca biała + mieszanka zbożowa jara,
- Gorczyca biała + facelia,
- Facelia + seradela,
- Facelia + łubin żółty,
- Łubin wąskolistny + peluszka.
Mieszanka uprawiana jako międzyplon nie może być następnie uprawiana jako plon główny w roku następującym po roku jej wysiania. Zakaz ten nie dotyczy poszczególnych gatunków, z których utworzona została mieszanka.
Rośliny ozime zwykle wsiewane jesienią do zbioru lub wypasu nie mogą być jednocześnie deklarowane jako obszary proekologiczne.
Na międzyplonach utworzonych z mieszanek obowiązuje zakaz stosowania środków ochrony roślin przez okres ich utrzymania. Zakaz ten obejmuje również zaprawę nasion.
Realizacja międzyplonu ozimego:
- wysiew od dnia 1 lipca do dnia 1 października,
- utrzymanie na polu co najmniej do dnia 15 lutego.
Jeżeli w gospodarstwie realizowany jest Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone w ramach "Działania rolno-środowiskowo-klimatycznego" PROW 2014-2020 i w swoim gospodarstwie rolnik posiada międzyplony, których w danym roku i na danej działce nie wykazujesz jako praktykę dodatkową to taki obszar może jednocześnie zadeklarować jako obszar EFA, pod warunkiem spełnienia wymogów dotyczących międzyplonów uznawanych jako właśnie taki obszar. Jeżeli natomiast międzyplon w danym roku zostanie zadeklarowany jako praktyka dodatkowa, to w takim przypadku nie może być on jednocześnie zadeklarowany jako obszar EFA.
Jeżeli gospodarstwo realizuje wariant 2.1 Międzyplony Pakietu 2. Ochrona gleb i wód w ramach "Działania rolno-środowiskowo-klimatycznego" PROW 2014-2020, to taki międzyplon nie można jednocześnie zadeklarować jako obszar EFA. Jeżeli jednak gospodarstwo uprawia więcej międzyplonów i ich nie deklaruje do w/w wariantu w ramach działania rolno-środowiskowo-klimatycznego PROW 2014-2020, wtedy międzyplony te można zadeklarować jako obszar EFA.
Podsumowując, międzyplony to uprawy krótkookresowe, ale niosące wiele korzyści. Mogą to być zasiewy jednogatunkowe lub mieszanki kilku roślin uprawiane między dwoma plonami głównymi w celu uzyskania dodatkowego, trzeciego zbioru w ciągu 2 lat z danego pola.
Źródło: Farmer 7/2016; Międzyplon ścierniskowy – korzyści a elementy proekologiczne – EFA; strony internetowe ARiMR.
Opracowała: Izabela Grzesiak – główny doradca - PZDR nr 7 w Jarocinie