Głównymi zagrożeniami dla gleb są obniżenie zawartości materii organicznej oraz spadek bioróżnorodności. Są to te dwa parametry, które odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu jakości i żyzności gleb. Ilość i jakość materii organicznej w glebie decyduje o fizycznych, chemicznych i biologicznych jej cechach. Glebowa materia organiczna stanowi też główne źródło składników pokarmowych i energii dla mikroorganizmów glebowych, co z kolei decyduje o ich składzie, liczebności i bioróżnorodności. Mikroorganizmy odgrywają wiodącą rolę w powstawaniu i życiu gleby. Materia organiczna, kształtując właściwości fizyczne gleb sprzyja lepszemu odżywianiu się roślin modyfikując właściwości chemiczne, poprawia buforowość, zwiększając zdolność zatrzymywania wód opadowych w wierzchniej warstwie gleby. Zmiany te podwyższają produktywność pól uprawnych, przy jednoczesnym zwiększeniu bioróżnorodności (zróżnicowania gatunkowego) siedliska.
Jedną z istotnych zmian, które zachodzą w środowisku od kilkudziesięciu już lat, jest pogłębiający się deficyt wody w rolnictwie. Konsekwencją obniżania się poziomu wód gruntowych są duże straty glebowej materii organicznej z gleb. Straty te są dodatkowo wzmacniane uproszczeniem płodozmianów, degradacją struktury gleby w wyniku stosowania intensywnych metod uprawy roli, gospodarką bezinwentarzową, czy też postępującą specjalizacją gospodarstw. Straty materii organicznej spowodowane są też mineralizacją substancji organicznej prowadzącą do emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Emisja dwutlenku węgla może być ograniczona dzięki wiązaniu go przez glebę (proces ten nazywamy sekwestracją węgla). Proces ten ma istotne znaczenie dla ograniczania efektu cieplarnianego. Odpowiednia ilość materii organicznej w glebie warunkuje prawidłowy proces wiązania azotu i dzięki temu ograniczenie jego wymywania. Aby jednak gleba mogła skutecznie wiązać dwutlenek węgla czy azot musi być aktywna, czyli zasobna w mikroorganizmy glebowe. Tworzenie próchnicy w glebie oparte jest na złożonych procesach mikrobiologicznych i fizyko – chemicznych oraz ich oddziaływaniu na związki organiczne gleby. Proces zwiększania urodzajności gleby oraz zwiększania jej biologicznej aktywności jest procesem powolnym. Można go przyspieszyć, wprowadzając do gleby probiotyczne mikroorganizmy. Pożyteczne mikroorganizmy to różnorodne kompozycje odpowiednio wyselekcjonowanych, współpracujących ze sobą tlenowych i beztlenowych szczepów mikroorganizmów o właściwościach probiotycznych i regeneracyjnych. Zostały opracowane przez profesora Teruo Higa z Japonii. Mikroorganizmy skutecznie i trwale przywracają glebie jej żyzność i urodzajność oraz dostępność składników pokarmowych. Jest to technologia bez karencji czy prewencji. Ożywienie gleby i jej regeneracja przyczynia się do przywrócenia właściwości warunkujących przyswajanie składników pokarmowych w postaci makro- i mikroelementów. Pożyteczne mikroorganizmy poprawiają strukturę i pojemność wodną gleby, przyspieszają rozkład resztek pożniwnych, słomy, poplonów i obornika, hamują procesy gnilne i przenoszenie chorób odglebowych, wiążą wolny azot z powietrza, stabilizują pH, intensyfikują rozwój systemu korzeniowego roślin, poprawiają kondycję i zdrowotność roślin. Dzięki poprawie struktury łatwiejsza jest uprawa gleby. Zdaniem wielu rośliny traktowane preparatami z mikroorganizmami nie reagują tak gwałtownie na zmieniające się warunki pogodowe, w tym silne ochłodzenie. Preparaty te są stosowane w formie stałych lub płynnych nawozów organicznych, na glebę, rośliny i do zaprawiania nasion. Dzięki swoim właściwościom umożliwiają ograniczanie stosowania chemicznych środków ochrony roślin, nawozów mineralnych itp. I nie ma pogorszenia zasobności w składniki pokarmowe gleby, po mimo ograniczonego nawożenia. Gleba aktywna biologicznie lepiej też radzi sobie z problemem zachwaszczenia. Pożyteczne mikroorganizmy doskonale sprawdzają się też jako dodatek do obornika i gnojowicy. Gnojowica przefermentowana z udziałem mikroorganizmów wnosi do gleby duże ilości pożytecznych mikrobów i łatwo przyswajalnych przez rośliny składników pokarmowych – makro- i mikroelementów. Taka przefermentowana gnojowica jest o wiele zasobniejsza w składniki pokarmowe, aniżeli ta świeża, nieprzefermentowana. Świeża może być wręcz szkodliwa. Pożyteczne mikroorganizmy dodane do gnojowicy wiążą obecne w niej gazy, w procesie kilkumiesięcznej fermentacji i przekształcają je w składniki pokarmowe. Niektórzy rolnicy stosują tak przefermentowaną gnojowicę jako nawóz dolistny. Podobnie obornik, po przefermentowaniu z udziałem pożytecznych mikroorganizmów, jest dobrze rozłożony – wygląda niemal jak kompost, jest bogaty w makro- i mikroelementy łatwo przyswajane przez rośliny. Dobrze rozkłada się w glebie. I co ważne, pożyteczne mikroorganizmy niwelują odory towarzyszące tym nawozom, zwłaszcza gnojowicy. Rolnicy, którzy od kilku lat stosują pożyteczne mikroorganizmy zauważyli, że gleba ma lepszą strukturę, nie tworzą się zastoiska wody podczas intensywnych deszczy, natomiast w czasie niedoborów wody rośliny lepiej sobie radzą, a plony są całkiem zadowalające. Coraz silniejsza obecność probiotycznych mikroorganizmów w glebie łagodzi skutki zarówno niedoboru jak i nadmiaru wody, rośliny lepiej radzą sobie w obliczu niesprzyjających warunków atmosferycznych.
Reasumując, przestrzeganie zasad poprawnej agrotechniki i zwiększanie bioróżnorodności środowiska glebowego sprzyja akumulacji substancji organicznej. Substancja organiczna decyduje o właściwościach fizycznych i chemicznych gleb kreując ich żyzność i produktywność. Gleby bogate w substancję organiczną i aktywne biologicznie retencjonują duże ilości wody sprzyjając uzyskiwaniu wysokich plonów roślin.
Źródło: 1. IUNG-PIB w Puławach. 2. Greenland Technologia EM. 3. Stowarzyszenie EkosysteEM – Dziedzictwo Natury.
Wioletta Kmiećkowiak
WODR w Poznaniu