W okresie lata i jesieni nasze ogrody są pełne warzyw i owoców. Wtedy również w handlu, na targowiskach są one w bardziej dostępnych cenach, co zachęca nas do obfitego spożywania w każdym posiłku. Warzywa i owoce to cenne witaminy, sole mineralne, błonnik dla naszego organizmu, ale też cenne antyoksydanty.

Potrzebna jest szeroka edukacja społeczeństwa polskiego, aby antyoksydanty lub/i przeciwutleniacze były kojarzone z czymś pozytywnym dla zdrowia, czymś co skutecznie ułatwia walkę z wieloma chorobami i ich następstwami oraz przede wszystkim z tym, co można traktować jako skuteczną profilaktykę wielu dolegliwości.

Antyoksydanty, inaczej nazywane przeciwutleniaczami, to związki usuwające z organizmu człowieka nadmiar wolnych rodników. Spowalniają procesy starzenia organizmu oraz zapobiegają rozwojowi chorób określanych jako cywilizacyjne. Do antyoksydantów zaliczamy witaminy A, E i C, karotenoidy (np. beta-karoten, zeaksantyna), bioflawonoidy, niektóre składniki mineralne np.cynk i selen, a także związki takie jak koenzym Q.

Działanie antyoksydantów

Podstawowym zadaniem przeciwutleniaczy jest ochrona organizmu człowieka przed stresem oksydacyjnym. Stres oksydacyjny to taki stan organizmu, w którym dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy wytwarzaniem wolnych rodników, a ich zwalczaniem przez przeciwutleniacze. Wolne rodniki powodują uszkodzenia błon komórkowych, a także DNA i białek wchodzących w skład enzymów. W przypadku znacznego niedoboru antyoksydantów przedłużający się stres oksydacyjny może przyczynić się do rozwoju wielu chorób, np. miażdżycy, chorób serca, udarów mózgu, nowotworów, cukrzycy, zwyrodnienia plamki żółtej oraz do przyspieszenia procesów starzenia organizmu. Wolne rodniki są produkowane w każdej komórce podczas procesu oddychania komórkowego, jednakże przyczynami powstania stresu oksydacyjnego są np. zanieczyszczenie środowiska, promieniowanie, palenie tytoniu, stany zapalne w organizmie, dieta uboga w antyoksydanty, a także spożywanie żywności zawierającej konserwanty, pozostałości pestycydów i metale ciężkie.

Przeciwutleniacze są skuteczną bronią przeciwko wielu schorzeniom. Zmniejszają ryzyko miażdżycy oraz chorób układu krążenia. Neutralizują skutki działania karcinogenów, a tym samym chronią przed chorobami nowotworowymi. Ponadto zmniejszają niekorzystne działanie na organizm zanieczyszczenia środowiska oraz palenia tytoniu. Opóźniają procesy starzenia się organizmu i wystąpienia chorób degeneracyjnych układu nerwowego, m.in. choroby Alzhaimera. Chronią także wzrok i zmniejszają ryzyko degeneracji siatkówki oka oraz zwyrodnienia plamki żółtej.

Przeciwutleniacze w diecie

Antyoksydanty występują naturalnie w komórkach organizmu człowieka głównie w postaci enzymów antyoksydacyjnych i aminokwasów, jednakże bardzo ważne jest codzienne dostarczanie ich z dietą. W codziennym jadłospisie powinny znajdować się owoce i warzywa bogate w karotenoidy, bioflawonoidy i witaminę C (np. czarne porzeczki, pomarańcze, pomidory, brokuły), tłuszcze roślinne stanowiące źródło witaminy E, mleko i przetwory mleczne dostarczające witaminę A oraz CLA, nasiona roślin strączkowych bogate w cynk oraz orzechy bogate w selen.

Aby uzupełnić dietę w antyoksydanty, można stosować suplementy diety. Oferta rynkowa tych preparatów ciągle się powiększa, zwłaszcza w kategorii suplementów hamujących procesy starzenia i poprawiających urodę. W związku z tym pojawia się także ryzyko nadmiernego spożycia antyoksydantów. Należy pamiętać, że nadmiar przeciwutleniaczy może być szkodliwy dla zdrowia tak samo, jak ich niedobór i zamiast chronić przed stresem oksydacyjnym, może go nasilać.

Bardzo dużo antyoksydantów znajduje się w herbacie zielonej, której podczas procesu technologicznego nie poddaje się fermentacji. Wówczas przeciwutleniacze pozostają aktywne nawet w naparze. Herbata czarna natomiast przechodzi fermentację – to właśnie dzięki temu rozkładowi zawdzięczamy brunatny kolor herbaty. Herbata czerwona natomiast jest produktem pośrednim – liście ulegają delikatnemu fermentowaniu, czego skutkiem jest niewielkie zmniejszenie się ilości przeciwutleniaczy. Znamy jeszcze herbatę białą, której liście suszone naturalnie w promieniach słonecznych zawierają trzykrotnie więcej przeciwutleniaczy niż herbata zielona. Tym samym białą herbatę uważa się za najlepsze ich źródło.

Bardzo istotne jest odpowiednie zaparzanie naparów herbacianych. Dzięki właściwej technologii związki przeciwutleniające nie ulegną zniszczeniu. Liście zielonej herbaty chińskiej zalewamy wodą o temperaturze 70- 80^oC, herbatę zieloną japońską możemy zalać tylko wodą do 70^oC. Jeśli będziemy przestrzegać tych procedur, to możemy mieć pewność, że napar zachowa swoje właściwości nawet po schłodzeniu.

Różne przeciwutleniacze występują w różnych produktach, np.:

• prowitamina A (beta- karoten): marchew, dynia, morela, papryka czerwona, pomidor, natka pietruszki, szczaw, szpinak, sałata;
• witamina A: nabiał, masło, żółtka jaj, tłuste morskie ryby;
• witamina E: oleje roślinne, orzechy, kiełki, kukurydza, szpinak;
• witamina C: owoce cytrusowe, kiwi, czerwona papryka, natka pietruszki, porzeczki, dzika róża, truskawki;
• selen: orzech brazylijski;
• polifenole: czerwone wino, herbata zielona, czerwona, biała.

Odpowiednie spożycie naturalnych antyoksydantów z codzienną dietą daje nam pewność, że ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych istotnie się zmniejszy.