W do grupy roślin strączkowych należą m.in: fasola zwykła , bób, ciecierzyca pospolita, fasola wielokwiatowa, groch zwyczajny, soczewica jadalna , soja warzywna. Strączkowe pastewne to: łubin żółty, łubin wąskolistny, biały, bobik , peluszka , wyka siewna (jara) , wyka kosmata ( ozima).
Rośliny strączkowe dzielimy na 3 grupy ze względu na wymagania glebowe:
a) Rośliny o dużych wymaganiach glebowych- bobik, groch siewny , wyka jara.
Zaleca się uprawiać na kompleksach pszennym- bardzo dobrym, dobrym oraz żytnim bardzo dobrym.
b) Rośliny o średnich wymaganiach – łubin wąskolistny , biały, peluszka
c) Rośliny o małych wymaganiach- łubin żółty , wyka ozima, seradela.
Gleby piaszczyste, suche( kl. V, VI), o odczynie kwaśnym .
Rośliny strączkowe w plonie głównym są uprawiane przede wszystkim na nasiona, które zawierają duże ilości strawnego białka o korzystnym składzie aminokwasowym i są dobrym komponentem do produkcji pasz treściwych. Zawierają również sporo witamin, głównie z grupy B , oraz soli mineralnych dostarczających makro i mikroelementy. Mają też właściwości antybakteryjne.
W plonie głównym można je również uprawiać w mieszankach ze zbożami. Popularne i sprawdzone mieszanki to: jęczmień jary+ groch , pszenżyto jare + łubin wąskolistny , owies + groch peluszka. Ujemną stroną uprawy jest dobór herbicydów. Nasiona roślin strączkowych można wykorzystywać głównie na paszę wysokobiałkową we własnym gospodarstwie, o czym powinni pamiętać hodowcy trzody z własnymi hektarami. W Polsce uprawia się głównie grubonasienne gatunki roślin strączkowych jak groch, bobik ,czy łubin, które mogą być stosowane zarówno na zielonki i kiszonki. Rośliny strączkowe dają wiele korzyści. Wzbogacają glebę w substancję organiczną i składniki pokarmowe dzięki resztkom pożniwnym, których sucha masa średnio wynosi od 1- 8 t/ha. Wpływają na poprawę bilansu azotu w glebie dzięki zdolności współżycia z bakteriami brodawkowymi, poprzez które wiążą wolny azot z powietrza. Nie wymagają nawożenia azotowego, poza dawką startową( 20 – 30 kg /ha), gromadzą wiązany przez bakterie azot w resztkach pożniwnych, który jest stopniowo uwalniany i wykorzystywany przez rośliny następcze. W zależności od odmiany , gatunku oraz zasobności gleby i przedplonu stosuje się nawozy fosforowe 30-60 kg/ha i potasowe 60-100 kg/ha. Głęboki i silnie rozwinięty system korzeniowy drenuje glebę, pomaga w uruchomieniu składników z głębszych warstw gleby oraz w pobieraniu wypłukanego potasu i azotu, również nieprzyswajalnego dla innych roślin fosforu. Wydzieliny korzeniowe niektórych roślin ( gryka , gorczyca) ograniczają rozwój szkodników glebowych, mają zdolność gromadzenia i zatrzymywania składników pokarmowych oraz wody. Stwarzają nie tylko korzystne warunki do wytworzenia struktury gruzełkowatej ,(poprzez rozwijające się bakterie przyczyniające się do tworzenia gruzełków),posiadają również właściwości humusotwórcze. Rośliny strączkowe powodują zwiększenie ilości próchnicy, poprawiając stan fitosanitarny oraz strukturę gleby.
O wysokości i jakości plonów roślin strączkowych decydują m.in: warunki pogodowe, zabiegi agrotechniczne, właściwości zastosowanych i dobranych odmian, pH gleby (od 5 do 7),przedplon oraz zasobność gleby w składniki pokarmowe.
Zaleca się zachowanie odstępu upraw co 4- 5 lat. W plonie głównym powinno się wysiewać w stanowisku po zbożach w 3- 4 roku po oborniku. Dla uniknięcia chorób, nie należy wysiewać roślin po sobie lub pozostałych strączkowych.
Obecnie wzrasta udział roślin strączkowych w strukturze zasiewów. Najszybciej wzrasta uprawa łubinu żółtego - rośliny białkowej gleb słabszych oraz grochu i seradeli. Do wzrostu powierzchni upraw roślin strączkowych i motylkowych w znacznym stopniu przyczyniają się także dopłaty do 1 ha uprawy w 2013 roku wynosiła – 719,43 zł.
Termin siewu przypada w okresie od połowy marca do pierwszej dekady kwietnia- wysiewa się możliwie wcześnie. Rośliny strączkowe maja niewielkie wymagania termiczne , przykładem jest groch peluszka , który można wysiewać gdy temperatura gruntu osiągnie 2 0 C( wyjątek stanowi soja , która kiełkuje w temp. + 100C). Rośliny strączkowe znoszą przymrozki nawet do -50C. Dobrze rosną w temperaturze 13-22 0C. Głębokość siewu waha się od 3 do 8 cm w zależności od gatunku i odmiany.
Do kiełkowania rośliny strączkowe potrzebują ziemi dobrze nawodnionej, ale nie podmokłej. W niższych temperaturach lepiej rozwija się system korzeniowy, a rośliny przechodzą jarowizację. Dzięki temu następuje szybsze osiągnięcie rozwoju wegetatywnego – czyli tworzenie zielonej masy oraz generatywnego – czyli tworzenie nasion. Wpływa to również na lepsze kwitnienie i wiązanie strąków.
Przygotowanie gleby do siewu roślin strączkowych skupia się głównie na niszczeniu chwastów wykonując bronowanie. Przy konieczności ochrony przed chwastami , chorobami i szkodnikami wykonuje się zabiegi według podanych zaleceń IOR-u dla danego gatunku roślin.
Zbioru dokonuje się kombajnem. Przy złych warunkach atmosferycznych wykonuje się desykację, następnie nasiona się czyści i suszy.
Przykład uprawy grochu.
Groch zajmuje dominującą pozycję wśród roślin strączkowych uprawianych w Polsce. Jako roślina wysokobiałkowa charakteryzuje się bardzo dużą różnorodnością odmian i ich przydatnością do uprawy i wykorzystania. Groch pastewny można uprawiać na nasiona oraz na zieloną masę do bezpośredniego skarmiania, a nawet do zakiszania - w siewie czystym lub w mieszankach ze zbożami.
Wśród odmian pastewnych o mniejszych wymaganiach glebowych jest 5 odmian wąsolistnych m.in.:w grupie wysokich: Marych , Muza, w grupie średniowysokich: Milwa , Pomorska i Sokolik.
Groch siewny jest rośliną jednoroczną, uprawianą wyłącznie z nasion. Stanowisko przeznaczone pod jego uprawę powinno być odchwaszczone, a podłoże spulchnione na głębokość ok. 10 cm. Pod groch pastewny nadają się gleby kompleksu żytniego dobrego oraz zbożowo – pastewnego mocnego i słabego. Nasiona przed siewem należy zaprawić zaprawą nasienną i zaszczepić nitraginą. Termin siewu grochu powinien być możliwie wczesny, uzależniony jest od celu uprawy. Jeśli planujemy zebrać z roślin nasiona, a masę zieloną wykorzystać na paszę, wtedy groch wysiewamy bardzo wczesną wiosną, nawet w okolicy 10-15 III, najpóźniej początek kwietnia. Głębokość siewu 6- 8 cm, w rzędy co 15- 20 cm. W uprawie nisko i średnio nakładowej zaleca się nawożenie mineralne 40-50 kg /ha fosforu , 80- 90 kg/ha potasu przed orką zimową. Wczesną wiosną należy wykonać uprawki przedsiewne oraz nawożenie startowe azotem w dawce 30 kg/ha. Groch korzystnie reaguje na nawożenie mikroelementami m.in.: borem , molibdenem , manganem. Ph gleby dla grochu od 6,5- 7. Ochrona przed chwastami polega na stosowaniu po siewie np. Afalonu. Do najgroźniejszych chorób grochu należą: zgorzel siewek , fuzaryjne więdnięcie grochu, mączniak rzekomy i prawdziwy oraz rdza grochu. Ochrona przed chorobami polega m.in. na przestrzeganiu 4-5 letnich przerw uprawy na tym samym polu i stosowaniu fungicydów zalecanych przez IOR. Groch może być zbierany jedno lub dwuetapowo. Bardziej polecany jest zbiór jednoetapowy. Rozpoczyna się go w momencie , gdy około 85% nasion jest twardych , strąki są suche, liście i łodygi zaschnięte. Natychmiast po zbiorze nasiona należy doczyścić i dosuszyć do wilgotności maksimum 15%.
Literatura:
„Rośliny strączkowe i motylkowe drobnonasienne"- wydawca redakcja „Agro-Serwis" Warszawa- marzec 2010r.
MODR – Warszawa, PZD Grójec
Artykuł – autor mgr inż. Piotr Stopyra
„Hodowla Roślin Smolice Sp.z.o.o Grupa IHAR"
„Rośliny użytkowe" Wiedza Powszechna W-wa 1961 r.
Opracowała: Barbara Skrzypniak ZD Pleszew.