Dla czego warto uprawiać rośliny motylkowe?

Rośliny  strączkowe  zajmują  obecnie w kraju zaledwie 1% areału uprawy , a jeszcze 20 lat temu zajmowały w Polsce  ponad 2 % udziału w strukturze zasiewów , co stanowiło 300 tys. hektarów .

Wprowadzenie dominacji na rynku pasz z importowanym białkiem sojowym i rozwój przemysłu paszowego  opartego głównie na tym komponencie , spowodowały wyparcie z uprawy roślin strączkowych i  zastąpienie ich w dużej mierze produkcja zbóż. Obecnie zaczyna stawać  się to niebezpieczne dla przyszłości krajowego rolnictwa.

Bezpieczeństwo żywnościowe w zakresie białka roślinnego, jest celem nadrzędnym polityki gospodarczej. Obecnie krajowe zapotrzebowanie na białko roślinne ponad 90 % pochodzi z importu. Z procesem tym wiąże się zjawisko uzależnienia Polski od zagranicznych źródeł białka roślinnego rodząc niepewność  w zakresie bezpieczeństwa białkowego kraju w szczególności  na cele paszowe. Aktualny stał się problem restytucji produkcji i rynku rodzimych roślin strączkowych.

Do czynników mających wpływ na zmniejszenie zainteresowania  uprawą tego gatunku  roślin zalicza się niska opłacalność produkcji , uwarunkowaną małym popytem na ten surowiec  na rynku paszowym. Istotne znaczenie  dla poziomu opłacalności ma również niski i niestabilny poziom plonowania tych roślin  a także wrażliwość na wahania temperatury i wielkości opadów.   W ramach trwających już w kraju przygotowań w tym zakresie , prowadzone są  badania naukowe mające na celu  poprawę parametrów jakościowych białka pochodzącego z rodzimych roślin strączkowych a także technologii  ich uprawy. Prowadzone są tez badania w zakresie ekonomiki produkcji i możliwości odbudowy krajowego rynku komponentów paszowych pochodzących z roślin strączkowych.

Wspólna polityka Rolna UE jak również działania rządu umożliwiają wsparcie finansowe dla rolników uprawiających rośliny strączkowe.

1. 1. Specjalna płatność obszarowa do powierzchni upraw roślin strączkowych
2. 2. Płatność uzupełniająca dla tzw. Grupy upraw podstawowych.
3. 3. Dopłaty z tytułu zużytego do siewu materiału siewnego.

Rola  roślin   strączkowych ,  w zwiększeniu  produkcyjności gleby.

1. Poprawa bilansu azotu w glebie, w procesie symbiozy z bakteriami brodawkowymi , które  wiążą wolny azot z powietrza
2. Wzbogacenie gleby w substancje organiczna i składniki pokarmowe dzięki resztkom pożniwnym
3. Dzięki fitomelioracyjnym działaniu na glebę poprawia stosunków powietrzno wodnych, głęboki  i silny system korzeniowy  po obumarciu pozostawia w glebie kanaliki które wpływające na poprawę  stosunków powietrzno wodnych i na ułatwienie rozwoju korzeni rośliny następczej.
4. Uruchomienie trudnodostępnych związków fosforu i wapnia  dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu z głębszych warstw gleby.
5. Poprawia stan fitosanitarny gleby. Monokultury zbożowe obniżają jakość gleby i sprzyjają rozwojowi wielu chorób roślin i mikroorganizmów , niewłaściwych dla prawidłowego funkcjonowania życia biologicznego. Monokultury sa również przyczyna pojawienia się uciążliwych chwastów i szkodników.
6. Poprawia strukturę gleby , powstaje cennej gruzełkowatej struktury gleby, odpornej na zagęszczanie.
7. Zwiększa ilościowy i jakościowy plon roślin następczych

Poznanie aktualnej wartości pokarmowej odmian  roślin  strączkowych pozwoli na wprowadzenie nowych wartości do polskich norm żywienia drobiu, trzody chlewnej i bydła.

.Zawartość wybranych składników pokarmowych w nasionach roślin strączkowych

Wykorzystanie roślin strączkowych w żywieniu Trzody chlewnej

Stosując nasiona roślin strączkowych w żywieniu świń można uzyskiwać zadowalające wyniki produkcyjne. Warunkiem jest stosowanie się do zaleceń ograniczeń ilościowych u poszczególnych gatunków zwierząt i prawidłowe zbilansowanie dawek pokarmowych lub receptur pasz, przede wszystkim pod względem aminokwasów egzogennych. Dzięki temu można zmniejszyć udział śruty poekstrakcyjnej sojowej.

Wykorzystanie roślin strączkowych w żywieniu bydła

Ziarno roślin strączkowych może  być stosowane jako komponent mieszanek treściwych przede wszystkim w żywieniu bydła opasowego.

W przypadku krów mlecznych ich stosowanie musi ograniczać się do niewielkich ilości ze względu na wywoływanie niekorzystnych zmian w smaku mleka. Ponadto trzeba pamiętać, że u dorosłych przeżuwaczy z pełną zdolnością  trawienia w żwaczu, białko nasion strączkowych ulega silnemu rozkładowi bakteryjnemu (w przeciwieństwie np. do białka soi), przez co zmniejsza się jego wartość odżywcza.

W rejonach ryzyka uprawy kukurydzy lub w gospodarstwach, w których nadmierny jest  udział kukurydzy w strukturze zasiewów, wskazane jest zastępowanie jej mieszankami strączkowo – zbożowymi. Szczególnie polecane są mieszanki grochu siewnego ze zbożami jarymi -  pszenicą lub owsem (ze względu na krótki okres wegetacji od wschodów do zbioru). Gdy dodatkowo zostaną wzbogacone wsiewką z traw, pozwoli to na uzyskanie wysokiego plonu  rzędu  8,0 – 10,0 ton suchej masy z 1 ha. Mieszanki powinny być  koszone i zakiszane. Kiszonki z takich roślin stanowią doskonałą paszę dla bydła mlecznego i opasowego.Optymalny termin zbioru mieszanek na kiszonki przypada na okres fazy płaskiego strąka do fazy mleczno – woskowej dojrzałości nasion grochu. Zielonkę można zakiszać w systemie zbioru jedno lub dwufazowego, a zastosowanie konserwantów pozwala dodatkowo podwyższyć jakość  kiszonek. Kiszonka z mieszanek strączkowo - zbożowych w porównaniu  do kiszonek z kukurydzy zawiera więcej białka lecz nieco mniej węglowodanów, co czyni ją paszą mniej energetyczną. Strawność składników pokarmowych jest zbliżona do strawności składników pokarmowych kiszonki z kukurydzy.

Nasiona roślin strączkowych są jedynymi surowcami wysokobiałkowymi, które można wyprodukować we własnym gospodarstwie. Daje to możliwość zmniejszenia wydatków na pasze z zakupu. Warunkiem dla uzyskania dobrych wyników produkcyjnych jest stosowanie specjalnych mieszanek paszowych uzupełniających (koncentratów lub premiksów) o zawartości aminokwasów bilansujących się z zawartością w nasionach roślin strączkowych. Obecnie w ofercie kilku firm paszowych są już takie produkty. Godne polecenia są zwłaszcza te, które wzbogacono w mieszanki enzymatyczne rozkładające niektóre z substancji antyżywieniowy

Rośliny strączkowe w żywieniu drobiu.

Wartość pokarmowa nasion strączkowych dla drobiu jest stosunkowo wysoka, gdyż ptaki te bardzo dobrze trawią białko tych roślin. Prowadzone są badania na szeroką skalę nad optymalnym udziałem nasion bobiku, grochu i łubinu słodkiego w diecie kur i brojlerów.

Rośliny strączkowe w żywieniu człowieka.

Nasiona roślin strączkowych stanowiły jeden z z najstarszych pokarmów człowieka. Przez wieki nasiona strączkowych były pokarmem biedoty , źródłem niezbędnego białka/ bób, soczewica, groch, łubin , lędzwian/.  W czasach najnowszych , w społeczeństwach bogatych, zmniejszył się ich udział w codziennej diecie na korzyść pokarmów mięsnych. Ostatnio  na nowo zaczęto interesować się roślinami strączkowymi w żywieniu człowieka  ponieważ  spożycie strączkowych ma istotne znaczenie zdrowotne dla człowieka.

W ostatnich latach dietetycy podkreślają konieczność spożywania nasion roślin strączkowych  z powodu zawartych w nich różnych , istotnych w trawieniu funkcji białka pokarmowego i innych substancji stanowiących antidotum na dzisiejsze skażenia pokarmów i środowiska. Coraz częściej produkuje się żywność specjalnego przeznaczenia np. dla wegetarian, diabetyków, czy dla osób których organizm nie toleruje glutenu.

 Produkty nie żywieniowe  roślin strączkowych

- plastiki biodegradowalne, tekstylia, papier

- produkty do bio disla

- medycyna , oleje strączkowych wchodzą w skład różnego rodzaju leków.

 Mając na uwadze dotychczasową produkcję nasion roślin strączkowych, pomimo korzystnych warunków ekonomicznych dla uprawy tych roślin, produkcja towarowa nie rozwija się . Rośliny strączkowe uprawiano tylko dla poprawy struktury gleby i stanowiska pod rośliny następcze , a nie na produkcję towarowa. Na rynku dominowała tańsza  importowana śruta sojowa, przez co wystąpił brak popytu na rynku paszowym ,  białka  wyprodukowanego z krajowych roślin strączkowych.

Obecnie kiedy cena importowanej śruty sojowej poszła w górę, winniśmy zwrócić większa uwagę na  produkcje białka  roślinnego z rodzimych roślin strączkowych, aby obniżyć koszt produkcji białka zwierzęcego w kraju. A jednocześnie zachować  bezpieczeństwo niezależności produkcji żywca od importowanego białka roślinnego.

Zainteresowanych rolników  uprawą roślin strączkowych zapraszamy do biur Zespołów Doradczych  WODR  , gdzie można otrzymać fachową  poradę w tym zakresie.

Jan Karkowski

ZD Oborniki