Burak ćwikłowy jest powszechnie uprawianym w Polsce warzywem korzeniowym. Roczna jego produkcja wynosi ok. 400 tys. ton, a powierzchnia uprawy ok. 10 % powierzchni zajmowanej przez warzywa. Korzenie buraka spożywa się w postaci wielu potraw i przetworów. Burak ćwikłowy jest spożywany w stanie świeżym przez większą część roku, ponadto stanowi jedno z podstawowych warzyw wykorzystywanych powszechnie w przemyśle przetwórczym do produkcji ćwikły, soków pitnych, zup, konserw, mrożonek. U młodych roślin częścią jadalną są również liście.
Do 1991 roku w "Rejestrze Odmian" znajdowały się tylko cztery odmiany buraka ćwikłowego: 'Egipski', 'Okrągły Ciemnoczerwony', 'Crosby' i 'Czerwona Kula'. Najstarsze odmiany nadal stanowią ważną pozycję w obrocie nasionami tego gatunku, jednak z roku na rok rośnie popularność nowszych, które są na ogół lepiej dostosowane do rosnących wymagań rynku, potrzeb przetwórstwa oraz zmieniających się gustów konsumentów.
Odmiany o korzeniach kulistych
• Chrobry — odmiana krajowa ("Spójnia" HiNO Nochowo). Plonuje poniżej przeciętnego poziomu. Struktura plonu dobra. Nie wykazuje tendencji do przerastania na wielkość. Korzenie średniej wielkości, kuliste do kulistospłaszczonych. Skorkowacenie skórki słabe do średniego. Miąższ ciemnowiśniowy, intensywnie wybarwiony, charakteryzuje się bardzo małą wyrazistością pierścieni na przekroju. Odznacza się bardzo dużą zawartością cukrów i betaniny. Wyróżnia się też małą skłonnością do gromadzenia azotanów. Ze względu na bardzo dużą intensywność i równomierność zabarwienia polecana głównie do uprawy z przeznaczeniem dla przetwórstwa (stanowi bardzo cenny surowiec do produkcji naturalnego barwnika). Może być też wykorzystywana
do bezpośredniego spożycia oraz przechowywania.
• Czerwona kula — odmiana krajowa ("Spójnia" HiNO Nochowo). Plenna do bardzo plennej. Struktura plonu dobra. Powszechnie uprawiana ze względu na duże zbiory
i niezawodność plonowania. Korzenie średniej wielkości do dużych, kuliste
do kulistospłaszczonych. Skorkowacenie skórki dość duże. Miąższ intensywnie krwistoczerwony. Pierścienie na przekroju zwykle słabo zaznaczone. Zawartość cukrów bardzo duża, betaniny średnia. Poziom gromadzenia azotanów nieco powyżej przeciętnej. Podatność na porażenie przez chwościka średnia. Polecana zarówno do bezpośredniego spożycia, jak i do przetwórstwa. Dobrze się przechowuje.
• Okrągły ciemnoczerwony — odmiana krajowa (HR Snowidza). Średnio plenna,
o przeciętnej strukturze plonu. Korzenie średniej wielkości, kuliste. Skorkowacenie skórki średnie. Miąższ purpurowy. Wyrazistość pierścieni na przekroju dość duża. Zawartość cukrów bardzo duża, betaniny powyżej średniej. Nie przejawia skłonności do gromadzenia azotanów. Mało podatna na porażenie przez chwościka. Polecana głównie do bezpośredniego spożycia, dobrze się przechowuje.
Odmiany o korzeniach spłaszczonych
• Egipski — odmiana krajowa (PNOS Poznań). Plenna. Korzenie średniej wielkości
do dużych (w strukturze plonu duży udział stanowią korzenie o średnicy powyżej 8 cm), silnie spłaszczone. Skorkowacenie skórki słabe. Miąższ krwistoczerwony z odcieniem malinowym. Wyrazistość pierścieni na przekroju bardzo duża. Zawartość cukrów duża, betaniny mała. Skłonność do gromadzenia azotanów mała. Ze względu na szybki
i intensywny wzrost polecana do wczesnej uprawy na zbiór do sprzedaży w pęczkach. Może wykazywać tendencję do tworzenia zbyt dużych korzeni, dlatego do użytkowania
w okresie jesiennym należy przestrzegać późniejszych terminów siewu. Niezbyt przydatna do przechowywania.
Odmiany o korzeniach wydłużonych
• Opolski — odmiana krajowa (PlantiCo Gołębiew). Bardzo plenna, o korzystnej strukturze plonu. Korzenie średniej wielkości, cylindryczne; skorkowacenie skórki średnie do słabego; miąższ karminowoczerwony. W sprzyjających warunkach może przejawiać tendencję do tworzenia zbyt dużych korzeni. Wyrazistość pierścieni na przekroju mała. Zawartość cukrów i betaniny średnia. Skłonność do gromadzenia azotanów stosunkowo duża. Mało podatna na porażenie przez chwościka. Polecana do bezpośredniego spożycia i przetwórstwa. Przydatność do przechowywania — dość dobra.
• Rywal — odmiana krajowa (PiHRO Krzeszowice). Plenna. Charakteryzuje się dobrą strukturą plonu. Korzenie duże, cylindryczne; skorkowacenie skórki średnie; miąższ purpurowy do karminowoczerwonego. Odznacza się intensywnym i równomiernym wybarwieniem miąższu. Wyrazistość pierścieni na przekroju bardzo mała do małej. Zawartość cukrów średnia, betaniny poniżej przeciętnej. Wśród odmian o wydłużonych korzeniach wyróżnia się stosunkowo małą skłonnością do gromadzenia azotanów. Niezbyt podatna na porażenie przez chwościka. Polecana do bezpośredniego spożycia, stanowi również dobry surowiec dla przetwórstwa. Dobra przydatność do przechowywania.
Literatura:
1. Dobrakowska – Kopecka Z., Doruchowski W.R., Gapiński M. (1999): Warzywnictwo. PWRiL Warszawa, 133-137.
2. Kowalska M., Pędziński M. (2003): Odmiany buraków ćwikłowych ze „Spójni” Nochowo. Owoce, Warzywa, Kwiaty, nr 7, 34.
3. Litka M. (2003): Burak ćwikłowy. Cz. II. Odmiany o kulistych, owalnych lub spłaszczonych korzeniach. Hasło Ogrodnicze, nr 7.
4. Orłowski M., Kołota E. (1999): Uprawa warzyw. Wyd. BRASIKA, Szczecin,
211-217.
5. Szwejda J. (2003): Burak ćwikłowy. Cz. I, Hasło Ogrodnicze, nr 6.
04 stycznia 2019