Karnawał świętuje się w większości krajów świata, a zwyczaj ten pochodzi jeszcze ze starożytnej Grecji. Nazwa prawdopodobnie wzięła się od słów od carne vale - "mięso żegnaj".
W naszym kraju karnawał pojawił się za czasów szlachty sarmackiej, a staropolskie obchody określane były jako zapusty. Karnawał czyli staropolskie zapusty trwały od Trzech Króli do Wielkiego Postu. W Polsce bawiono się wtedy bardzo hucznie. Szczególnie popularne były kuligi oraz maskarady lub maszkary czyli zabawy polegające na zakładaniu masek. Kulig był zabawą wyłącznie stanu wyższego czyli szlachty i magnaterii. Polegał on zazwyczaj na odwiedzaniu się sąsiadów z całej okolicy. Kuligi staropolskie musiały być wcześniej bardzo starannie zaplanowane. Trzeba było ustalić kolejność odwiedzin, przygotować domy na przyjęcie z noclegami coraz większej liczby gości oraz zaopatrzyć spiżarnię i piwniczkę.
W dawnej Polsce nie tylko szlachta świętowała podczas karnawału. W miastach bawiono się nawet pod gołym niebem urządzając barwne pochody maskaradowe.
Na wsi z kolei ucztowano w karczmach. Po wsiach zaczęły chodzić turonie, niedźwiedzie i wilki, drogami włóczyły się tabuny wesołych przebierańców, odwiedzających domy i zbierających dary. Twarze czerniono sobie sadzą, wkładano różne dziwaczne stroje, ściskano przypadkowych przechodniów na ulicy; jednym słowem - dzielono się wesołością z innymi, domagając się przy tym pieniędzy bądź jedzenia. Specjalnie na zapusty przygotowywano wesołe piosenki.
Do najbardziej popularnych postaci karnawałowych należał znany w wielu regionach Polski, chodzący już pod koniec grudnia z kolędnikami - turoń, ponadto koza, niedźwiedź, bocian i żuraw.
Nieodłącznym elementem karnawałowej tradycji były liczne smakołyki. Jadano wtedy dużo, tłusto i tęgo popijano. Na stołach królował bigos, kasza ze skwarkami, tłuste kiełbasy i mięsiwa.
Podczas staropolskich zapustów zwyczajem było, że panny starały się poznać przyszłego męża, gdyż podczas postu będzie na to za późno. Aby wykazać się przed adoratorami kulinarnymi talentami, panny przygotowywały charakterystyczne dla zapustów wypieki i napoje. Najbardziej popularne były pączki, chruściki i inne związane z danym regionem specjały.
Najhuczniej obchodzono ostatni tydzień karnawału, czyli Ostatki, rozpoczynające się od Tłustego Czwartku. Wtedy to po wsiach chodziły grupy przebierańców. W zależności od regionu, w korowodach dokazywali: diabeł, śmierć, turoń, kominiarz, bocian, baba i dziad, a towarzyszyli im muzykanci. Wierzono, że wraz z nimi przychodzi do domów dostatek i urodzaj. Podczas Ostatków w zabawach, jedzeniu i piciu nie było umiaru. Raczono się tłustymi słodkościami - racuchami, blinami, pączkami i chruścikami. Ta słodka tradycja na całe szczęście przetrwała do dnia dzisiejszego.
• Pączki
Pierwotnie pączki miały niewiele wspólnego z obecnie znanymi nam słodkościami. Wyrabiano je bowiem z ciasta chlebowego, nadziewano słoniną i smażono na smalcu. Dopiero w XVIII wieku zmieniły się na te bliższe naszemu sercu i podniebieniu...
Dziś pączki powstają z ciasta drożdżowego, przygotowanego z mąki pszennej. Tradycyjnie nadziewane są konfiturą różaną, ale coraz częściej można spotkać także nadziewane powidłami, czekoladą, budyniem, bitą śmietaną czy likierem. Pączki smaży się na głębokim tłuszczu (oleju lub/i smalcu) na ciemnozłoty kolor. Gotowe lukruje się lub obsypuje cukrem pudrem. Mogą być także posypane kandyzowaną skórką pomarańczową lub polane czekoladą. Warto wiedzieć! Aby obniżyć temperaturę tłuszczu podczas smażenia pączków można włożyć do niego kawałek ziemniaka. Podobno tym sposobem odzyskuje się także klarowność używanego tłuszczu.
Przesąd mówi, że w Tłusty Czwartek należy zjeść przynajmniej jednego pączka, aby zapewnić sobie szczęście i powodzenie.
Miękkie pączki w cytrynowym lukrze
Składniki:
Rozczyn:
10 dag drożdży
1 szklanka mleka
1 łyżka cukru
2 łyżki mąki pszennej
Drożdżowe ciasto na pączki:
½ litra mleka
10 dag masła
1 kg mąki pszennej
8 jajek
4 łyżki cukru
3 łyżeczki cukru waniliowego
100 ml wódki
Dodatkowo:
olej (do smażenia)
marmolada (najlepiej różana)
cukierki dekoracyjne
Cytrynowy lukier:
2 szklanki cukru pudru
4 łyżki soku z cytryny
Sposób wykonania:
W letnim mleku rozpuścić drożdże, dodać cukier, mąkę pszenną i razem dokładnie wymieszać. Odstawić pod przykryciem w ciepłe miejsce.
Mleko zagotować z masłem. Do gotującego się mleka sypać powoli mąkę pszenną (2-3 łyżki) i mieszając zagotować papkę.
Jajka ubić na puszystą masę, dodać cukier, cukier waniliowy i dalej ubijać, aż cukier się rozpuści.
Do dużej miski przesiać mąkę pszenną, przełożyć gorącą papkę, ubite jajka, rozczyn i wlać alkohol. Całość razem wymieszać i wyrabiać ręką, aż ciasto będzie odchodziło od ręki. Następnie oprószyć lekko mąką pszenną, przykryć czystym ręcznikiem kuchennym i odstawić w ciepłe miejsce, aby ciasto podrosło.
Następnie ciasto rozwałkować na grubość około 1 cm, podsypując mąką i szklanką wykrawać krążki. Marmoladę przełożyć na deskę i pokroić w kostkę (to pozwoli nam na sprawne nadziewanie pączków). Na środek każdego krążka położyć kostkę marmolady, delikatnie skleić i zrolować ładną, zgrabną kulkę. Tak przygotowane kulki układać (sklejeniem do dołu) np. na tacy posypanej mąką pszenną i odstawić w ciepłe miejsce, aby pączki podrosły.
• Faworki (chrust)
Faworki to chrupkie ciastka o słodkim smaku i złotym kolorze. Nazwa pochodzi od francuskiego słowa: faveur i oznacza wąską wstążkę. Faworki przygotowuje się ze śmietanowego ciasta z dodatkiem spirytusu lub rumu, następnie smaży na głębokim tłuszczu, a po ostudzeniu obsypuje cukrem pudrem.
Konsystencja ciasta na faworki przypomina ciasto makaronowe. Istotny jest jednak sposób jego przygotowania. Aby dobrze napowietrzyć ciasto należy wybijać je co najmniej kilka minut wałkiem. Dzięki temu po usmażeniu stają się chrupiące i puste w środku. Z ciasta wycina się pasy, w których nacina się środek, a brzegi przekłada do wewnątrz. W ten sposób tworząc charakterystyczny kształt kokardki.
• Róże karnawałowe
Róże karnawałowe przygotowuje się z takiego samego ciasta jak faworki, są jednak bardziej efektowne i dekoracyjne. Jak sama nazwa wskazuje róże karnawałowe mają kształt przypominający kwiat róży. Aby je przygotować należy z cienko rozwałkowanego ciasta wyciąć trzy różnej średnicy koła i ponacinać ich brzegi w kilku miejscach. Kółka skleja się ze sobą, od największego na najmniejszego, mocno dociskając środek. Róże smaży się na głębokim tłuszczu do uzyskania złotego koloru. Po ostudzeniu posypuje się cukrem pudrem, a w środek wkłada wisienkę lub dżem.
Słodkie faworki
Chrupiące, żółciutkie i bardzo smaczne faworki - łatwe i proste do wykonania, wychodzi ich dużo, ale znikają bardzo szybko
Składniki:
Ciasto:
1 kg mąki pszennej
8 żółtek
2 jajka
10 dag masła
1 szklanka cukru
2 łyżki śmietany 18%
Do smażenia:
ok. 50 dag smalcu
Do dekoracji:
cukier puder
Sposób wykonania:
Do mąki pszennej dodać żółtka, całe jajka, miękkie masło, cukier i śmietanę. Wszystko razem wymieszać i zagnieść ciasto. Następnie tłuc wałkiem, składać i znów tłuc, czynność tę powtarzać wielokrotnie, aż pojawią się pęcherzyki powietrza. Z ciasta zrobić kulę, owinąć folią aluminiową i włożyć do lodówki na około 2 godziny. Następnie bardzo cienko rozwałkować i radełkiem wycinać prostokąty z nacięciem w środku. Jeden z krótszych brzegów należy przeciągnąć przez nacięcie.
Do dobrze nagrzanego smalcu wkładać faworki. Smażyć z dwóch stron i usmażone wykładać na ręcznik papierowy. Gdy ostygną posypać cukrem pudrem.
• Oponki
Oponki są bliskimi kuzynkami pączka. Jedne i drugie powstają z ciasta drożdżowego, różnią się kształtem. Oponki to nic innego jak pączki z dziurką, a przez niektórych mogą być kojarzone z amerykańskimi doughnuts – "donatami". Najbardziej znanym rodzajem oponek są oponki serowe. Od zwykłych różnią się dodatkiem twarogu. Oponki jak wszystkie karnawałowe wypieki smaży się na głębokim tłuszczu do uzyskania złotego koloru. Gotowe można oblewać polewą lub lukrem, obsypywać posypkami czy cukrem pudrem.
Oponki serowe
Składniki:
Ciasto serowe:
50 dag mąki pszennej
50 dag twarogu (półtłustego)
10 dag masła
3 jajka
2 łyżki cukru pudru
1 łyżeczka cukru waniliowego
2 łyżeczki proszku do pieczenia
Dodatkowo:
olej
cukier puder
Sposób wykonania:
Do miski przesiać mąkę pszenną. Masło przełożyć do rondelka, roztopić i ostudzić.
Do mąki dodać twaróg, masło, jajka, cukier puder, cukier waniliowy i proszek do pieczenia. Całość razem wymieszać i wyrobić ręką.
Następnie rozwałkować na grubość około 5 mm, podsypując mąką. Wykrawać szklanką większe kółka, a w środku kieliszkiem mniejsze kółka.
Na rozgrzany olej kłaść oponki i smażyć z dwóch stron na złoty kolor. Wyciągać łyżką cedzakową lub widelcem i układać na ręczniku papierowym. Ostudzić i przed podaniem na stół posypać cukrem pudrem.
Z podanych składników wyjdzie około 40 sztuk przepysznych oponek. Oczywiście najlepsze są tego dnia, w którym są smażone.
Dorota Mejsner
ZD Koło
