W Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej zorganizowano ogólnopolską konferencję naukową

pn. „TWÓRCY / WYTWÓRCY / PRZETWÓRCY WOKÓŁ PROBLEMATYKI  WZORNICTWA REGIONALNEGO”.

Konferencja odbyła się w trzech sesjach w dniach 8-9 czerwca 2018 roku w Kaliszu.

W programie konferencji w ramach Sesji II pn.:

„Wytwórcy. Współczesna rzemieślnicza i rękodzielnicza twórczość ludowa czy przemysł pamiątkarski? ”odbył się wernisaż wystawy „Twórcy/wytwórcy/przetwórcy: Z dziejów kaliskiej Cepelii”.

Wernisaż poprzedziło spotkanie z twórczyniami ludowymi z Wielkopolski, laureatkami stypendium „Mistrz tradycji” przyznawanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - Stanisławą Kowalską z Goliny oraz Beatą Kabałą z Krobi.

Program "Mistrz tradycji" realizowany jest od 2016 r. Dotyczy wielopokoleniowego dziedzictwa, jakim jest tradycyjna twórczość ludowa w zakresie literatury, rękodzieła, rzemiosła, muzyki, tańca oraz śpiewu. Jego adresatem są depozytariusze wiedzy lokalnej i regionalnej. Zakres programu jest zgodny z założeniami Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. W kulisach wystawy poznano pracę twórczyń ludowych.

Pani Beata Kabała z Krobi na Biskupiźnie - mistrzyni układania kopek biskupiańskich jest wnuczką Marii Kabały- zdjęcie poniżej, znakomitej tancerki i śpiewaczki ludowej, która układała biskupiańskie kopki a swoją wiedzę i talent przekazała wnuczce – Beacie, która obecnie pracuje w Gminnym Centrum Kultury i Rekreacja im. Jana z Domachowa Bzdęgi. Należy do Biskupiańskiego Zespołu Folklorystycznego z Domachowa i Okolic. Twórczyni ludowa w wolnym czasie haftuje fartuchy, haftuje na tiulu i układa kopki i kryzy biskupiańskie (nakrycie głowy i ozdoba szyi kobiety) oraz czepki i kryzy szamotulskie według tradycyjnych wzorów. Szyje stroje biskupiańskie dla lalek. Prowadzi warsztaty wyszywania na tiulu. Jest propagatorką Biskupizny i kopek. Laureatka stypendium "Mistrz tradycji" w ramach programu „Kultura ludowa i tradycyjna”. Projekt pt. „Czas na kopczorki” realizowane przez Gminne Centrum Kultury i Rekreacji w Krobi.

Warto zgłębić wiedzę nt. Biskupizny, to makroregion folklorystyczny położony w południowo zachodniej Wielkopolsce. Obejmuje 12 wsi wokół Krobi- siedziby władz gminnych. Od średniowiecza, aż po rozbiory teren stanowił dobra biskupów poznańskich, a w Krobi znajdowała się biskupia rezydencja. Do 1927 roku, każdy biskup poznański był tytularnym proboszczem Krobi, tradycję tą zniósł dopiero kardynał August Hlond. Dzięki lżejszym obciążeniem pańszczyźnianym pod rządami biskupów sytuacja ekonomiczna  miejscowych chłopów była znacznie lepsza niż we włościach szlacheckich. Zapoczątkowało to zaranie pewnej odrębności i elitarności, której wyrazem jest do dziś żywa biskupiańska kultura ludowa, wyróżniająca się spośród innych subregionów Wielkopolski. Nadal kultywowane są dawne obrzędy ludowe takie jak katarzynki, podkoziołek, wesele, piyrzok czy wieniec, a ich nierozłącznym elementem są charakterystyczne ludowe piosenki wykonywane przy akompaniamencie tradycyjnej kapeli złożonej z dudziarza i skrzypka.

W 2016 roku tradycje Biskupizny wpisane zostały przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.

Pani Barbara przedstawiła swoje prace, opowiedziała  o swoim hobby. Jest żywą reklamą stroju regionalnego w tym kryzy i czepka – kopki-charakterystycznego nakrycia głowy u kobiet.

Stanisława Kowalska z Goliny k. Jarocina – mistrzyni układania czepców tiulowych.

W 1947 roku jako 14 letnia dziewczyna, uczyła się haftu u Heleny Moszczeńskiej, właścicielki  wsi, Goliny k. Jarocina i Heleny Bernasowskiej - jej służącej, dzięki nim przetrwała tradycja haftu nasnuwanego tzw. snutka golińska, technika znana wcześniej w Wielkopolsce, a powoli zanikająca.

Zajmuje się wielkopolskimi czepcami, które niegdyś były elementem stroju nie tylko ludowego, ale także szlacheckiego i mieszczańskiego. Obecnie te nakrycia głowy mężatek oglądać można jedynie w muzeach oraz na głowach kobiet śpiewających i tańczących w zespołach folklorystycznych.

Jest hafciarką i twórczynią czepców ludowych. Jak sama mówi: „moje hobby to są czepki tiulowe”. Wykonuje je na zamówienie zespołów, jak i indywidualnych osób. Jest częstą bywalczynią wydarzeń lokalnych i regionalnych organizowanych przede wszystkim przez Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu.

Obecnie jednak specjalizuje się w układaniu czepców tiulowych, jako jedyna twórczyni w tej części Wielkopolski. Pani Stanisława ma prawie 85 lat i dość długo  nie miała następców w zawodzie układania czepców. Jednak dzięki wsparciu MKiDN i inicjatywie CKiS w Kaliszu w 2017 roku poprowadziła warsztaty haftowania i układania czepców pn. „Mistrzyni czepców” w Jarocinie.

Dzięki całorocznym warsztatom, które ukończyło 14 osób, udało się przekazać tajniki zawodu i umiejętności praktyczne oraz wykształcić kolejne pokolenie hafciarek, kontynuujących dzieło regionalne.

Od ponad 40 lat tworzy tradycyjnie noszone czepki kobiece, szyje stroje, haftuje zapaski, kryzy i koszule, białym haftem nasnuwanym, zaopatrując kilkadziesiąt zespołów ludowych w regionie. Jest jedyną „czepkarką” ludową w subregionie południa Wielkopolski, w zasięgu powiatów jarocińskiego, krotoszyńskiego i ostrowskiego.

Tworzy nie tylko nowe nakrycia głowy zamawiane przez muzea czy członków zespołów pieśni i tańca, ale także konserwuje czepce, których używają ludowe artystki z południowej Wielkopolski. Konserwacja, to pranie czepców tiulowych i płóciennych to ciąg czynności, które polegają na rozpruciu, wypraniu, krochmaleniu, prasowaniu i ułożeniu od początku w odpowiedniej formie. Do sporządzenia czepca trzeba mieć specjalne urządzenia, których nie można kupić w sklepie, a poszczególne elementy połączyć nie tylko za pomocą igły i nici, ale także rozgrzanego, ogromnego noża.

Etapy tworzenia czepca: projektowanie, rysowanie, kalkowanie wzorów, wycinanie poszczególnych elementów i haftowanie, krochmalenie i prasowanie, układanie ryszki, układanie czepca i zszywanie denka i band, czyli długich ozdobnych szarf.

Jest główną bohaterką filmu pn. „Ginący zawód – układanie czepców wielkopolskich”- jest dostępny w Internecie.

O tym wszystkim opowiadały w Muzeum Okręgowym w Kaliszu przedstawione Twórczynie Ludowe. Było to wprowadzenie do wystawy pn. „Twórcy – Wytwórcy – Przetwórcy. Z dziejów kaliskiej Cepelii”.

O Cepelii i rękodziele artystycznym

W roku 1950 powstała Kaliska Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Artystycznego, która była jedną z kilkudziesięciu spółdzielni wchodzących w skład Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego zwanej „CEPELIĄ”. Kaliska spółdzielnia powstała na bazie 6 zakładów, związanych z przemysłem tekstylnym. Przez wiele lat w jej ramach pracowali twórcy ludowi i rzemieślnicy, specjalizujący się w produkcji tkanin odzieżowych i dekoracyjnych - tiulu, bawełny, haftów i koronek maszynowych oraz ręcznych, tkanin wełnianych tkanych na krosnach ręcznych i maszynowych oraz najbardziej charakterystyczne i rozpoznawalne malowane tkaniny – obrusy oraz tkaniny bawełniane i jedwabne, a także malowana ręcznie ceramika.

Ich prace nawiązywały do tradycyjnego zdobnictwa kaliskiego i wielkopolskiego rzemieślnictwa. W wyniku przemian Spółdzielnia przestała istnieć w 1995r.

Nieodłącznym elementem krajobrazu miejskiego Kalisza był sklep Cepelii, umiejscowiony na rynku i istniejący nieprzerwanie, aż do likwidacji w 2012 roku, w którym można było kupić również wyroby kaliskiej spółdzielni.

Tym samym zakończył się pewien ważny etap współpracy kaliskich twórców ludowych i rzemieślników z tą jedną z najbardziej rozpoznawalnych instytucji w Polsce.
Wystawa przywraca pamięć o ludziach, którzy przez lata współtworzyli spółdzielnię i będąc artystami w swoich zawodach, budowali historię polskiego wzornictwa.

Na wystawie można ponownie odwiedzić sklep Cepelii, zajrzeć do mieszkania urządzonego w stylu cepeliowskim, a także zapoznać się ze specyfiką pracy w spółdzielni. Dzięki byłym pracowniczkom spółdzielni, które wypożyczyły swoje prywatne zbiory, można zobaczyć charakterystyczne wyroby kaliskiej spółdzielni – malowane w kwiaty obrusy.

Nie zabrakło także tradycyjnego rękodzieła związanego z ziemią kaliską – tiulowych czepców, snutek golińskich oraz rzeźb, które wyszły spod dłuta rzeźbiarzy związanych z regionem.

Dziedzictwo Cepelii zajmuje ważne miejsce w historii polskiego wzornictwa przemysłowego dlatego Muzeum zaprosiło naukowców i badaczy tematyki z całej Polski, by wspólnie zastanowić się nad kondycją współczesnego rękodzieła i rzemiosła oraz jego związku z projektowaniem.

W zbiorach Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej znajduje się wiele prac autorstwa twórców ludowych związanych z ziemią kaliską m.in. czepce i hafty wykonane przez Aleksandrę Czelustę czy Józefatę Molik, a także bogaty zbiór rzeźb ludowych oraz pająków wykonanych ze słomy. Część z tych prac jest na wystawie „Twórcy - Wytwórcy - przetwórcy. Z dziejów kaliskiej Cepelii”. To pierwsze takie wydarzenie organizowane w Kaliszu, które jest poświęcone tematyce wzornictwa regionalnego.

Wprowadzenia do wystawy dokonała Sylwia Kucharska dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej i kuratorka wystawy dr hab. Prof. UAM Anna Weronika Brzezińska, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu, ponadto głos zabrała pani sekretarz konferencji,

mgr Karolina Dziubata, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu.

Wręczone zostały także nagrody dla osób, które przekazały eksponaty na wystawę. Wystawę można zwiedzać do sierpnia br.I jeszcze wiadomości z 6 czerwca 2018 roku: w samo południe na Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się uroczysta Gala 43 edycji Nagrody im. Oskara Kolberga

„Za zasługi dla kultury ludowej”, przyznawanej raz w roku przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dwoje artystów ludowych z Południowej Wielkopolski – Stanisława Kowalska z pod jarocińskiej Goliny i Leon Lewandowski z Jagodzińca k. Brzezin kaliskich – zostało laureatami 43 edycji nagrody im. Oskara Kolberga, najważniejszego wyróżnienia w dziedzinie kultury ludowej i tradycyjnej.

Źródła internetowe:

https://www.muzeumwkaliszu.pl/wydarzenia.html

http://ckis.kalisz.pl/folklor/