Rośliny strączkowe uprawiane w naszym klimacie na nasiona z przeznaczeniem na paszę dla świń to przede wszystkim groch siewny, peluszka, bobik oraz słodkie łubiny (biały, żółty, wąskolistny). Nasiona roślin strączkowych, jako pasza mają wiele cech wspólnych: stosunkowo dużą zawartość białka ogólnego, podobny skład aminokwasowy (wysoka zawartość lizyny i niska metioniny), obecność substancji tzw. antyżywieniowych pogarszających wykorzystanie składników pokarmowych. Jednak między składem i wartością pokarmową poszczególnych gatunków istnieją znaczne różnice (Tab.2,3.).

Tab.2.Zawartość wybranych składników pokarmowych w nasionach roślin strączkowych

Tab.3.Zawartość najważniejszych aminokwasów egzogennych w białku nasion roślin strączkowych

Białko nasion strączkowych jest dobrze trawione przez świnie. Strawność białka i aminokwasów łubinów w jelicie cienkim u świń jest wysoka i podobna do śruty sojowej. Strawność białka grochu i bobiku wynosi ok. 70% i jest wyższa niż peluszki. Wartość energetyczna nasion roślin strączkowych dla świń jest większa i mniej zróżnicowana niż dla pozostałych zwierząt monogastrycznych.. Największą wartość energetyczną ma groch.(Tab. 4).

Tab.4.Wartość energetyczna nasion roślin strączkowych dla świń.

Nasiona strączkowych zawierają niewiele wapnia ( 0,1-0,2 %) i więcej fosforu ( 0,4-0,5 %), którego połowa występuje w postaci fitynianów.

Nasiona roślin strączkowych mają zastosowanie przede wszystkim jako pasza białkowa w tuczu świń.         W żywieniu zwierząt młodych i użytkowanych rozpłodowo nasiona roślin strączkowych należy stosować ostrożnie ze względu na obecność związków o charakterze antyżywieniowym. Występowanie i mechanizmy działania tych związków są zróżnicowane: α-galaktozydy, inhibitory proteaz i taniny wpływają przede wszystkim na wykorzystanie składników pokarmowych, natomiast hemaglutyniny, alkaloidy, glukozydy wywierają negatywny wpływ na organizm zwierzęcy.

α-Galaktozydy (rafinoza, stachioza i werbaskoza) występują we wszystkich strączkowych. Ich niekorzystne działanie polega na tym, że nie ulegają trawieniu enzymatycznemu z powodu braku odpowiednich enzymów u zwierząt, lecz są fermentowane przez bakterie jelita grubego powodując tworzenie się dużej ilości gazów powodujących wzdęcia. Niekorzystne działanie α-galaktozydów w  znacznym stopniu można zmniejszyć poprzez dodawanie odpowiednich enzymów do paszy.

Inhibitory enzymów proteolitycznych trzustki, do których należy tzw. czynnik antytrypsynowy występują w nasionach bobiku i grochu, zaś nie występują w łubinach. Powodują one zwiększenie sekrecji enzymów trzustkowych, wzrost endogennych strat azotu, a w efekcie znaczne pogorszenie wykorzystania białka paszy. Ich niekorzystne działanie można znacznie ograniczyć lub nawet wyeliminować przez zabiegi termiczne np. ekstruzję lub toastowanie.

Taniny to rozpuszczalne w wodzie związki fenolowe. Taniny występują w nasionach grochu, peluszki i bobiku, przy czym prawie cała ich ilość występuje w łupinie nasiennej, co pozwala na stosunkowo łatwe ich usuwanie przez obłuskiwanie nasion. Działanie tanin polega na tworzeniu kompleksów z białkami paszy i enzymów trawiennych, a przez to zmniejszeniu strawności składników pokarmowych, zwłaszcza białka i aminokwasów oraz dostępności składników mineralnych.

Hemaglutyniny, zwane także lektynami występują w nasionach grochu i bobiku. Zaliczane są do związków toksycznych. Hemaglutyniny powodują uszkadzanie uszkodzenie komórek nabłonka jelitowego i zmiany w regulacji hormonalnej, prowadzące do zwiększonego katabolizmu białka, tłuszczu i węglowodanów. Hemaglutyniny ulegają inaktywacji przez działanie hydrotermiczne (np. gotowanie).

Alkaloidy (lupanina, sparteina, gramina) są związkami toksycznymi występującymi tylko w łubinach. Toksyczne działanie alkaloidów polega na uszkodzeniu systemu nerwowego, co może objawiać się konwulsjami i paraliżem układu oddechowego. Mniejsze ilości alkaloidów powodują zmniejszenie spożycia paszy, wymioty, a także zmiany w wątrobie i składzie krwi. Świnie są bardzo wrażliwe na działanie alkaloidów. W związku z dużą szkodliwością alkaloidów w żywieniu zwierząt należy stosować jedynie odmiany łubinów i niskiej zawartości tych substancji tzw. odmiany słodkie.

Tab.5. Ograniczenia udziału nasion roślin strączkowych w żywieniu świń.

Stosując nasiona roślin strączkowych w żywieniu świń można uzyskiwać zadowalające wyniki produkcyjne. Warunkiem jest stosowanie się do zaleceń ograniczeń ilościowych u poszczególnych gatunków zwierząt i prawidłowe zbilansowanie dawek pokarmowych lub receptur pasz, przede wszystkim pod względem aminokwasów egzogennych. Dzięki temu można zmniejszyć udział śruty poekstrakcyjnej sojowej.

Tab. 6. Przykładowe receptury paszy pełnoporcjowej w tuczu intensywnym-mięsnym dla przedziału       wagowego 35 – 110kg.

Nasiona roślin strączkowych są jedynymi surowcami wysokobiałkowymi, które można wyprodukować we własnym gospodarstwie. Daje to możliwość zmniejszenia wydatków na pasze z zakupu. Warunkiem dla uzyskania dobrych wyników produkcyjnych jest stosowanie specjalnych mieszanek paszowych uzupełniających (koncentratów lub premiksów) o zawartości aminokwasów bilansujących się z zawartością w nasionach roślin strączkowych. Obecnie w ofercie kilku firm paszowych są już takie produkty. Godne polecenia są zwłaszcza te, które wzbogacono w mieszanki enzymatyczne rozkładające niektóre z substancji antyżywieniowych.

Mgr inż. Michał Bartz

WODR w Poznaniu