Efektywne (pożyteczne) mikroorganizmy to naturalne kompozycje mikroorganizmów (wyselekcjonowane i odpowiednio skomponowane kultury bakterii i drożdży) o właściwościach probiotycznych i regeneracyjnych, opracowane przez profesora Teruo Higa z Japonii, już wiele lat temu. Dostępne preparaty są połączeniem mikroorganizmów z komponentami mineralnymi i roślinnymi. Kompozycje te zyskują na popularności dzięki, potwierdzonej naukowo i w praktyce, skuteczności i szerokiemu wachlarzowi możliwych zastosowań. Stosowane są m.in. w postaci: płynnych nawozów organicznych poprawiających żyzność gleby, zaprawy nasiennej, probiotyków stosowanych w żywieniu zwierząt, zakiszaczy do kiszonek i sianokiszonek, preparatów przeznaczonych do uszlachetniania osadów ściekowych i innych odpadów komunalnych oraz obornika i gnojowicy w bezpieczny produkt organiczny, a także preparatów wzmacniających rośliny przeciwko chorobom grzybowym i hamujących rozwój patogenów glebowych oraz odstraszających owady, jak i mydeł i preparatów do higienizacji pomieszczeń, sprzętów i ściółki. Mogą być wykorzystywane w rolnictwie ekologicznym.

 

Pożyteczne mikroorganizmy stosowane są w celu poprawy żyzności gleby. Dlaczego gleba? Tworzenie próchnicy w glebie polega na złożonych procesach mikrobiologicznych i fizykochemicznych oraz ich oddziaływaniu na związki organiczne gleby. Aby takie procesy mogły być przeprowadzane, niezbędna jest obecność mikroorganizmów glebowych, dzięki którym gleba jest biologicznie aktywna. W żyznej glebie są ich miliardy. Od poziomu próchnicy zależy dostępność niezbędnych dla życia roślin, zwierząt i ludzi składników pokarmowych, które odpowiedzialne są przede wszystkim za naturalną odporność wszystkich żywych organizmów. Gleba pozbawiona próchnicy jest trudna w uprawie i nie stwarza właściwych warunków do życia roślin. Uprawa w oparciu tylko o chemiczne technologie prowadzi ostatecznie do degradacji gleb. W miejsce pożytecznych mikrobów pojawiają się patogeny, bo natura nie lubi próżni, a w konsekwencji pogarsza się wielkość i jakość plonów. Producenci preparatów z pożytecznymi mikroorganizmami zapewniają, że skutecznie i trwale przywracają one glebie jej żyzność i urodzajność, regenerują i ożywiają ją. W takiej glebie przyswajalność makro- i mikroelementów jest zdecydowanie lepsza.

Dzięki pożytecznym mikroorganizmom:
- poprawia się struktura gleby
- szybciej rozkładają się resztki pożniwne, słoma, poplony, obornik
- gleba odzyskuje zdolność samooczyszczania się z substancji toksycznych, pozostałości środków ochrony roślin, metali ciężkich
- hamowane są procesy gnilne i przenoszenie chorób odglebowych
- intensywnie rozwija się system korzeniowy roślin
- wiązany jest azot atmosferyczny
- kondycja i zdrowie roślin poprawia się
- lepsze jest przyswajanie nawozów
- systematycznie można ograniczać ilość stosowanych nawozów.

Preparaty mogą być stosowane na glebę, rośliny i materiał rozmnożeniowy, w formie oprysku, podlewania i moczenia. Efekty stosowania pożytecznych mikroorganizmów na glebie nie od razu są widoczne, ponieważ regeneruje się ona dość wolno. Tam, gdzie wdraża się pożyteczne mikroorganizmy należy systematycznie ograniczać nawożenie syntetyczne i stosowanie chemicznych środków ochrony roślin, a także dolistne zasilanie i stosowanie stymulatorów wzrostu.  
Pożyteczne mikroorganizmy doskonale nadają się do sporządzania kompostów. Każdą warstwę kompostu zwilża się roztworem odpowiedniego preparatu i dokładnie ubija, aby ograniczyć dostęp tlenu do pryzmy. Pryzmę można też przykryć folią lub warstwą np. skoszonej trawy.
W handlu dostępne są też kompozycje z pożytecznymi mikroorganizmami wzmacniające rośliny przeciwko chorobom grzybowym, hamujące rozwój patogenów odglebowych i odstraszające owady, ale nie owadobójcze. Eliminowanie chorób odglebowych polega na wypieraniu patogenów ze środowiska poprzez m.in. zasiedlenie go probiotycznymi, pożytecznymi bakteriami kwasu mlekowego. Zachodzi wówczas zjawisko biologicznej konkurencji, które pozwala ograniczyć stosowanie chemicznych środków ochrony roślin. Aby zastosowanie tych kompozycji dało pożądany efekt, gleba musi być zregenerowana w odpowiednim stopniu (zdegradowana gleba jest źródłem zbyt wielu chorób, z którymi pożyteczne mikroby mogą sobie nie poradzić). Najlepiej jest więc stosować je jednocześnie z mikroorganizmami poprawiającymi żyzność gleby. Stosowanie kompozycji zwalczających choroby i odstraszających owady nie wymaga okresu prewencji i karencji, a stosowanie może być częste. Systematyczne stosowanie wspomaga rośliny w walce z chorobami i szkodnikami. Pozwala to na znaczne ograniczenie zastosowania chemicznych środków ochrony roślin i syntetycznych wspomagaczy.

Pożyteczne mikroorganizmy to probiotyki. Odpowiednie ich kompozycje wspierają odporność i chronią zdrowie. Mają zastosowanie w chowie i hodowli zwierząt. Są to probiotyki „żywe” – zachowują swoją żywotność po wydaleniu przez zwierzęta i poprzez obornik, gnojowicę i gnojówkę przenoszą swoje korzystne działanie na glebę. Szczepy bakterii są tak dobrane, że współdziałają ze sobą, wzajemnie się wspierają i poprzez wytwarzane substancje mogą przetrwać w agresywnym środowisku zdominowanym przez patogeny. Ich obecność chroni przed dostępem mikroorganizmów chorobotwórczych. Probiotyki używane są w profilaktyce chorób związanych z obniżeniem odporności i nieprawidłową przemianą materii oraz w czasie rekonwalescencji i w kuracji antybiotykowej. Probiotyk wzbogaca i stabilizuje mikroflorę przewodu pokarmowego, odpowiedzialną za prawidłowy przebieg procesu trawienia. Stymuluje odporność organizmu oraz powstrzymuje działanie bakterii chorobotwórczych. Korzyści to: wzrost naturalnej odporności, poprawa zdrowotności i kondycji, ograniczenie chorób i upadków, obniżenie poziomu stresu, mniejszy udział leków podczas chowu, pełniejsze wykorzystanie składników z paszy, zwiększone przyrosty masy ciała. Probiotyki można podawać zwierzętom praktycznie codziennie, w formie roztworów do picia oraz w paszy suchej i płynnej. Stosuje się je także do zamgławiania pomieszczeń inwentarskich, spryskiwania pasz, ściółki, sprzętów, wody oraz racic, kopyt, wymion i ran zwierząt. Zabiegi te mają na celu nasycenie środowiska pożytecznymi mikroorganizmami, które wypierając patogeny, wprowadzają równowagę biologiczną.  

 
Wysokiej jakości kiszonki i sianokiszonki uzyskać można dzięki kompozycjaom mikroorganizmów przeznaczonych do zakiszania. Wyspecjalizowane bakterie kwasu mlekowego szybko obniżają pH zakiszanej masy, dzięki czemu proces zakiszania ukierunkowany jest na fermentację mlekową. Hamowany jest rozwój bakterii niepożądanych. Pasze z zastosowaniem kompozycji zakiszających mają dobry smak i nie psują się po otwarciu pryzmy czy rękawa. Pożyteczne mikroorganizmy stosowane są również do zabezpieczania przed pleśnią magazynów i składowanych płodów rolnych, poprzez zamgławianie i spryskiwanie ich roztworami preparatów. Nadają się do uszlachetniania obornika, gnojowicy i gnojówki. Dobrze ugnieciony obornik (wyeliminowanie nadmiaru tlenu) zaszczepia się pożytecznymi mikroorganizmami. Następuje szybki proces fermentacji, podczas którego amoniak praktycznie nie uwalnia się, a azot zostaje zatrzymany w oborniku. Obornik nie nagrzewa się, a procesy gnilne, którym zwykle towarzyszy odór zostają wyeliminowane. Podobnie rzecz ma się z gnojowicą i gnojówką. Nawozy przefermentowane przy udziale pożytecznych mikroorganizmów same stają się dla gleby mikrobiologicznymi szczepionkami.
Doskonale nadają się do szamb i przydomowych oczyszczalni ścieków. Pożyteczne mikroorganizmy to również komponent preparatów przeznaczonych do przekształcania osadów ściekowych i odpadów komunalnych w bezpieczny produkt organiczny. Pożyteczne mikroorganizmy zapobiegają procesom gnilnym w ściekach i powstawaniu przykrych zapachów poprzez zmniejszenie emisji gazów. I nie jest to tylko i wyłącznie metoda maskowania odoru, ale działanie dające trwały efekt, pod warunkiem jednak systematycznego stosowania dawek uzupełniających. Zastosowanie odpowiednich kompozycji tych mikroorganizmów pozwala na higienizację szamb i zbiorników przydomowych oczyszczalni. Umożliwiają one pozbycie się mulistego osadu oraz kamienia moczowego w zbiornikach.       
Najlepsze efekty uzyskuje się jednak podczas systematycznego i kompleksowego stosowania pożytecznych mikroorganizmów w całym gospodarstwie. Dzięki temu można zmniejszyć koszty produkcji i eksploatacji oraz ograniczyć negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne.

Wioletta Kmiećkowiak
Dział Ekologii i Ochrony Środowiska
WODR w Poznaniu