Patrząc na bardzo szeroką ofertę produktów żywnościowych, należy się zastanowić w trakcie robienia zakupów: co i dlaczego warto wybierać?, na co zwracać uwagę?, jaki zastosować klucz przewodni? MAMY PRAWO WYBORU – TRZEBA Z NIEGO KORZYSTAĆ!
Spróbujmy prześledzić podstawowe cechy żywności wytwarzanej według różnych zasad i mającej różne nazewnictwo:

Rolnictwo konwencjonalne – sposób gospodarowania ukierunkowany na maksymalizacje zysku, osiąganego dzięki dużej wydajności roślin i zwierząt. Wydajność tę uzyskuje się w wyspecjalizowanych gospodarstwach stosujących technologie produkcji oparte na dużym zużyciu przemysłowych środków produkcji i bardzo małych nakładach robocizny,

Rolnictwo ekologiczne – w sensie praktycznym oznacza produkcję rolniczą z wykluczeniem syntetycznych nawozów  i środków ochrony roślin, organizmów genetycznie modyfikowanych, stymulatorów wzrostu, przemysłowych dodatków do pasz, syntetycznych składników w lekach weterynaryjnych i w przetwórstwie spożywczym.

 ROLNICTWO I ŻYWNOŚĆ Z WIELKOPRZEMYSŁOWEJ PRODUKCJI

Obecnie wielkość niezbędnego nawożenia znacznie ograniczono, nie mniej rolnictwo jest nadal liczącym sie źródłem skażenia wód powierzchniowych. Drugie źródło skażenia żywności przez rolnictwo, to chemiczne środki ochrony roślin, czyli pestycydy. Są to środki przeciw: owadom, gryzoniom, chwastom, grzybom, pleśniom, bakteriom. Zawarte w nich substancje aktywne są truciznami, wytwarzanymi dla niszczenia szkodników roślin uprawnych. Mimo starań przemysłu chemicznego, aby produkować nowe generacje pestycydów, np. szybciej rozkładalnych w środowisku – nie da sie ani precyzyjnie ustalić długotrwałych skutków pozostałości ich w środowisku i żywności, ani uchronić od kumulacji w organizmie człowieka.

W grupie najbardziej narażonych na schorzenia są dzieci poniżej 10 roku życia. Źródłem skażenia pestycydami jest żywność, a dla dzieci wiejskich – dodatkowo może być powietrze i woda. Potencjalne schorzenia, to: osłabienie systemu odpornościowego, zaburzenia nerwowe, układu dokrewnego, a przede wszystkim – udokumentowane zagrożenia nowotworowe. Jakkolwiek istnieje wiele regulacji prawnych unijnych i krajowych – póki pestycydy są używane – nadal są niebezpieczne dla przemysłowej produkcji żywności. Dotyczy to także produkcji pasz a także chowu i hodowli, w tym sposobu utrzymania i karmienia zwierząt, w tym: ryb i pszczół, jak i intensywnych technologii przetwarzania z udziałem dużej ilości środków chemicznych.

 CZY WSPÓŁCZESNY KONSUMENT MA ALTERNTYWY?  TAK!

ROLNICTWO I ŻYWNOSC EKOLOGICZNA

Źródłem certyfikowanej żywności ekologicznej jest rolnictwo, chów i przetwórstwo ekologiczne. Jakkolwiek nazwa obejmująca ten dział gospodarki jest stosunkowo nowa (funkcjonuje od lat osiemdziesiątych XX w.), ma długa tradycje; w Polsce znane jest ludziom nauki od lat dwudziestych XX w. W Unii Europejskiej produkcja takiej żywności jest regulowana rozporządzeniem, czyli aktem prawnym najwyższej rangi (Rozporządzeniem Rady UE (WE) Nr 834/2007 ( Dz. U.L.189 z lipca 2007 r.) obowiązujące w państwach członkowskich UE).

Podstawowe różnice pomiędzy rolnictwem zwanym konwencjonalnym, a ekologicznym są następujące:

 Tabela 1. Porównanie metod rolniczej produkcji żywności

Rolnictwo konwencjonalne	Rolnictwo ekologiczne
maksymalizacja plonów optymalizacja plonów, stosowanie nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin	stosowanie nawozów naturalnych (obornik, kompost) oraz mineralnych dopuszczonych do tej formy rolnictwa (np. mielone skały) stosowanie oprysków naturalnych, wyciągi z ziół) i zabiegów zmierzających do ochrony roślin (mechaniczne niszczenie chwastów, ochrona pożytecznej fauny polnej)
mechanizacja upraw – monotonia krajobrazu, monokulturowe uprawy	zachowanie bioróżnorodności; zachowanie na polach miedz, strumyków, pojedynczych drzew, wielopoziomowych nasadzeń
wielkoprzemysłowa produkcja –  skażenie środowiska	dobór roślin i zwierząt pod katem warunków środowiskowych, (odporność poszczególnych ras i odmian roślin)
maksymalizacja wykorzystania miejsca w pomieszczeniach, gdzie trzymane są zwierzęta, często brak możliwości ruchu, nadmierny ścisk, brak światła słonecznego	obligatoryjny dostęp do pastwisk, wybiegów, światła słonecznego, określone leczenie polegające na profilaktyce, lekach homeopa tycznych, w ściśle określonych warunkach możliwe jest konwencjonalne leczenie weterynaryjne
stosowanie przemysłowych pasz (mogących zawierać hormony wzrostu, antybiotyki, sterydy) stosowanie pasz gospodarskich jakość wytwarzanych produktów często jest przypadkowa	jakość produktów jest zapewniona przez sposób produkcji oraz przetwarzanie – połączenie wielowiekowej tradycji ze współczesnymi osiągnięciami nauk interdyscyplinarnych
dopuszcza sie stosowanie organizmów GMO	stosowanie organizmów GMO jest niedozwolone

 Należy podkreślić, że uzyskanie wysokiej jakości, a nie ilości produktu rolniczego wymaga dużej pracowitości, wiedzy i osobistego zaangażowania rolnika.

Zgodnie z cytowanymi wyżej dokumentami przetworzony produkt ekologiczny musi zawierać  co najmniej  95% składników pochodzenia ekologicznego a pozostałe  10 % również nie jest dowolne. System produkcji w rolnictwie ekologicznym w Polsce jest kontrolowany zgodnie z cytowaną ustawa i rozporządzeniem WE przez 11 jednostek certyfikujących, podległych Ministerstwu Rolnictwa.  Posiadają one pełną informacje o producencie, nadają certyfikaty zgodności z zasadami rolnictwa ekologicznego, przedłużają ich ważność (certyfikat ważny jest przez rok) lub cofają je. Na etykietach certyfikowanych produktów musi widnieć  informacja o ekologicznym sposobie produkcji, najczęściej Produkt rolnictwa ekologicznego lub Rolnictwo ekologiczne – kontrola WE oraz nazwa (logo) i numer jednostki certyfikującej; dodatkowe (choć nie obligatoryjne) oznaczenia – to numer certyfikatu producenta, a także nazwa stowarzyszenia producenckiego (np. EKOLAND).

W jaki sposób więc rozpoznać, że mamy do czynienia z produktami ekologicznymi?

Niektórzy producenci znakują swoje towary oznaczeniami stworzonymi przez siebie, tworzą jakby własne „znaki ekologiczne”. Produkty te być może są wytwarzane metodami ekologicznymi, a być może nie. Aby mieć absolutną pewność, że kupujemy produkt ekologiczny, który na każdym stadium produkcji, przygotowania i obrotu podlegał systemowi kontroli gwarantującemu zgodność z wymogami dotyczącymi produkcji ekologicznej,  szukajmy znaku rolnictwa ekologicznego – wspólnotowego logo.

Znakiem tym mogą oznaczać swoje produkty wszystkie certyfikowane gospodarstwa ekologiczne i certyfikowani producenci żywności. Wspólnotowe logo „rolnictwo ekologiczne” sprawia, że produkty stają się markowe.

Na całym świecie rośnie popyt na żywność wysokiej jakości wyprodukowaną pod ścisłą kontrolą jednostek certyfikujących czyli żywność ekologiczną. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku innych "markowych" produktów, zdarzają się przypadki jej fałszowania.W związku z tym w krajach Unii Europejskiej wprowadzono system kontroli i certyfikacji produkcji ekologicznej. Graficznym odzwierciedleniem tego, że produkt został wytworzony zgodnie z tym systemem jest wspólnotowy znak „Rolnictwo ekologiczne”, umieszczony na etykiecie produktu.

Na etykiecie powinny się znaleźć następujące informacje:
- nazwa i numer upoważnionej jednostki certyfikującej, której podlega producent,
- nazwa i adres producenta oraz jeśli różny – właściciela lub sprzedawcy produktu,
- nazwa produktu, gdzie stosowne, znak identyfikacyjny partii towaru.
-  napis „Rolnictwo ekologiczne – system kontroli WE”,
- wspólnotowy znak „Rolnictwo ekologiczne”.

Biorąc w sklepie do ręki produkt oznaczony w taki właśnie sposób możemy być pewni, że jest to naprawdę ekologiczna żywność, a co za tym idzie, że:
- przynajmniej 95% składników tak oznaczonego produktu zostało wyprodukowane metodami ekologicznymi,

- produkty były nadzorowane podczas procesu produkcji i przygotowania zgodnie z przyjętymi wytycznym,

- produkty są sprzedawane bezpośrednio przez producenta lub w zamkniętych, zabezpieczonych i oznakowanych opakowaniach, wiadomo przez kogo, gdzie i w jakich warunkach został wytworzony produkt (na produkcie znajduje się nazwa producenta, przetwórcy i sprzedawcy oraz kod i nazwa jednostki certyfikującej).

Pojęcie żywności ekologicznej, a zwłaszcza żywności naturalnej pochodzącej z ustalonych prawnie, dobrowolnych systemów certyfikowanych, jest bardzo często mylone z żywnością niecertyfikowaną, dotyczy to np. tzw. zdrowej żywności, żywności domowej, żywności bezglutenowej itp. - Istnieje konieczność właściwej edukacji konsumenta, prowadzenia szkoleń, warsztatów i wprowadzania odpowiednich programów nauczania w przedszkolach i szkołach. Chwytem marketingowym stosowanym przez nieuczciwą konkurencję jest natomiast używanie określeń "zdrowa żywność", a także "żywność naturalna", "żywność tradycyjna" w odniesieniu do produktów, które nie zostały poddane certyfikacji. Wprowadzanie w błąd konsumenta poprzez informowanie go, że produkt jest rzekomo lepszy dla zdrowia od innych produktów, jest prawnie zabronione, ale niestety wykorzystywane w stosunku do nieuświadomionej części konsumentów, których nadal jest bardzo wielu.

Świadomość konsumentów istotnie wzrosła w przeciągu ostatnich lat. Zdarza się, że producenci sięgają po przebiegłe chwyty i sposoby, by wprowadzić konsumenta w przekonanie, że jego produkt posiada wyjątkowe cechy. Nierzadko wystarczą marketingowe zabiegi, choćby takie jak etykieta z szarego papieru stylizowana na ręcznie pisaną czy kraciasta lniana szmatka na słoiku z konfiturami, by stworzyć złudzenie naturalności i wywołać sentymentalne wspomnienie "babcinej spiżarni" - twierdzi dyrektor firmy certyfikującej.

Sprawą oczywistą jest, że żywności wysokoprzetworzonej nie można uznać za żywność naturalną, jeśli do jej produkcji zastosowano substancje, które wprawdzie mają ułatwiać proces technologiczny, umożliwiają manipulacje smakiem i barwą, przedłużają trwałość produktów, dzięki czemu produkty mogą być długo składowane i dzięki czemu nie powstają straty wynikające z krótkich terminów przydatności, ale przestaje się liczyć ich negatywne oddziaływanie na zdrowie ludzi i środowisko. Ponadto procesy przetwórcze wykorzystywane w przemysłowej produkcji spożywczej ingerują w znacznym stopniu w pierwotny skład surowca.

PRODUKTY INTEGROWANEJ PRODUKCJI  (IP)

System integrowanej produkcji spełnia wszystkie kryteria stawiane systemom jakości żywności przyjmowanym przez państwa członkowskie, określone w rozporządzeniu
Komisji (WE) nr 1974/2006 ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów
wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Integrowana produkcja (IP) to rozwijający się prośrodowiskowy system
gospodarowania uwzględniający najnowsze osiągnięcia nauki i techniki rolniczej, w ramach którego wytwarzana jest żywność. W systemie tym produkowane są wysokiej jakości owoce, warzywa oraz rolnicze płody rolne. Specyfika uprawy wynika z prawidłowo dobranego płodozmianu i agrotechniki, racjonalnego nawożenia opartego na rzeczywistym zapotrzebowaniu pokarmowym roślin.   Chemiczna ochrona roślin w odróżnieniu od rolnictwa konwencjonalnego ograniczona jest do stosowania tylko środków ochrony roślin bezpiecznych dla środowiska naturalnego, w tym dla organizmów pożytecznych. Zabronione jest stosowanie preparatów z grupy toksycznych i bardzo toksycznych dla ludzi. Środki ochrony roślin stosuje się tylko wtedy, gdy inne metody ograniczania występowania agrofagów nie są wystarczające, w możliwie najniższych dopuszczalnych dawkach i stosuje się je po przekroczeniu przez agrofaga progu szkodliwości lub na podstawie sygnalizacji.

ŻYWNOSC REGIONALNA I TRADYCYJNA

Produkty tradycyjne i regionalne stanowią kolejna przeciwwagę w stosunku do wytwarzanej masowo żywności przemysłowej. Są przeznaczone dla konsumentów szukających wyrobów unikalnych, o ciekawych smakach, wytworzonych z udziałem lokalnych surowców i tradycyjnej technologii. Ten kierunek produkcji żywności rozwija sie od dziesiątków lat.  Polska jest na początku drogi, pierwsze akty prawne opracowano w 2004 roku (Dz. U. 2004, 10, 68), co dało początek tworzenia Listy Produktów Tradycyjnych. W 2005 roku zawierała ona 43 pozycje, pod koniec 2007 – 293. Dla przykładu na krajowej Liście Produktów Tradycyjnych figurują już następujące przysmaki ślaskie:
– z miesa: krupniok, murzin wielkanocny, ciulim lelowski, porębskie prażonki, sery klagany i wołoski;
– wypieki: buchty, ciastka ze szpyrek, kołocz (kołocz – ciasto weselne z posypką, które jest według starej legendy darem skrzatów dla pracowitego ludu śląskiego – jako pierwszy może zostać uznany za produkt charakterystyczny dla Śląska na rynkach UE).

Aby wyrób został wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych zgłaszający go producent musi udokumentować co najmniej 25 - letnia tradycje wytwarzania go na danym terenie. Na ogół lokalne receptury znane są od wieków i przekazywane z pokolenia na pokolenie. Po spełnieniu odpowiednich wymogów umożliwiających certyfikacje i po akceptacji marszałka danego województwa – minister rolnictwa dokonuje wpisu na Liste.

Wytwarzanie żywności tradycyjnej i regionalnej zwiększa turystyczna atrakcyjność miejsca pochodzenia, a także – z uwagi na pracochłonną produkcje – przyczynia sie do zmniejszenia bezrobocia na wsi. Rozpoznawanie tych produktów na rynku umożliwiają znaki graficzne na opakowaniach zgodne z nazewnictwem obowiązującym w krajach UE.

Są to loga:
1. Chroniona Nazwa  Pochodzenia (ChNP
2. Chronione Oznaczenie Geograficzne (ChOG)
3. Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (GTS)

Opracowała:

Dr inż. Wiesława Juszkiewicz
Dział Ekologii i Ochrony Środowiska
WODR w Poznaniu