Jest to zbiornik wodny pochodzenia naturalnego, głębokości nie przekraczającej 3 m, o powierzchni mniejszej niż 1 ha oraz kolistym kształcie. Zbiornik ten nie posiada stałego naturalnego odpływu, a zwierciadło jego wody podlega wahaniom w ciągu roku.

Czynniki wpływające na zanikanie oczek wodnych

Czynniki, które wpływają na zanikanie oczek wodnych mogą mieć charakter naturalny lub antropogeniczny. Do czynników naturalnych zaliczyć możemy:

• zmniejszenie opadów atmosferycznych,
• wzrost temperatury,
• suszę meteorologiczną (okres trwający na ogół od miesięcy do lat, w którym dopływ wilgoci do danego obszaru spada poniżej stanu normalnego w danych warunkach klimatycznych uwilgotnienia) i hydrologiczną (odnosi się do okresu, gdy przepływy w rzekach spadają poniżej przepływu średniego, a w przypadku przedłużającej się suszy meteorologicznej obserwuje się znaczne obniżenie poziomu zalegania wód podziemnych),
• zwiększenie żyzności na skutek spływów erozyjnych (przyp. erozja-żłobienie i rozcinanie powierzchni skorupy ziemskiej przez wodę, lodowce i wiatr, połączone z usuwaniem powstających produktów niszczenia),
• naturalne procesy zarastania.

Do przyczyn antropogenicznych zaniku oczek wodnych czyli związanych z działalnością człowieka należy intensyfikacja rolnictwa. Oczka wodne traktuje się często jako nieprzydatny element krajobrazu rolniczego, a nawet utrudniający wielkoobszarową uprawę pól w wyniku czego się je likwiduje. W okresie kilkudziesięciu powojennych lat znacznie zmniejszono zarówno powierzchnię jak i liczbę śródpolnych oczek wodnych. Wiele z nich odwadnia się w celu zwiększenia areału upraw. Ponadto prace melioracyjne na terenach przyległych do oczek wodnych również wpływają negatywnie na ich stan powodując obniżenie w nich poziomu wody lub ich całkowite wyschnięcie.

Innym czynnikiem wpływającym na zanikanie oczek wodnych jest składowanie odpadów. Narażone są na to w szczególności zbiorniki położone w pobliżu osad ludzkich.

Na jakość wód w oczkach wodnych mogą mieć wpływ takie czynniki jak: hodowla ryb, wypas bydła, wycinanie drzew i krzewów, sąsiedztwo zabudowy gospodarskiej oraz pól uprawnych. Szczególne zagrożenie stanowi nawożenie mineralne i organiczne. Spływy powierzchniowe z pól przyspieszają proces eutrofizacji czyli wzbogacania zbiornika w biogeny (związki organiczne niezbędne do życia i rozwoju roślin, tworzących z nich materię organiczną, będącą z kolei pokarmem zwierząt), co prowadzi do zarastania oczka wodnego aż do jego zaniku.

Ochrona oczek wodnych

Zbiorniki o dużej wartości ekologicznej i różnorodności biologicznej powinny być objęte ochroną prawną np. jako użytki ekologiczne (czyli pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej).

W celu powiększenia zasobów wodnych oczka można powiększyć jego zlewnię hydrologiczną wykorzystując go jako odbiornik wód drenarskich. Jednak nie jest to zalecane w przypadku zbiorników o dużych walorach przyrodniczych ze względu na duże ryzyko eutrofizacji.

Istotne jest przestrzeganie zasad zawartych w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej. Ze względu na ryzyko dopływu azotanów do wód zbiornika szczególnie ważne są zalecenia dotyczące nawożenia.

Kolejnym sposobem ochrony oczek wodnych może być tworzenie wzdłuż ich brzegów stref buforowych. Ich tworzenie ma na celu przechwytywanie zanieczyszczeń powierzchniowych oraz dopływających z wodami gruntowymi. Strefy takie mogą stanowić drzewa i krzewy. Jednak w przypadku płytkich zbiorników, które są w niewielkim stopniu zasilane  wodami gruntowymi zaleca się zastosowanie trwałej roślinności zielnej (np. łąka, murawa). Otoczenie tego rodzaju zbiornika drzewami i krzewami, które charakteryzują się wysoką ewapotranspiracją (całokształt procesów związanych z odpływem do atmosfery wody parującej z powierzchni gleby pokrytej roślinnością) może  spowodować szybkie obniżenie  poziomu wody oraz okresowe wysychanie zbiornika.

Zbiorniki zdegradowane powinny być poddawane rekultywacji (przywracanie pierwotnej postaci lub racjonalne zagospodarowanie terenów zniszczonych przez działalność człowieka). Istnieje wiele metod rekultywacji zbiorników wodnych. Jednak zastosowanie konkretnej metody powinno być dostosowane do czynników lokalnych, które panują w danym akwenie. Metody zwykle dzieli się w zależności od zasadniczego źródła poprawy jakości wody:

• metody techniczne (sprzęt),
• metody chemiczne (zawiązki chemiczne),
• metody biologiczne (organizmy).

Na podstawie:

• Bielecka J. (2009): Oczka wodne. W: Woda na obszarach wiejskich. Red. Mioduszewski W. i Dembek W. Wyd. IMUZ Warszawa, Falenty: 133-138.
• Gołdyn R. (2012): Ochrona i rekultywacja małych zbiorników wodnych. W: Rola zbiorników wodnych w krajobrazie rolniczym. Red.Gołdyn R. i Kuczyńska-Kippen N. Fundacja biblioteka Ekologiczna. Wydział biologii UAM w Poznaniu. Poznań: 162-173
• Kędziora A. (2009): Podstawy agrometeorologii. PWRiL, Warszawa
• Życzyńska- Bałoniak I., Szajdak L., Jaskulska R. (2005): impast of biogeochemical barriers on the migration of chemical compunds with the water of agricutural landscape. Polish J. Environ. Stud. 14, 5: 671-676

http://posucha.imgw.pl
http://slownik.ekologia.pl
http://www.ekoportal.gov.pl
http://www.nawadnianie.inhort.pl
http://www.swo.pwn.pl