Co to jest erozja?

Erozja to zespół procesów powodujących żłobienie i rozcinanie powierzchni skorupy ziemskiej przez wodę, lodowce i wiatr, połączone z usuwaniem powstających produktów niszczenia. Erozja jest jednym z procesów degradacji fizycznej gleby. Stanowi ona proces naturalny, ale jej tempo jest znacznie zwiększane przez działalność człowieka.

Przyczyny antropogeniczne

Erozja jest powodowana przez każde działanie wystawiające glebę na krople deszczu i wiatr lub przyspieszające tempo spływu powierzchniowego. Do głównych przyczyn antropogenicznych (tzn. powstałych w wyniku działalności człowieka) należy wylesianie oraz niewłaściwe praktyki rolnicze, do których zalicza się:

• orkę wzdłuż stoków,
• zwiększanie powierzchni pól,
• przeznaczanie pod uprawę terenów, które powinny pozostać zalesione (ze wg na rodzaj gleby i stopień nachylenia stoku),
• wprowadzanie monokultur,
• rezygnacja ze śródplonów i międzyplonów,
• rezygnacja z terasowania,
• usuwanie zadrzewień i żywopłotów,
• późny siew ozimin,
• nadmierny wypas,
• niewłaściwy czas prac,
• ubijanie gleby przez ciężkie maszyny.

Skutki i zagrożenia

Wśród procesów erozyjnych wymienia się najczęściej erozję wodną i wietrzną. Szkodliwość erozji wodnej polega na niszczeniu wierzchniej, a czasem i głębszych warstw gleby oraz na przemieszczaniu cząstek glebowych i składników mineralnych, zawartych w glebie do wód powierzchniowych. Oprócz zamulania wód skutkiem tego typu erozji może być również zwiększona eutrofizacja (wzbogacanie się zbiorników wodnych w składniki biogenne powodujące wzrost trofii inaczej żyzności wód). Główne zagrożenie dla jakości wód stanowią: azot i fosfor.

Natomiast szkodliwość erozji wietrznej polega na zwiewaniu wierzchniej warstwy gleby, mechanicznym niszczeniu roślin i odsłanianiu ich systemu korzeniowego oraz zanieczyszczaniu cząstkami gleby wód i powietrza. Cząstki gleby niosą ze sobą nie tylko składniki mineralne i organiczne, ale również pozostałości środków ochrony roślin, co może powodować zanieczyszczenie powietrza.

Takie skutki erozji jak zmniejszenie strefy ukorzenienia, ubytek materii organicznej i substancji odżywczych oraz pogorszenie struktury gleby mogą doprowadzić do spadku produkcji rolnej. Podaje się, iż zmycie warstwy humusu (próchnicy) grubości 1cm oznacza zmniejszenie plonu o 2-4%.

Środowisko jest szczególnie zagrożone jeżeli erozji gleby towarzyszy intensyfikacja produkcji rolniczej (m.in. zmiany użytkowania ziemi i płodozmianu), wzrost wielkości gospodarstw, ograniczone nawożenie organiczne i nadmiar gnojowicy w gospodarstwach specjalistycznych.

Zapobieganie

Na gruntach podatnych na erozję należy prowadzić określony sposób gospodarowania i stosować specjalne zabiegi przeciwerozyjne.

Grunty na stokach o nachyleniu:

• powyżej 20% (12º) powinny być trwale zadarnione lub zalesione,
• 10-20% (6º-12º) w przypadku prowadzenia gospodarki polowej powinny być poddawane regularnym zabiegom przeciwerozyjnym,
• do 10% (do 6º) zwłaszcza na długich skłonach powinny wymagać również specjalnej uprawy roli na nich.

Ponadto drogi spływu wód opadowych należy zadarnić, a ruń trawiastą kosić przynajmniej dwukrotnie w okresie wegetacji.

Przy uprawie gleby położonej na zboczach oraz  na terenach szczególnie zagrożonych erozją wietrzną korzystne jest zastąpienie uprawy płużnej przez uprawę bezorkową, a tam gdzie pozwala na to wyposażenie techniczne gospodarstwa również siewy bezpośrednie. Należy pamiętać, iż na gruntach ornych położonych na stokach wszystkie zabiegi uprawowe powinny być wykonywane w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku.

Erozję ogranicza również stosowanie płodozmianów przeciwerozyjnych. W skład tego typu płodozmianu powinny wchodzić rośliny motylkowe i ich mieszanki z trawami oraz rośliny ozime (tzw. „zielone pola” wśród których szczególnie poleca się rzepak, żyto i pszenżyto).

Po wcześnie zebranym przedplonie, po którym następuje roślina jara należy przewidzieć uprawę poplonów ścierniskowych lub ozimych osłaniających glebę. Zaleca się również pozostawienie nie przyoranych roślin poplonowych na okres zimy w formie mulczu.

Natomiast nie obsiane powierzchnie gleb ornych zaleca się przykrywać na okres jesienno-zimowy dostępnymi w gospodarstwie materiałami typu słoma, łęty czy też liście. Materiały te pełnią też funkcje mulczu i chronią glebę przed niszczeniem przez deszcz, zatrzymują śnieg i ograniczają  zmywy wiosenne gleby.

W celu zapobiegania erozji wietrznej oprócz stałego utrzymywania gleby pod okrywą istotne jest również zakładanie i pielęgnowanie śródpolnych pasów zadrzewień i zakrzaczeń.

Opracowała

Anna Giera

Na podstawie literatury:

Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczowski (2008): Ochrona środowiska przyrodniczego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. 2002. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska. (red.) Duer I., Fotyma M., Madej A., Warszawa

Lipiec. J., Rejman J. (2007): Gleba pod kołami. Badania w toku Agrofizyka. ACADEMIA, 3 (11): 38-39.

M Nowa Encyklopedia Powszechna PWN (1995) t.2, PWN, Warszawa.

Wiąckowski S. K. (1992):Gospodarka żywnościowa a środowisko, PWN, Warszawa.