Bieżąca (przełom lipiec/sierpień) sytuacja na rynku owoców i warzyw krajowych z tegorocznych zbiorów w ocenie ich producentów jest dramatyczna, ze względu na drastycznie niskie ceny skupu. Ceny skupu są tak niskie, że nie gwarantują opłacalności produkcji, a wręcz pokrycia kosztów produkcji i zbioru. Sytuacja ta spowodowała nawet częste zaniechanie zbiorów z niektórych plantacji, jak np. porzeczki czarnej. Spowodowała też liczne i różne formy protestów producentów owoców miękkich, w tym głównie producentów porzeczek, malin i wiśni. W ocenie ekspertów rynkowych tak niskie ceny skupu to wynik większych tegorocznych zbiorów (większe areały upraw) i większych zapasów w przetwórstwie z ubiegłorocznych zbiorów, jak też obaw o rynki zbytu. A w ocenie producentów jest to nic innego, a tylko wynik tzw. zmowy cenowej skupujących i przetwórni w celu osiągnięcia większych zysków. Związek Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej protestując, również apeluje o podjęcie długofalowej współpracy pomiędzy plantatorami, a przemysłem przetwórczym w postaci zawarcia wieloletnich umów kontraktacyjnych. Rozwiązaniem tej trudnej sytuacji wg resortu rolnictwa jest m.in. zrzeszanie się producentów w tzw. grupy producenckie, które funkcjonują sprawniej na rynku niż pojedynczy plantatorzy, gdyż u nas wg danych tylko 1% plantatorów jest zrzeszonych, gdy w innych krajach unijnych jest to nawet 98%. Tzw. czary goryczy dolało wprowadzenie od 01.08.2014 r. przez sąsiada embarga na import z naszego kraju owoców i warzyw, w tym głównie jabłek, gruszek, wiśni, czereśni, nektaryn, śliwek, kapust, brokuł, brukselki i kalafiorów. Jak ocenia resort rolnictwa embargo to może spowodować straty w wysokości 500 mln euro, stąd Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wystąpił do Komisji Europejskiej o rekompensaty unijne na pokrycie strat po wprowadzeniu embarga, które jak się uważa jest następstwem wcześniejszych sankcji gospodarczych wprowadzonych przez UE.

W 2013 r. eksport owoców i warzyw wyniósł 1 mln 200 tys. ton, w tym do Rosji 804 tys. ton za kwotę 336 mln euro. W 2014 r. do sierpnia wyeksportowane było 500 tys. ton, w tym głównie jabłka, a do końca roku eksport miał być jeszcze o 700-800 tys. ton owoców większy. Spożycie jabłek w kraju to 700-800 tys. ton, czyli 14-16 kg na osobę, a produkcja tegoroczna wg szacunku GUS ma wynieść 3,6 mln ton owoców z drzew i przy braku innych rynków zbytu pozostanie duża nadprodukcja. Również szacowany jest większy zbiór owoców z krzewów i jagodowych o 8% i warzyw gruntowych o 5%, w tym kapust o ponad 8% i kalafiorów o ponad 16%.

Czy będą i jakie rekompensaty unijne na zmniejszenie strat po wprowadzeniu embarga, nie wiadomo jeszcze, gdyż KE wpierw musi wprowadzić prawne procedury i oszacować straty, co może potrwać parę miesięcy.

Jest sprawą zasadniczą, czy będą rekompensaty i w jakiej wielkości i do jakiego rodzaju produkcji, a poza tym czy do ilości wyprodukowanej, czy do ilości sprzedanej, i czy będą dotyczyć straty dochodów, czy straty na koszty produkcji ze zbiorem, czy bez zbioru, no i co będzie podstawą do oszacowania tych strat, gdyż rozwiązań systemowych w tym zakresie nie ma? Pytań jest wiele.

Do rekompensat droga jeszcze daleka i czy nie są to czasem „gruszki na wierzbie”, ale można w przybliżeniu określić jakie są to kwoty kosztów i dochodów dla kilku wybranych produktów owoców i warzyw. Będą to kwoty na 1 ha uprawy-plantacji wyliczone dla odmian popularnych, średnio plonujących z uwzględnieniem dopłaty obszarowej, paliwowej i do owoców miękkich:

1. Koszty produkcji bez kosztów zbiorów.
2. Koszty produkcji z kosztami zbiorów.
3. Przychody ze sprzedaży po zastosowaniu tzw. ceny minimalnej, gwarantującej parytet dochodu rolnika-plantatora (po odliczeniu kosztów produkcji bez kosztów robocizny), czyli równy średniemu wynagrodzeniu netto w kraju wg GUS przy zachowaniu również parytetu nakładów pracy równego z normą UE.

Powierzchnia upraw sadowniczych i warzywnych w kraju to ok. 38,4 tys. ha i przy założeniu wypłacenia pełnej rekompensaty do dochodu z upraw warzywnych i plantacji owoców dającego parytet dochodu rolnika, kwota rekompensaty (z Unii Europejskiej) powinna wynosić ok. 250 mln euro (skąd 500 mln euro), a przy założeniu strat na poziomie 50% w wyniku niskich tegorocznych cen skupu owoców i warzyw rekompensata powinna być na poziomie ok. 125 mln euro, co dałoby rekompensaty średnio do 1 ha uprawy warzyw ok. 13 tys. zł i do 1 ha uprawy owoców ok. 14 tys. zł. Ale czy dla producentów są to osiągalne kwoty?

Jan Brożek, WODR w Poznaniu, Dział Ekonomiki