Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu uczestniczy w badaniach w ramach Systemu Zbierania Danych o Produktach Rolniczych AGROKOSZTY, prowadzonych pod kierunkiem Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. W ramach systemu gromadzone są ilościowe i wartościowe dane o poziomie produkcji, poniesionych nakładach i kosztach bezpośrednich dla poszczególnych działalności produkcji roślinnej i zwierzęcej zgodnie z metodologią Unii Europejskiej. Zebrane dane pozwalają na obliczenie pierwszej kategorii dochodowej, jaką jest nadwyżka bezpośrednia.

Badania prowadzone są w indywidualnych gospodarstwach rolnych prowadzących rachunkowość rolną w systemie Polski FADN i prowadzących wybrane do badań działalności (np. w gospodarstwach, które uprawiają pszenicę lub utrzymują krowy mleczne) na różnym poziomie produkcji, tj. niskim, średnim i wysokim. Założeniem badań jest ocena efektów ekonomicznych badanych działalności w gospodarstwach ukierunkowanych produkcyjnie, na tle gospodarstw produkujących na małą skalę i wykazanie korzyści wynikających ze zwiększenia skali produkcji czy z racji stosowania różnych technologii produkcji.

Rolnicy uczestniczący w badaniach wspólnie z doradcą prowadzą zapisy dotyczące wartości produkcji jak i kosztów bezpośrednich produkcji roślinnej (np. pszenica ozima) produkcji zwierzęcej (np. krowy mleczne) w specjalnie do tego przeznaczonych formularzach.

Wartość produkcji jest sumą wartości produktów głównych i ubocznych znajdujących się w obrocie rynkowym.

Zestaw kosztów bezpośrednich, o które obniżana jest wartość produkcji jest różny w przypadku produkcji roślinnej i zwierzęcej, w obu przypadkach odzwierciedlają one jednak bieżące warunki rynkowe.

Do kosztów bezpośrednich produkcji roślinnej zalicza się:

• materiał siewny i nasadzeniowych,
• nawozy z zakupu,
• środki do ochrony roślin,
• regulatory wzrostu,
• ubezpieczenie badanej uprawy,
• koszty specjalistyczne.

Struktura rodzajowa poszczególnych grup kosztów bezpośrednich jest bardzo szczegółowa. Dla przykładu środki do ochrony roślin dzielą się na: zaprawy nasienne, preparaty chwastobójcze, grzybobójcze, bakteriobójcze, gryzoniobójcze, preparaty do zwalczania owadów, roztoczy oraz szkodników glebowych, szkodników magazynowych i pozostałe środki ochrony roślin (np. do zwalczania ślimaków).

Do kosztów bezpośrednich produkcji zwierzęcej zalicza się:

• zwierzęta wchodzące do działalności w celu wymiany stada,
• pasze,
• czynsze dzierżawne za użytkowanie powierzchni paszowej,
• ubezpieczenie zwierząt,
• lekarstwa i środki weterynaryjne,
• usługi weterynaryjne,
• koszty specjalistyczne.

Struktura rodzajowa poszczególnych grup kosztów bezpośrednich produkcji zwierzęcej jest również bardzo szczegółowa, dla przykładu pasze dzielą się na:

• pasze z zewnątrz gospodarstwa,
• pasze z własnego gospodarstwa:
  • pasze własne z produktów potencjalnie towarowych,
  • pasze własne z produktów nietowarowych.

Ponadto dla każdej badanej działalności istnieje możliwość identyfikacji poszczególnych składników kosztów specjalistycznych (są to koszty, które mają bezpośredni związek z określoną działalnością oraz podnoszą jakość i wartość produktu finalnego), np. kosztu energii zużytej do suszenia produktów, kosztu środków dezynfekcyjnych, wydatków związanych z oceną plantacji czy ze sprzedażą zwierząt i produktów zwierzęcych.

Koszty na poszczególne działalności odzwierciedlają koszty bezpośrednie ponoszone w całym cyklu produkcji. Jako okres obrachunkowy przyjęto 12 kolejnych miesięcy roku kalendarzowego. Jednak dla niektórych działalności produkcji roślinnej (dotyczy głównie roślin ozimych) poniesione nakłady i koszty bezpośrednie odzwierciedlają cały cykl produkcji, tzn. wszystkie nakłady i koszty związane z produkcją występujące zarówno w roku poprzedzającym badania, jak i w roku, którego dotyczą prowadzone badania. Natomiast w kontekście rachunku wartości produkcji, rejestracji podlega tylko sprzedaż produktów uzyskanych z uprawy działalności w danym roku badań. Tak więc, dane zbierane w ramach Systemu Zbierania Danych o Produktach Rolniczych zarówno o poniesionych kosztach bezpośrednich jak i wartości produkcji precyzyjnie odpowiadają określonej działalności w danym roku badań.

Należy dodać, że w ramach systemu AGROKOSZTY ewidencji podlegają również nakłady pracy własnej i obcej poniesione na badane działalności, dane te umożliwiają określenie ich pracochłonności.

Efektem finalnym dla rolnika jest otrzymanie raportu porównawczego. Jest to tabelaryczne zestawienie wszystkich zapisów prowadzonych przez rok w formularzach dotyczących wartości produkcji i kosztów bezpośrednich. Ponadto rolnik uzyskane w swoim gospodarstwie wyniki może porównać z wynikami uzyskanymi przez innych rolników. Innymi słowy mówiąc gospodarstwa uczestnicząc w badaniach zostały podzielone w zależności wysokości nadwyżki bezpośredniej na trzy grupy:

• pierwsza grupa 25 % gospodarstw najlepszych,
• druga grupa 50 % gospodarstw średnich,
• trzecia grupa 25 % gospodarstw najsłabszych.

Na podstawie tych danych rolnik i współpracujący z nim doradca mogą rozpoznać słabe i mocne strony prowadzonej produkcji.

Piotr Konieczny

Główny specjalista ds. ekonomiki

WODR w Poznaniu

na podstawie danych IERiGŻ PIB Warszawa Zakład Rachunkowości Rolnej oraz

na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji w pracy