Głównym celem produkcji roślinnej jest uzyskanie odpowiedniego plonu wysokiej jakości. Produkcja rolnicza zależy od czynników antropogenicznych, takich jak poziom nawożenia, ochrona roślin czy płodozmian, ale przede wszystkim zależna jest od zasobów naturalnych. Gleba – jej właściwości i jakość – jest kluczowym czynnikiem naturalnym decydującym o produkcji rolniczej.

Szacunkową wartość użytkową gleb pod względem jej zdolności produkcyjnej określa bonitacja. System podziału gleb według kryterium ich jakości wydziela w obrębie gruntów ornych 9 klas bonitacyjnych:

klasa I − gleby orne najlepsze,

klasa II − gleby orne bardzo dobre,

klasa IIIa − gleby orne dobre,

klasa IIIb − gleby orne średnio dobre,

klasa IVa − gleby orne średniej jakości, lepsze,

klasa IVb − gleby orne średniej jakości, gorsze,

klasa V − gleby orne słabe,

klasa VI − gleby orne najsłabsze,

klasa VIz − gleby orne najsłabsze, trwale za suche lub za mokre.

Według uśrednionych danych, w powiecie wrzesińskim dominują gleby średniej jakości (klas IIIb, IVa i IVb) zajmujące połowę powierzchni gruntów ornych. Gleby słabej jakości klas V, VI i VIz stanowią 34% areału gruntów ornych. Udział gleb dobrych (klasy I, II i IIIa) wynosi 16% i nie ma wśród nich gruntów ornych zaliczanych do I klasy, a gleby II klasy stanowią niewielki procent.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000−2004, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu

Powiat wrzesiński charakteryzuje zróżnicowanie gleb w poszczególnych gminach, co stwarza mieszkającym na ich terenie rolnikom odmienne warunki do prowadzenia działalności rolniczej. Najlepsze gleby występują w gminie Września, w której grunty dobre (klas II i IIIa)  stanowią 31% powierzchni gruntów ornych, grunty średnie (klas IIIb, IVa i IVb) - 49%, a grunty słabe V i VI klasy - 20%. Jest to jedyna gmina, na terenie której występują gleby klasy II. Grunty w gminie Miłosław i Kołaczkowo są zbliżone do siebie pod względem bonitacji gleb, a słabsze gleby występują na terenie gminy Nekla. Gleby najgorszej jakości występują w gminie Pyzdry, gdzie nie ma gruntów dobrych, gleby klasy IIIb stanowią zaledwie 2% gruntów ornych, a największy odsetek stanowią grunty orne najsłabsze klasy VI – aż 43%. Występują tu także gleby klasy VIz.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000−2004, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu

Poniższe zestawienie zawiera porównanie udziału poszczególnych klas bonitacyjnych gruntów ornych w gminach powiatu wrzesińskiego:

Źródło: Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000−2004, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu

Oprócz klasyfikacji bonitacyjnej przydatność rolniczą gleb określają również kompleksy, do których mogą być zaliczone różne gleby, ale o podobnych właściwościach i kierunku użytkowania. Nazwy kompleksów przydatności rolniczej gleb terenów nizinnych pochodzą od nazw gatunków zbóż (pszenicy i żyta). Związany jest z nimi odpowiedni dobór roślin uprawnych: kompleksy 1, 2, 3 to siedliska odpowiednie do produkcji pszenicy i roślin towarzyszących, kompleksy 4, 5, 6, 7 - siedliska odpowiednie do produkcji żyta i roślin towarzyszących, a kompleksy 8, 9 - do produkcji zbóż i roślin pastewnych.

Tab. Kompleksy przydatności rolniczej gleb terenów nizinnych na gruntach ornych

Źródło: Poradnik PROW - Przepisy ochrony środowiska, normatywy i wskaźniki funkcjonujące w produkcji rolniczej, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Brwinów 2006

Według oceny przydatności rolniczej, grunty orne w powiecie wrzesińskim to gleby głównie kompleksów żytnich (żytniego bardzo dobrego, dobrego, słabego i bardzo słabego), stanowiące 73% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Gleby kompleksu pszennego stanowią 19% gruntów ornych, a pozostałe 8% to gleby kompleksu zbożowo-pastewnego.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000−2004, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu

Udział poszczególnych kompleksów przydatności rolniczej gruntów ornych w powiecie wrzesińskim jest zróżnicowany na terenie gmin. W gminie Września, którą cechuje najlepsza jakość gleb, dominuje kompleks pszenny dobry, stanowiący 35 % wszystkich gruntów. W gminach Miłosław i Kołaczkowo dominują kompleksy żytnie bardzo dobre, dobre i słabe. W gminach Nekla i Pyzdry, w których występują gleby słabszej jakości, dominują kompleksy żytnie dobre, słabe i najsłabsze. Ponadto, w gminie Pyzdry, wyróżniającej się na tle pozostałych gmin bardzo słabą jakością gleb, duży udział ma kompleks zbożowo-pastewny słaby (stanowiący 16% powierzchni gruntów ornych).

Źródło: opracowanie własne na podstawie Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000−2004 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu

Klasy bonitacyjne i kompleks przydatności rolniczej informują o wartości użytkowej gleb w produkcji rolniczej. Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej uwzględnia, poza jakością gleb, takie czynniki jak klimat, rzeźba terenu i stosunki wodne. Metoda waloryzacji polega na punktowej ocenie poszczególnych elementów środowiska. Wskaźnik waloryzacji bierze pod uwagę najistotniejsze ograniczenia naturalne dla produkcji rolniczej w sposób proporcjonalny do ich wpływu na wysokość plonów, a najważniejszym czynnikiem wchodzącym w skład wskaźnika jest jakość gleby. Teoretyczna maksymalna suma punktów wynosi 120, w rzeczywistości w żadnym z powiatów województwa wielkopolskiego wskaźnik ten nie osiąga 100 punktów. W praktyce określenie wskaźnika waloryzacji poprzez warunki produkcji rolniczej jest następujące:

• do 49,9 - bardzo niekorzystne warunki,
• 50,0 – 59,9 - niekorzystne warunki,
• 60,0 – 69,9 - średnio korzystne warunki,
• 70,0 – 79,9 - korzystne warunki,
• 80,0 i powyżej - bardzo korzystne warunki.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Zasobność gleb w województwie wielkopolskim w latach 2007-2011, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu

Wskaźnik waloryzacji w powiatach województwa wielkopolskiego mieści się w granicach od 45,3 do 87,3, a na jego zróżnicowanie wpływają przede wszystkim warunki glebowe. W powiecie wrzesińskim wskaźnik waloryzacji wynosi 63,1 i jest zbliżony do średniej dla Wielkopolski, gdzie wskaźnik ten wynosi 63,4. Biorąc pod uwagę ocenę punktową takich czynników przyrodniczych, jak jakość gleb, klimat, rzeźba terenu i stosunki wodne, w powiecie wrzesińskim panują średnio korzystne warunki dla prowadzenia produkcji rolniczej.

Bibliografia:

Zasobność gleb w województwie wielkopolskim w latach 2007-2011, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu, Poznań 2013 r.

Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000−2004, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu, Poznań 2005 r.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 września 2012 r. w sprawie gleboznawczej klasyfikacji gruntów (Dz.U. poz. 1246)