Zgodnie z przepisami Prawa Wodnego w celu zmniejszenia zanieczyszczenia wód azotanami ze źródeł rolniczych oraz c dalszemu ich zanieczyszczeniu został opracowany dla całego kraju Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu tzw.,,Program działań.” Program ten skierowany jest do wszystkich rolników prowadzących produkcję rolną w której przechowywane są odchody zwierzęce lub stosowane są nawozy.

Program działań to zbiór zasad i sposobów postępowania w zakresie dobrej praktyki rolniczej a w szczególności dotyczącej: nawożenia, przechowywania nawozów naturalnych w gospodarstwie, dokumentowania terminów i dawek stosowania nawozów wraz z harmonogramem czasowym.

Azot i fosfor określane jako pierwiastki biogenne, odgrywają ważną rolę w produkcji roślinnej i zwierzęcej, dlatego  też intensyfikacja produkcji roślinnej i zwierzęcej może stanowić zagrożenie rozpraszania tych składników do środowiska i pogarszania jakości cieków wodnych.

Najgroźniejszym zjawiskiem skażenia wód jest tzw. przeżyźnienie czyli w wodzie w której są w nadmiarze składniki odżywcze, takie jak azot i fosfor dochodzi do rozwoju fitoplanktonu. Przyczyną tego zjawiska jest niekontrolowane i nadmierne nawożenie lub nieodpowiednie terminy i miejsca stosowania nawozów naturalnych i mineralnych , a także spływy powierzchniowe do wód.

Źródła zanieczyszczenia wód w gospodarstwie mogą być punktowe i obszarowe:

Punktowe- to wycieki z przechowywania obornika i kiszonek, spływy z podwórek, skażenia z karmienia zwierząt.

Obszarowe - to błędy w agrotechnice związane ze zmianowaniem i uprawą roślin, zakwaszeniem gleb, nieodpowiednim nawożeniem mineralnym i nawozami naturalnymi, oraz nieodpowiednimi terminami wykonywana prac polowych

Stosując nawozy naturalne należy przestrzegać odpowiednich reguł postępowania:

Obornik-przechowuje się na szczelnych płytach gnojowych zoapatrzonych w system odprowadzenia odcieków do zbiornika, a powierzchnia składowania powinna umożliwić ich przechowywanie przez okres 5 mies. Należy unikać składowania obornika na polu w tym samym miejscu przez 3 lata i stosować krótki czas składowania na gruncie najlepiej 3 mies, a nie dłużej niż 6 mies. Pryzma powinna być zlokalizowana na płaskim terenie o dopuszczalnym spadku do 3%, miejsce powinno być nieprzepuszczalne. Co ważne pryzma powinna być zaznaczona na mapie wraz z datą złożenia obornika.

W przypadku utrzymania zwierząt na głębokiej ściółce obornik może być przechowywany w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu. Gnojowicę i gnojówkę przechowuje się w szczelnych zbiornikach, a ich pojemność powinna umożliwić przechowywanie nawozów przez okres 6 mies.

Nie należy stosować nawozów naturalnych w dawkach przekraczających 170kg/ha. Nawozy naturalne i organiczne powinny być aplikowane równomiernie na wszystkich polach gospodarstwa, nie powinno się ich stosować na tym samym polu rok po roku.

 Terminy stosowania nawozów w gminach powiatu wrzesińskiego jak i dla całego woj. wielkopolskiego ujęte zostały w załączniku nr 3 do Programu Działań.

Nawozy azotowe mineralne i nawozy naturalne płynne jak gnojówka i gnojowica stosuje się na grunty rolne od 1 marca do 25 października, natomiast nawozy naturalne stałe tj. obornik od 1 marca do 31 października.

Innym terminem stosowania nawozów azotowych mineralnych i nawozów naturalnych płynnych na uprawy trwałe, uprawy wieloletnie i trwałe użytki zielone jest termin od 1 marca do 31 października, a nawozów stałych od 1 marca do 30 listopada.

Nawozy płynne naturalne należy przyorać po 6 godz. a naturalne stałe po 24 godz. przez co zapobiegnie się stracie składników pokarmowych i spływowi powierzchniowemu części stałych i fosforu do wód.

Dodatkowo nawozów naturalnych nie wolno stosować:

1. na glebach zalanych wodą i przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do 30 cm oraz podczas opadów deszczu ,

2.płynnych nawozów naturalnych na glebach bez okrywy roślinnej położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10 % ,

3.płynnych nawozów naturalnych podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi.

Najlepszym terminem stosowania nawozów naturalnych tj. obornika jest jesień, gdyż do wiosny dobrze rozłoży się on w glebie natomiast gnojówkę i gnojowicę należy stosować do przedsiewnego nawożenia roślin w okresie wiosennym ponieważ ich działanie jest szybsze niż obornika. Azot i fosfor z gnojowicy jest tak samo dostępny dla roślin jak z nawozów mineralnych, podobnie jak potas z gnojówki.

Wapnowanie jest bardzo ważnym czynnikiem który przyśpiesza rozkład substancji organicznej oraz proces nitryfikacji w glebie. Procesy te przebiegają najefektywniej gdy odczyn gleby jest lekko kwaśny lub obojętny.

Właściciele gospodarstw rolnych zobowiązani są do dokumentowania realizacji Programu działań, tj. opracowania planu nawożenia azotem lub stosowania nawozów takiej ilości aby nie przekroczyć max dawek azotu działającego ze wszystkich źródeł.

Ważnym czynnikiem jest aplikacja nawozów podczas której dochodzi do strat azotu w formie amoniaku, dlatego też stosuje się różne zabiegi agrotechniczne ażeby temu zapobiec np. kontrolowany rozrzut obornika, czy aplikowanie doglebowo nawozów ciekłych np. systemem węży wleczonych.

Skutecznym sposobem ograniczenia strat składników pokarmowych z gruntów rolnych w okresie jesienno-zimowym jest utrzymanie w tym okresie okrywy roślinnej na gruntach rolnych tzw ,zielonych pól . Zielone pola tworzą rośliny ozime, takie jak rzepak i zboża, ale również poplony ozime które chronią powierzchnię gleby, pobierają niewykorzystane składniki pokarmowe a przez to wymywanie azotanów jest mniejsze. Poplony ozime mogą również pobierać fosfor dostępny w strefie korzeniowej, i tym samym zwiększać ilość materii organicznej, jak również poprawiać strukturę gleby.

Skuteczna formą ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł rolniczych są również strefy buforowe nieużytkowane rolniczo pasy gruntu, usytuowane między użytkami rolnymi a ciekami lub zbiornikami wodnymi.

Pełnią one funkcję filtrów zanieczyszczeń przedostających się do wód powierzchniowych z gruntów użytkowanych rolniczo. Pokryte zróżnicowaną roślinnością (drzewa, krzewy i trawy) bardzo efektywnie usuwają zanieczyszczenia, są też korzystne przyrodniczo (m.in. zwiększają bioróżnorodność ekosystemów).

Literatura:

1.Rozporządzenie Rady ministrów z dnia 12 lutego 2020 roku

2.www.iung.pl

3.Piorytetowe środki zaradcze w zakresie ograniczenia strat azotu i fosforu z rolnictwa w aspekcie ochrony jakości wody. S. Pietrzak wyd. ITP. Falenty 2012

4.Materiały szkoleniowe CDR dla doradców z 2019 r