Woda to jeden z naturalnie występujących związków chemicznych, który w przyrodzie znajduje się nieomal wszędzie (w atmosferze, na powierzchni Ziemi oraz pod nią). Dodatkowo substancja ta spełnia szereg ról. A jedną z podstawowych jej funkcji jest życiodajna rola, bez której nie byłoby możliwe istnienie życia.
Niestety wraz z upływem czasu zasoby wodne na Ziemi ulegają znacznym przekształceniom a niedobory wody to jeden z podstawowych problemów dzisiejszej gospodarki wodnej. Dodatkowo coraz częściej występujące zjawiska ekstremalne w postaci suszy czy powodzi oraz potrzeba zwiększania dość skromnych zasobów wodnych wymaga podejmowania działań w kierunku retencjonowania wody. Retencja ta umożliwi zmagazynowanie wody w czasie jej nadmiarów (najczęściej roztopów wczesnowiosennych) a następnie wykorzystanie jej w okresach niedoborów (bezopadowych). Ponadto coraz częściej w wyniku prowadzonej działalności człowieka (wycinanie lasów; zrzut zanieczyszczeń rolnych, komunalnych oraz przemysłowych) ludzie przyczyniają się do zanieczyszczenia wód oraz ich deficytów ilościowych. Zatem receptą na uzdrowienie tak złej kondycji zasobów wodnych niech będzie prowadzenie odpowiedniej gospodarki. W tym celu niezbędne jest rozpoczęcie pewnych przedsięwzięć, które ukierunkowane głównie będą w stronę ochrony wód a wykonywane przez każdego człowieka w perspektywie czasu mogą dać spektakularny efekt.
Pierwszą z znaczących metod zwiększenia retencji wodnej przedstawioną przez Ryszkowskiego i in. (2003) jest wykorzystanie istniejących małych śródpolnych zbiorników wodnych jak i odtwarzanie zniszczonych oczek wodnych. Zbiorniki śródpolne doskonale spełniają wiele ról. Z jednej strony magazynują wodę i zwiększają retencję gleby otaczającej zbiornik. Z drugiej przyczyniają się do podniesienia poziomu wód gruntowych oraz zwiększają szansę wyższych opadów (duże parowanie z małych zbiorników wodnych powoduje kondensację pary wodnej i tym samym przyczyniają się do zwiększenia opadów). Natomiast oczka wodne oprócz zwiększania retencji powierzchniowej pełnią również ważną rolę w zakresie ochrony środowiska. Poprzez swoje zdolności do przechwytywania zanieczyszczeń i niewykorzystanych przez rośliny nawozów z pól ograniczają zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Również Mioduszewski (2005) podkreśla, że rośliny występujące w płytkich wodach usuwają z wody nawet do 90 % zanieczyszczeń biogennych (azotu i fosforu). Zmniejszają również zawartość pestycydów oraz metali ciężkich, które przetransportowane byłyby do rzek i jezior, dlatego jakże istotnym elementem staje się próba rozwoju tego rodzaju ”biofiltrów” zwłaszcza w obrębie pól.
Następny bardzo ważny czynnik dla retencjonowania wody pełni zwiększanie retencji glebowej poprzez poprawę struktury gleby oraz odpowiedni układ pól uprawnych. I tutaj najważniejszym punktem będzie zawartość materii organicznej. Przeprowadzone badania przez Ryszkowskiego i in. (2003) wykonane na glebie zbudowanej z piasków gliniastych o różnej zawartości materii organicznej wykazały, iż już przy jej 1% wzroście o 10 mm zwiększa się zapas wody w warstwie ornej. Fakt ten powoduje, że poprzez takie działanie w szczególności zwiększają się zapasy wody glebowej. Dodatkowo przy działaniach z zakresu agrotechniki poprawią się warunki wilgotnościowe gleby, co następnie przyczyni się do wzrostu roślin oraz aktywności fauny glebowej. Również należy pamiętać, że postępowanie zgodnie z zasadami Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej w znaczący sposób chroni zasoby wodne.
Kolejnym ważnym elementem, który z znaczący sposób poprawia lokalne zasoby wodne jest właściwe kształtowanie krajobrazu a w szczególności tworzenie barier biogeochemicznych, które ograniczają rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w środowisku. Najlepszym sposobem są zadrzewienia śródpolne, pasy łąk oraz zabudowa brzegów jezior roślinnością. Bariery biogeochemiczne w postaci łąk powinny mieć szerokość, co najmniej 10 m, ponieważ analizy efektywności tego rodzaju barier wykonane przez Ryszkowskiego i in. (2003) wykazały, że przy wielkości bariery od 8-10 m w okresie wegetacji zarówno łąki usuwają średnio ponad 85% azotanów. Jeżeli chodzi o zadrzewienia śródpolne to powinny być one lokalizowane na gruntach o słabej przydatności do produkcji rolniczej, . usytuowanie ich powinno być prostopadłe do kierunków dominujących wiatrów oraz także poprzecznie do kierunku spływu wód powierzchniowych. Również nasadzenia drzew w terenie należy tak ukształtować, aby spełniały one funkcję wiatrochronną (1-2 rzędowe pasy zadrzewień) oraz wodochronną (3-5 rzędowe pasy zadrzewień o szerokości 8-15 m). Według Ryszewskiego i in. (2003) krajobraz pól, który pocięty jest pasami zadrzewień powoduje, że z terenu tego wyparowuje mniej wody w porównaniu z terenem gdzie nie ma szaty roślinnej i zmniejsza się tym samym parowanie potencjalne. Także mikroklimat ulega zmianie, gdyż zadrzewienia wpływają na zmniejszenie nawet o 40 % prędkości wiatru.
Pamiętajmy ważnym posunięciem dla wspólnej przyszłości będzie skuteczne przeciwdziałanie różnego zagrożeniom poprzez całościowe i ekologiczne traktowanie niewymiernych dóbr nas otaczających, jakim jest woda.
Opracowanie:
Monika Dryjer
ZD w Śremie
Literatura:
Mioduszewski W. (2005): Mała retencja. Ochrona zasobów wodnych i środowiska naturalnego. Poradnik, Wyd. IMUZ, Falenty.
Ryszkowski L., Bałazy S., Kędziora A. (2003): Kształtowanie i ochrona zasobów wodnych na obszarach wiejskich, Wydawnictwo- Drukarnia Prodruk, Poznań.