W wielu ogrodach na rabatach, murkach, balkonach oraz parapetach zauważyć można rosnącą lawendę. Moda na obsadzanie ogrodów lawendą pojawiła się wiele lat temu i cały czas trwa. Lawenda najczęściej kojarzy się z Prowansją, bo to właśnie tam rośnie jej bardzo dużo i wytwarzane są z niej przepyszne lawendowe miody. Ta ozdobna roślina pochodzi z południa Europy, gdzie w stanie naturalnym porasta suche, wapienne zbocza. Uprawiana jest w wielu krajach. Lawendowe pola spotkać można między innymi we Włoszech, Francji Hiszpanii, Anglii oraz w Polsce. U nas lawendowe pola są również, ale….. nie w takim stopniu, ponieważ lawenda jest raczej ozdobą ogrodów przydomowych. Warto wspomnieć, że w trendach modowych rok 2020 należy także do koloru lawendowego. Ubrania w różnych odcieniach fioletu „kuszą” a obserwując konta społecznościowe modowych fashionistek, łatwo zauważyć, że jest to kolor wiodący w tym sezonie!

Lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia, syn. L.officinalis)) jest niewysokim półkrzewem dorastającym do około 60 cm zaliczanym do rodziny jasnotowatych. Roślina posiada srebrzysto-zielone liście oraz drobne kwiaty zebrane w podłużny kwiatostan. Te kwiatostany w zależności od odmiany mogą przybierać różne odcienie fioletu, bieli a nawet różu. Roślina kwitnie od czerwca do września, a jej drobne kwiaty są dwuwargowe, grzbieciste skupione w kłosokształtny kwiatostan.

Łacińska nazwa Lavandula pochodzi od słowa lavare, i oznacza „myć się”. Już w czasach starożytnych dodawano lawendę do wody, w której kąpano się. Dym ze spalonych gałązek  wykorzystywano jako kadzidło. Przypisywano jej także nadzwyczajną moc w walce z chorobami zakaźnymi. Pomimo tego, że pochodzi ze strefy śródziemnomorskiej, z powodzeniem może być uprawiana w Polsce. Jej mrozoodporność pozwala na zimowanie  w naszym klimacie. Do prawidłowego wzrostu wymaga dużej ilości słońca, oraz piaszczystej, przepuszczalnej, umiarkowanie  żyznej oraz bogatej w wapń gleby. Lawenda rzadko choruje i dlatego nadaje się do uprawy w ekologicznych gospodarstwach. Zapiski wskazują na to iż uprawiano ją już w ogrodach średniowiecznych i właściwie w każdej epoce miała swoje miejsce w sztuce ogrodowej. Najciekawiej rośliny wyglądają  gęsto posadzone. Tworzą wtedy piękne polanki. Można je tak posadzić, aby tworzyły obwódki rabat, lub wzdłuż ścieżek ogrodowych. Ze względu na wydzielany aromat często sadzi się ją w miejscach wypoczynkowych. Jej kwitnące kwiaty stały się miejscem bytowania i ostoją dla wielu owadów. Jako element ozdobny w domu można wykorzystać zasuszone kwiatostany, które dodatkowo będą rozsiewały charakterystyczny aromat. Od prawie stuleci w kosmetyce wykorzystywany jest olejek lawendowy, który wykorzystywany jest do produkcji mydeł, balsamów, perfum oraz wielu leków uspokajających, nasennych lub relaksujących. Lawenda jest odporna na suszę. Nie należy zatem przesadzać z podlewaniem, ponieważ system korzeniowy jest wrażliwy na nadmiar wody w glebie i może to wpływać na zamieranie krzewów lawendy. Warto o tym pamiętać i kontrolować dostarczanie wody.  

Jak wygląda uprawa lawendy?

Roślina preferuje stanowisko słoneczne, osłonięte od wiatrów. Analizując warunki glebowe, należy ją sadzić na glebach piaszczystych, przepuszczalnych, żyznych a przy tym bogatych w wapń. Pod względem nawożeniowym rośliny lawendy mają małe potrzeby pokarmowe. Nie lubią nawożenia obornikiem. Lawendę można rozmnażać z nasion, przez sadzonki zielne oraz podział rośliny. Uprawiając lawendę z nasion jesienią należy wysiać na rozsadniku nasiona na głębokość 1-1,5 cm w rzędy co 30 cm. Kiełkowanie nastąpi po około 2 tygodniach. Wysiewając nasiona wiosną należy poddać je procesowi stratyfikacji. Wysadzać do gruntu w rozstawie 20x20. Podziału lawendy dokonujemy w czasie kończącego się lata.

Jakie gatunki lawendy najczęściej występują w Polsce?

W Polsce spotykamy kilka jej gatunków. Najpopularniejsze z nich to:

Lawenda wąskolistna zwana także lawendą angielską to zimozielona krzewinka o zdrewniałych pędach, które tworzą zwarte kępy i osiągają wysokość 30-80 cm. Wykształca  wzniesione pędy pokryte srebrzystymi liśćmi. Kwitnie od czerwca do sierpnia tworząc niebieskofioletowe ładnie pachnące kwiaty zebrane w charakterystyczne kłosy. Po przycięciu zasadniczo zakwita jeszcze raz. Może zimować w warunkach klimatycznych Polski zachodniej i centralnej.

Lawenda pośrednia zwana potocznie holenderską. Wykształca większe i bardziej posrebrzone liście niż gatunek opisany wcześniej oraz większe kwiatostany i bujniejszy wzrost. Jest wrażliwa i może  czasami nie przetrwać mroźnych zim.

Lawenda francuska zwana też hiszpańską to 50 cm zimozielony krzew. Kwitnie na przełomie maja i czerwca a kwiaty przybierają kolor różowo fioletowy. Gatunek jest mało odporny na mróz i w naszych warunkach wymarza.

Jak wygląda zbiór i suszenie lawendy?

Rośliny należy zbierać w słoneczny, suchy dzień, najlepiej w początkowej fazie jej kwitnienia. Ścięte rośliny rozkładamy cienką warstwą i suszymy najlepiej w zacienionym i przewiewnym miejscu.

Jakie zastosowanie ma lawenda?

Lawenda ma bardzo szerokie zastosowanie. Wykorzystywana jest w medycynie, kosmetyce, kuchni i w ogrodzie. Lawenda wytwarza duże ilości fitoncydów, czyli związków lotnych wytwarzanych przez różne części roślin, czyli kwiaty, łodygi, liście i korzenie. W medycynie ma szerokie zastosowanie. Lawendowe napary zalecane są w zaburzeniach trawiennych, stanach depresyjnych, bezsenności jak również w bólach głowy. Poleca się je do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz przy nieświeżym oddechu. Łyżeczkę lawendowej nalewki należy profilaktycznie stosować o okresie przeziębień. Zewnętrznie używa się jej do nacierania przy kłopotach z bólami mięśniowymi. Olejek lawendowy wykorzystywany jest do produkcji kosmetyków, perfum, mydeł, kremów i toników.  Lawenda zaliczana jest do roślin łagodzących różne podrażnienia zwłaszcza przy cerze wrażliwej. W kuchni poleca się ją do różnych potraw. Jej kwiaty można kandyzować, liście dodawać do tłustych mięs a gałązki wykorzystywać do aromatyzowania dymu przy pieczeniu mięs na ruszcie. Zapach lawendy działa odstraszająco na mole ale także po włożeniu kwiatów w saszetki aromatyzuje bieliznę. Nie należy przesadzić z dawkowaniem lawendy, ponieważ….. zbyt duże dawki olejku lawendowego mogą wywołać stany zapalne błony śluzowej żołądka i jelit. Nie należy także stosować lawendy przy chorobie wrzodowej oraz schorzeniach nerek.

Myślę, że warto zainteresować się tą rośliną - tak jak interesuje się nią cały świat. Posadźmy ją w pobliżu tarasu lub ulubionego miejsca w ogrodzie. Ta przyjemnie pachnąca roślina, odstraszy komary a przyciągnie motyle i inne owady zapylające. A ze względu na kolorystykę uatrakcyjni nasz ogrodowy zakątek. Zadbajmy o jej przycięcie i wydłużmy kwitnienie. Zachęcam zatem do uprawy lawendy!

Opracowano na podstawie materiałów zgromadzonych w następujących publikacjach:

„Zioła z apteki natury” – praca zbiorowa pod kierunkiem prof. Jana Andrzeja Kozłowskiego,

„W królestwie roślin ogrodowych” – Maja Popielarska

oraz obserwacji własnych lawendy.

Zdjęcia – Dorota Piękna-Paterczyk