Ubezpieczenie społeczne to system świadczeń pieniężnych i rzeczowych przysługujących pracownikom i ich rodzinom w razie choroby, niezdolności do pracy, starości, śmierci, macierzyństwa. Innymi słowy, prawo ubezpieczeń społecznych to system rozwiązań mający na celu zapewnienie środków utrzymania ubezpieczonym i ich rodzinom w przypadkach czasowej lub trwałej niezdolności do pracy, niemożności zarobkowania czy ograniczenia tej zdolności. Jest to jedna z technik zabezpieczenia społecznego.

Kwestię ubezpieczenia społecznego rolników reguluje ustawa z dnia 20.12.1990r o ubezpieczeniu społecznym rolników ( Dz. U. z 2020r poz. 174 t.j.).

W ramach tego ubezpieczenia wyróżnić można dwa rodzaje ubezpieczenia:

-ubezpieczenie emerytalno-rentowe, które jest finansowane w przeważającej części z dotacji budżetowej, uzupełnionej dochodami ze składek ubezpieczonych rolników

- ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie, świadczenia z których realizowane są jedynie ze składek od rolników, gromadzonych w Funduszu Składkowym Ubezpieczenia Społecznego Rolników.

Ubezpieczenie społeczne rolników obejmuje rolników, ich małżonków i pracujących z nimi domowników oraz pomocników rolnika o ile osoby te:

1. posiadają obywatelstwo polskie lub
2. są uprawnione do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 87 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 1265, z późn. zm.) lub są zwolnieni na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę .ˮ

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje ubezpieczenie:

• z mocy ustawy (czyli obowiązkowo), gdy powierzchnia użytków rolnych przekracza 1 ha przeliczeniowy, rolnik, małżonek i domownik stale pracujący w tym gospodarstwie nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu, nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty, albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
• na wniosek (czyli dobrowolnie), gdy powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 1 ha przeliczeniowego (tj. wynosi 1 ha przeliczeniowy lub poniżej 1 ha przeliczeniowego).

Podstawą do wyłączenia z obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników jest fakt, że wyżej wymienione osoby są objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami: emerytalnym i rentowymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300 z późn. zm.) bez względu na wymiar czasu pracy, czy innej aktywności zawodowej np. wykonywania pracy w ramach umowy agencyjnej, umowy zlecenia; z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej, w tym  - pozarolniczej działalności gospodarczej, a także w okresach pobierania zasiłku dla bezrobotnych (rejestracja w charakterze bezrobotnego bez prawa do zasiłku nie jest uznawana za podleganie innemu ubezpieczeniu społecznemu). Za osobę podlegającą innemu ubezpieczeniu społecznemu uważa się także osobę objętą zaopatrzeniem emerytalnym, określonym w odrębnych przepisach. Powyższe oznacza, iż przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu każde inne ubezpieczenie społeczne ma pierwszeństwo przed ubezpieczeniem rolniczym.

Istnieją jednak wyjątki od tej zasady są nimi :

• Osoba rozpoczynająca prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, czy też współpracy może nadal pozostać przy ubezpieczeniu społecznym rolników jeśli spełni  następujące warunki :

- podlegał temu ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata

- złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej

- nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych

- nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym;

- rolnik lub domownik podlegający ubezpieczeniu rolniczemu, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujący przy jej prowadzeniu, ma obowiązek złożyć w KRUS zaświadczenie naczelnika właściwego urzędu skarbowego albo oświadczenie do dnia 31 maja każdego roku, że kwota  należnego podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok podatkowy nie przekroczyła rocznej kwoty granicznej.

Roczna kwota graniczna podlega corocznej waloryzacji wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem i jest ogłaszana w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", w drodze obwieszczenia ministra właściwego do spraw rozwoju wsi.

Za rok 2019r kwota graniczna wynosi 3454 zł.

- pomimo objęcia rolnika lub domownika ubezpieczeniem społecznym w ZUS z tytułu wykonywania umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz pełnienia funkcji w radzie nadzorczej, jeżeli spełniają warunki określone tym przepisem:

• podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia wykonywania wymienionych umów lub pełnienia funkcji w radzie nadzorczej
• nieprzekroczenie w rozliczeniu miesięcznym kwoty przychodu (limitu przychodu - 2600 zł w 2020r ) osiąganego z tych tytułów, odpowiadającej minimalnemu wynagrodzeniu za pracę, obowiązującego za dany okres (w okresie do dnia 30 grudnia 2016 r., tj. do nowelizacji przepisów art. 5b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, obowiązywała kwota przychodu odpowiadająca połowie minimalnego wynagrodzenia za pracę).

Zgodnie z obowiązującymi od dnia 18 maja 2018 r. przepisami ustawy o ubezpieczeniu  społecznym rolników oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, znowelizowanymi ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 858) na rolniku ciąży również obowiązek zgłoszenia pomocników, z którymi zawarł umowę o pomocy przy zbiorach, do ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz ubezpieczenia zdrowotnego w KRUS w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy przy zbiorach, lecz nie później niż przed upływem okresu, na który zawarta została ta umowa.

Pomocnikiem rolnika jest  osoba pełnoletnia która świadczy odpłatnie pomoc rolnikowi przy zbiorach chmielu, tytoniu, owoców, warzyw, ziół i roślin zielarskich na podstawie umowy o pomocy przy zbiorach. Pomocnikiem może być też osoba będąca rolnikiem bądź małżonkiem rolnika, domownikiem prowadzącym własne gospodarstwo rolne/wykonującym stałą pracę w gospodarstwie rolnym i z tego tytułu podlegająca równocześnie ubezpieczeniu społecznemu rolników, bez względu na zakres tego ubezpieczenia, a także osoba podlegająca ubezpieczeniom społecznym w ZUS, bądź mająca ustalone prawo do emerytury lub renty lub do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Należy wspomnieć o bardzo istotnym fakcie , że zgodnie z art. 37 ust. 1  to na rolniku ciąży obowiązek, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłaszać Kasie osoby podlegające ubezpieczeniu w jego gospodarstwie, oraz informować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności.