Zdolność roślin do zachowania integralności struktur oraz umiejętności podtrzymywania przebiegu procesów życiowych w stresowych – niekorzystnych warunkach środowiska nazywa się odpornością roślin.  W/w odporność może mieć charakter bierny lub czynny. Gdy mechanizmy występują trwale przez całe życie rośliny jest to odporność bierna. Zadaniem  odporności biernej jest stworzenie takich warunków, aby uniemożliwić przenikanie patogenów do rośliny oraz rozprzestrzenianie się ich. Natomiast odporność czynna jest to reakcja obronna organizmu rośliny zmierzająca do zachowania równowagi życiowej oraz nie naruszenie jej przez czynniki chorobotwórcze.

Zróżnicowane mechanizmy obronne w roślinach powodują, że się wyróżniają naturalną odpornością na szkodliwe organizmy. Wyróżnia się 5 stopni odporności odmian roślin na szkodniki:

1.     Odporność całkowita  - nie obserwuje się uszkodzeń

2.     Odporność wysoka – niewielkie uszkodzenia

3.     Odporność umiarkowana – uszkodzenia  25 – 49 %

4.     Odporność niska  - uszkodzenia 50 – 70 %

5.     Podatność  - znaczny stopień uszkodzeń

Ze znanych czynników stresowych wyróżnia się czynniki abiotyczne i biotyczne.

Do czynników abiotycznych, zalicza się :

1.     Temperaturę, niska powoduje m.in. zamieranie kwiatów, wierzchołków, wymarzanie. Wysoka temperatura, przyczynia się do skorkowacenia tkanek.

2.     światło, jego nadmiar powoduje skorkowacenie, a niedobór nadmierne wydłużenie się rośliny.

3.     susza

4.     niedobór tlenu

5.     wiatr, pokrywa śnieżna, pokrywa lodowa, gradobicie

6.     niedobór składników pokarmowych

7.     opady

Do czynników biotycznych, zalicza się:

1.      grzyby, bakterie, wirusy

2.     rośliny  (allelopatia - czyli szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych wydzielanych przez rośliny lub grzyby danego gatunku lub pochodzących z rozkładu tych roślin lub grzybów, pasożytnictwo, konkurencja)

3.     czynniki wywoływane przez zwierzęta poprzez  zgryzanie, deptanie

Odporność naturalna roślin uzależniona jest od właściwości morfologicznych, anatomicznych lub chemicznych jest dziedziczona i może być przekazywana kolejnym pokoleniom monogenicznie lub poligenicznie.

Ze względu na sposób dziedziczenia wyróżnia się:

1.     Odporność pionową

2.     Odporność poziomą

O odporności pionowej mówi się wówczas, gdy odmiany, czy pojedyncze osobniki różnią się odpornością w stosunku do poszczególnych biotypów szkodnika. Tą odporność może zapewnić jeden dominujący gen lub kombinacja tych  genów.

O odporności poziomej mówi się gdy dana odmiana, czy pojedyncze osobniki wykazują odporność na różne biotypy szkodnika. Tą odporność kontroluje wiele genów i jest zależna od wielu mechanizmów. Każdy pojedynczy gen odgrywa nieznaczna rolę, natomiast razem kontrolują wiele etapów fizjologicznych zachodzących w roślinach. Odporność ta może się zmieniać w zależności od warunków środowiska, nie chroni rośliny przed zakażeniem, ale wpływa hamująco na rozwój patogenu, jego rozprzestrzenianie.

Znane są również  dwie ogólne kategorie mechanizmów odporności roślin:

Pierwsze mechanizmy pozwalają na unikanie steru przez zapobieganie jego działaniu. Drugim mechanizmem jest tolerancja, która umożliwia roślinie przetrwanie  negatywnych skutków.

O procesie odporności roślin decydują 3 elementy:

1.     Odporność wrodzona , czyli przekazane genetycznie właściwości danego organizmu. Kontrolowana jest przez jeden, kilka lub wiele genów.

2.     Regeneracja roślin dzięki umiejętności dla naprawy powstałych uszkodzeń.

3.     Umiejętności organizmów roślinnych do przystosowania się do życia w tzw. warunkach stresowych, aby zminimalizować stres wywołany nagłymi zmianami aby zapewnić prawidłowy rozwój i wydać potomstwo.

Opracowanie: starszy doradca -  Barbara Skrzypniak PZDR Pleszew

Literatura:

1.     „Fitopatologia  ogólna” – Zofia Fiedorow , Barbara Gołębniak, Zbigniew Weber.

2.     Wikipedia – Wolna encyklopedia – strona internetowa

3.     Interia encyklopedia – strona internetowa „ Odporność roślin”

4.     „Odporność roślin na czynniki środowiskowe”

  Szweykowska Alicja: Fizjologia Roślin. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1997, s. 231-241. ISBN 8323208158.    Kacperska Alina: Reakcje roślin na abiotyczne czynniki stresowe. W: Fizjologia roślin (red. Kopcewicz Jan, Lewak Stanisław). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 613-678. ISBN 8301137533.   red. Zurzycki Jan, Michniewicz Marian: Fizjologia roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1985, s. 666-686. ISBN 83-09-00661-6.

5.     Encyklopedia PWN

6.     „Strategie obronne roślin drzewiastych przed szkodliwymi owadami” Leśne Prace badawcze,2008, Vol.69(2):165-173, Henryk Malinowski