Rolnicy otrzymujący płatności bezpośrednie są zobligowani do spełniania standardów (minimalnych wymagań) określonych jako Zasada Wzajemnej Zgodności. Jako mechanizm wiążący wysokość przyznanych płatności ze spełnieniem przez rolnika wymogów z dziedziny ochrony środowiska, wymogi te mają szeroki zakres a dot. m.in. ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego. Przestrzeganie Programów działań zatwierdzonych dla OSN od 2016 /17 do 2020 na terenie całej Polski, wchodzi w zakres kontroli wymogów wzajemnej zgodności prowadzonych przez inspektorów ARiMR.
W wyniku orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej podjęto decyzję o zmianie sposobu realizacji w Polsce dyrektywy azotanowej, polegającej na rezygnacji z wyznaczania OSN i przyjęciu na obszarze całego kraju jednego programu działań. Efektem wdrożenia Programu ma być wypełnienie obowiązków Polski jako państwa członkowskiego.
Program działań ma na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych i będzie obowiązywał na terenie całego kraju od początku kolejnego cyklu azotanowego (2016-2020).
Obowiązek opracowania i wdrożenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu związków azotu ze źródeł rolniczych wynika bezpośrednio z dyrektywy azotanowej. Zapisy dające podstawę do wprowadzenia Programu działań na terenie całego kraju znalazły się już w nowej ustawie Prawo wodne, zostanie on wprowadzony rozporządzeniem Rady Ministrów. Projekt rozporządzenia wprowadzający Program jest właśnie konsultowany. Podstawowym celem Programu działań jest zmniejszanie zanieczyszczenia wód spowodowanego lub wywołanego przez związki azotu pochodzące ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszym zanieczyszczeniom tego rodzaju. Określone w nim zasady i środki zaradcze kierowane są do osób fizycznych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej oraz osób prawnych prowadzących gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i dotyczą terenów użytkowanych rolniczo.
Program zawiera między innymi obligatoryjne działania wśród najważniejszych są ograniczenia rolniczego wykorzystania nawozów i okresy, kiedy rolnicze wykorzystanie nawozów zawierających azot jest zakazane a także pojemności zbiorników do przechowywania nawozów naturalnych.
W programie jest słownik pojęć (zastosowana terminologia) i tak użyte w nim m.in. określenia oznaczają np.:
- nawozy naturalne – nawozy pochodzące od zwierząt gospodarskich - obornik, gnojówka, gnojowica, pomiot ptasi, przeznaczone do rolniczego wykorzystania w tym również w formie przetworzonej (suszenie, frakcjonowanie);- gnojowica (płynny nawóz naturalny) – mieszanina kału i moczu zwierząt z domieszką wody;
- gnojówka (płynny nawóz naturalny) – odciek z obornika (przefermentowany mocz zwierząt);
- obornik - mieszanina kału i moczu zwierząt wraz ze ściółką (słoma, trociny, kora itp.);
- pomiot ptasi - (stały, lub półpłynny nawóz naturalny), odchody drobiu z bezściołowego systemu utrzymania;
-
nawozy organiczne – nawozy zawierające związek azotu lub związki azotu, wyprodukowane
z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych, w tym komposty, komposty wyprodukowane z wykorzystaniem dżdżownic, a także poferment; - miejsce przechowywania nawozów naturalnych – zbiorniki na płynne nawozy naturalne (gnojówkę lub gnojowicę), płyta obornikowa ze zbiornikiem na odciek i instalacją odprowadzającą odciek z płyty do zbiornika lub inne miejsce przechowywania obornika (np. obora głęboka) specjalnie przygotowane tym celu z materiałów szczelnych i nieprzepuszczalnych zabezpieczających przed przedostawaniem się odcieków do wód lub do gruntu;
Celem projektu rozporządzenia jest wprowadzenie Programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, który będzie obowiązywał na terenie całego kraju od dnia 1 maja 2016 r., czyli od początku kolejnego cyklu azotanowego (2016-2020). Harmonogram planowanych działań (załącznik nr 9) określa początek obowiązywania danego zakresu regulacji oraz podmioty odpowiedzialne. w związku z powyższym ad. okresów nawożenia początkiem obowiązywania zakazu stosowania nawozów i środków do użyźniania gleb w okresach i w warunkach, gdy zawarte w nich składniki mogą zostać wymyte do wód gruntowych lub zmyte do wód powierzchniowych powodując ich zanieczyszczenie, będzie dzień wejścia w życie Programu działań (dn. …?). Natomiast terminy stosowania nawozów i środków do użyźniania gleb na użytkach rolnych określone poniżej obowiązywać będą od 1 marca 2017 r. Nawozy naturalne, organiczne i środki do użyźniania gleby zarówno stałe jak i płynne, na gruntach ornych stosuje się od 1 marca do 31 października w tym samym terminie można stosować nawozy azotowe mineralne. (Dopuszcza się zastosowanie nawozów od dnia lutego 15 lutego, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki: grunty, na których ma zostać zastosowany nawóz nie są zamarznięte powierzchniowo, nie są pokryte śniegiem lub wodą, nie są wysycone wodą. w przypadku stosowania nawozów mineralnych termin 31 października nie dotyczy producentów buraków, kukurydzy, którzy zawarli umowę kontraktacyjną na dostawę buraków i kukurydzy po tym dniu. Dla nich jesienny termin graniczny stosowania nawozów mineralnych o zawartości azotu do 6 % z przyoranymi resztkami pożniwnymi to 30 listopada. Umowę kontrakcyjną lub dowód dostawy buraków, kukurydzy, potwierdzające uprawnienia do zastosowania nawozów mineralnych o zawartości azotu do 6 % po 31 października, należy przechowywać przez 3 lata.) Na trwałych użytkach zielonych oraz uprawach wieloletnich nawozy naturalne, organiczne i środki do użyźniania gleby stałe stosuje się od 1 marca do 30 listopada a płynne od 1 marca do 20 listopada, nawozy azotowe mineralne od 1 marca do 30 września. Na glebach nie użytkowanych rolniczo nie stosuje się nawożenia przez cały rok.
Projekt Programu określa również warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami. Podstawowym wymogiem jest to aby płynne i stałe nawozy naturalne były przechowywane w bezpieczny dla środowiska sposób, zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i ziemi. Rolnicy muszą zapewnić możliwość bezpiecznego dla środowiska przechowywania nawozów naturalnych zarówno tych wyprodukowanych w gospodarstwie jak i tych przyjętych od innego gospodarstwa przez okres, gdy ich rolnicze wykorzystanie nie jest możliwe (6 miesięcy). Wymaga to zapewnienia odpowiedniej pojemności szczelnych zbiorników na nawozy płynne oraz odpowiedniej powierzchni miejsc przechowywania nawozów stałych. Obowiązek posiadania zbiorników na płynne nawozy naturalne oraz miejsc przechowania stałych nawozów naturalnych dotyczy wszystkich rolników z wyjątkiem tych posiadających do 2 DJP zwierząt, ale obsadzie nie większej niż 0,6 DJP/ha UR wg stanu średniorocznego.
Wymaganą wielkość urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych obliczamy na podstawie przelotowości zwierząt w danej grupie technologicznej i stanów średniorocznych przeliczonych na DJP za pomocą współczynników oraz wzorów i sposobów zamieszczonych w zał. nr 4 i 5 do Programu.
Jeśli w gospodarstwie znajduje się nadmierna ilość nawozów naturalnych w stosunku do rzeczywistej pojemności urządzeń do ich przechowywania lub więcej niż 170 kg/ha UR, należy udokumentować, że nawozy usuwane są w sposób nieszkodliwy dla środowiska. Należy znaleźć odbiorcę i zawrzeć z nim umowę zbytu (na piśmie) - przechowywać ją 3 lata.
W omawianym projekcie rozporządzenia wprowadzającego Program działań, utrzymano możliwość czasowego przechowywania obornika na pryzmie bezpośrednio na gruntach ornych w okresie od 1 marca do 31 października oraz na łąkach trwałych lub pastwiskach trwałych w okresie od 1 marca do 30 listopada. Pod warunkiem, że pryzmy lokalizuje się poza zagłębieniami terenu, na możliwie płaskim terenie, o dopuszczalnym spadku do 3%, na terenie niepiaszczystym i niepodmokłym, w odległości większej niż 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych. Podmioty zobowiązane do dostosowania powierzchni lub pojemności posiadanych miejsc do przechowywania nawozów naturalnych do wymogów podanych w Programie działań w odpowiednich
terminach są:
- prowadzący chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów
lub hodowlę świń powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg
lub 750 stanowisk dla macior - w terminie do 31.12.2020 r.
- prowadzący chów lub hodowlę zwierząt w liczbie nie mniejszej niż 210 DJP, innych niż prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior - w terminie do 31.12.2020 r.
- prowadzący chów lub hodowlę zwierząt w liczbie od 40 DJP do 209 DJP – - w terminie 31.12.2022r.
- prowadzący chów lub hodowlę zwierząt w liczbie od 2 DJP, ale nie większej niż
0,6 DJP/ha UR do 39 DJP - w terminie 31.12.2024r.
Ograniczenia rolniczego wykorzystania nawozów dotyczą m.in. szczegółowych zasad nawożenia na terenach o dużym nachyleniu, na gruntach położonych na stokach, które są nachylone w kierunku wód powierzchniowych o więcej niż 10 % i znajdują się w odległości mniejszej niż 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych. Na gruntach położonych tak jak wcześniej opisane zakazuje się składowania i przechowywania nawozów zawierających azot. Podstawowe ograniczenie wykorzystania nawozów polega na całkowitym zakazie stosowania nawozów oraz rolniczego wykorzystania ścieków na glebach nasyconych wodą, zalanych, zamarzniętych lub pokrytych śniegiem z uwagi na niebezpieczeństwo zatrzymania zastosowanego nawozu lub dawki ścieków na powierzchni gleby, zmycie do wód lub na inne obszary nieprzewidziane do nawożenia. Ściśle określone zostało nawożenie również w pobliżu wód powierzchniowych. Wszystkie rodzaje nawozów na gruntach rolnych stosuje się przy zachowaniu minimalnej odległości 20 m od brzegów: brzegu jezior i zbiorników wodnych o powierzchni powyżej 50 ha; ujęć wody, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej na podstawie przepisów ustawy – Prawo wodne; obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Zróżnicowane odległości z zależności od rodzaju nawozu należy zachować od brzegów takich jak w/w oraz kanałów w rozumieniu ustawy Prawo wodne i tak przy stosowaniu gnojowicy jest to min.10 m a w przypadku innych nawozów jest to odległość min.5 m. Natomiast całkowicie zabronione jest mycie rozsiewaczy nawozów i opryskiwaczy oraz rozlewanie wody z ich mycia w odległości mniejszej niż 20 m od brzegu zbiorników, jezior oraz cieków wodnych, rowów z wyłączeniem rowów o szerokości do 5 m liczonej na górnej krawędzi brzegu rowu, kanałów w rozumieniu ustawy Prawo wodne oraz lokalizowanie wodopojów w zbiornikach, jeziorach i ciekach wodnych.
Dawki i sposoby nawożenia azotem.
Do opracowania planu nawożenia zobowiązani będą posiadający gospodarstwo o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych (stanowiących jego własność, dzierżawionych przez niego lub będących w jego użytkowaniu lub w użytkowaniu wieczystym), lub uprawiający warzywa na gruntach ornych na powierzchni powyżej 50 ha, lub produkujący rocznie więcej niż 60 DJP opracowuje plan nawożenia azotem. Plan nawożenia opracowywany ma być corocznie, odrębnie dla każdego pola (roślino-pola) tak aby w ciągu roku nie przekroczyć dopuszczalnej dawki azotu z nawozów naturalnych w czystym składniku, tj. 170 kg N/ha UR. Plan nawożenia przechowuje się w gospodarstwie przez 3 lata od dnia jego sporządzenia. w pozostałych gospodarstwach, których właściciele nie mają obowiązku opracowania planu nawożenia, nawozy azotowe można stosować w dawkach nie przekraczających maksymalnych dawek ze wszystkich źródeł dla upraw w plonie głównym, podanych w załączniku nr 8 do Programu.
Wszyscy rolnicy zobowiązani będą do prowadzenia dokumentacji zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem (tj. termin stosowania, rodzaj nawozu, zastosowana dawka w kg N/ha, termin przyorania nawozu naturalnego oraz uzyskany plon). Dokumentację należy przechowywać przez 3 lata od dnia jej sporządzenia.
Podsumowując należy stwierdzić, że w stosunku do obowiązującego dotychczas Programu ważną zmianą w tym projektowanym jest wydłużenie okresów, w których nie wolno stosować nawozów azotowych na gruntach ornych. Promowana przez Kodeks (KDPR) dobra praktyka rolnicza jest systemem organizacji i technologii produkcji, którego celem jest zapewnienie utrzymania wydajnego rolnictwa z jednoczesnym ograniczeniem negatywnego wpływu na środowisko. Powszechne stosowanie zasad dobrej praktyki rolniczej dotyczy rolników w całym kraju i ma być najlepszą metodą zapobiegania nadmiernemu zanieczyszczeniu wód azotanami pochodzącymi z rolnictwa. KDPR zawiera jedynie praktyczne rady, natomiast Program działań obliguje wszystkich rolników do gospodarowania w zgodzie z określonymi wymogami, które dotyczą w szczególności: przestrzegania określonych terminów, zasad i dawek nawożenia, prowadzenia dokumentacji wszystkich zabiegów agrotechnicznych przede wszystkim tych związanych z nawożeniem oraz właściwego przechowywania nawozów naturalnych i pasz soczystych. Doradztwo rolnicze będzie udzielało pomocy w rozwiązywaniu problemów ochrony środowiska w obszarze gospodarowania rolniczego. Po wejściu w życie (po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia) rozporządzenia wprowadzającego Program działań będą szeroko prowadzone działania informacyjne – zachęcam do kontaktu z doradcami Zespołu Doradczego w powiecie pleszewskim.
PAMIĘTAJMY! Program działań ma na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych i będzie obowiązywał na terenie całego kraju do 2020 roku.
(oprac. dn. 20.10.2016 r. na podst. projektu rozporządzenia.)
Danuta Matusiak