Struktura gleby to stan gleby określony na podstawie zlepiania ziaren mineralnych w agregaty o różnej wielkości i różnym kształcie. Struktura gleby jest zmienna w poszczególnych jej warstwach, jest jedną z ważniejszych cech decydujących o żyzności i urodzajności gleby obok odczynu i zasobności w składniki pokarmowe.

Wyróżnia się trzy struktury gleby:

1. Bezagregatową w glebach piaszczystych – poszczególne ziarenka nie są powiązane lepiszczem koloidalnym .
2. Agregatową w glebach orno-próchniczych ( np.: gruzełkową , płytkową , słupkową, ziarnistą, orzechową)
3. Włóknistą

Najbardziej pożądana jest struktura gruzełkowata , zapewniająca najlepszy bilans między częściami ziemistymi : wodą, a powietrzem. Na  stan struktury gleby maja wpływ czynniki naturalne oraz zabiegi uprawowe, polegające na stosowaniu właściwej agrotechniki, przestrzeganiu terminów zabiegów uprawowych , agregatowaniu narzędzi. Struktura gruzełkowata stwarza korzystne warunki kiełkowania nasion i prawidłowy rozwój sytemu korzeniowego roślin. Bardzo ważne jest zapewnienie glebie trwałej struktury agregatowej , która odznacza się odpornością na różne działania mechaniczne oraz niszczące działania wody. Trwała struktura to odpowiednia ilość mikrocząsteczek o średnicy poniżej 0,25 mm i makrocząsteczek o średnicy 0,25 – 10mm.

Najkorzystniejsze właściwości fizyczne posiadają gleby, w  których występują       agregaty o średnicy 1-10 mm. Struktury te tworzą  połączenia mineralnych cząsteczek ziemi, takich jak piasek, muł, glina z substancji organicznymi. Lepiszczem gruzełków jest próchnica, cząsteczki ilaste, wydzielina fauny glebowej. Gruzełki tworzą luźne gąbczaste kompleksy o porowatej strukturze dzięki, której wchłaniają wodę i substancje odżywcze.

Do czynników kształtujących strukturę gruzełkowatą zalicza się : uziarnienia , lepiszcze , zawartość i właściwości próchniczne, obecność fauny glebowej, zwłaszcza dżdżownic  , procesy zamrażania i rozmrażania , procesy nawilżania i osuszania , korzenie roślin i ich wydzieliny, wapnowanie, uprawa roślin strukturotwórczych i międzyplonów oddziaływanie zabiegów uprawowych. Im bogatszy system korzeniowy roślin tym lepsza struktura gleby.

Człowiek oddziałuje na strukturę  gleby poprzez :

- zmianowanie

-zabiegi agrotechniczne( dobór maszyn, termin zabiegów)

- stosowanie nawozów wapniowych i magnezowych

-stosowanie nawozów organicznych

- melioracje wodne

Poprzez zasiew odpowiednich roślin można poprawić lub pogorszyć właściwości gleby. Należy zwracać szczególna uwagę na następstwo roślin po sobie oraz udział roślin strukturotwórczych w zmianowaniu: strączkowych (groch, łubin) i motylkowych ( koniczyny, seradela, lucerna).Rośliny strączkowe i motylkowe korzystnie wpływają na strukturę gleby, wiążą wolny azot z powietrza w glebie, ponadto pozostają po nich kanały glebowe. Ma to ważne znaczenie w przypadku wystąpienia suszy, podczas kapilarnego ruchu wody z głębszych warstw do strefy korzeniowej. Kiedy struktura jest właściwa przenikanie wody do gleby odbywa się sprawnie, a agregaty są trwałe.

Niezwykle ważnym czynnikiem strukturotwórczym jest  wilgotność gleby. Należy unikać uprawy na  zbyt mokrych jak i zbyt suchych glebach. Drenowanie umożliwia odprowadzanie nadmiaru wody z gleby, a tym samum przyśpieszanie jej osuszania. Często jest to sposób niezbędny do regulacji wilgotności gleby, zmniejszenia jej zagęszczenia , ponadto umożliwia terminowe wykonywanie siewów jesiennych i wiosennych.  Uprawę należy przeprowadzać podczas takiej wilgotności przy której, zachodzi dobra agregacja warstwy uprawowej oraz silne jej spulchnianie. Powinno się zwrócić szczególną uwagę na termin zabiegów  i dobór maszyn. Stosowani e ciężkiego sprzętu niszczy trwałe agregaty glebowe.

Zbitą glebę należy spulchniać . Jesienią zaorać i pozostawić w tzw. „ostrej skibie”, tak  aby przed kolejnym sezonem utrzymać odpowiednią strukturę. Dzięki temu wilgoć i mróz wnikając w głąb ziemi rozbijają cząstki gleby i w ten sposób wpływają na jej spulchnienie . Mróz wymraża szkodniki zimujące w ziemi , wyciągnięte bliżej powierzchni w wyniku orki. Na glebach lekkich, luźnych nie jest konieczna orka, ziemia nie tworzy grud . Jeśli jest bogata  w próchnicę wystarczy płytkie spulchnianie.

Na zwiększenie aktywności mikrobiologicznej gleby i bujny rozwój drobnoustrojów i stabilność agregatów bezpośredni wpływ ma wprowadzenie nawozów organicznych ( obornik, gnojowica, kompost , słoma, nawozy zielone) oraz nawożenie mineralne , wapnowanie. Regularne wapnowanie zwiększa czynność biologiczną wierzchniej warstwy gleby , prowadzi do silniejszej wegetacji , większego rozwoju systemu korzeniowego roślin, który kształtuje strukturę gleby. Korzystnie oddziałuje na wodoodporność , porowatość oraz pojemność wodną gleby.

Utrzymanie wysokiej sprawności gleby zależy od eliminacji zabiegów degradujących strukturę gleby, ograniczenia ugniatania pola i erozji wodnej oraz przeprowadzenia prawidłowej techniki wykonywania zabiegów agrotechnicznych. Im mniej intensywna uprawa roli , tym lepszy jest stan struktury gleby.

Słaba struktura gleby powoduje zahamowanie wzrostu roślin, obniżenie efektów ekonomicznych skażenie środowiska. Gleba bez struktury gruzełkowatej jest trudna w uprawie, zbryla się i zakwasza.

Dlatego utrzymanie właściwej struktury gleby jest tak ważne.

Literatura:

1. „ Struktura gleby i jej uprawa różne praktyki uprawowe , zapobieganie erozji” –

Opracował : Marek Krysztoforski – Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie O/Radom

2. „ Wiem” – darmowa encyklopedia internetowa
3. Encyklopedia PWN.
4. „Wpływ roślin uprawnych w wąskie i szerokie rzędy na strukturę gleby” –

Irena Suwara, Alicja Gawrońska- Kulesza

Akademia Agronomii, Szkoła Gówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Opracowała: Barbara Skrzypniak – Zespół Doradczy Pleszew