Chrzan jest rośliną wieloletnią, należącą do rodziny kapustowatych. Roślina posiada duże, długie liście z wyraźnymi bladymi żyłkami. Najlepiej rośnie w chłodnych i umiarkowanych klimatach, kwitnie w północnej i południowo-wschodniej Europie oraz w krajach skandynawskich. Chrzan to roślina inwazyjna, jeśli nie zadba się w porę o to, aby ograniczyć jej wzrost, rozpleni się jak chwast. Ze względu na jej ekspansywny charakter, rozwija się poza uprawami, jeśli tylko najdrobniejsza cząstka korzenia pozostanie w glebie. Korzonki są sadzone wiosną i zbierane jesienią. Bulwy mogą być przechowywane przez zimę, w taki sam sposób jak ziemniaki - przykryte piaskiem.
Pochodzenie chrzanu nie jest do końca jasne. Na pewno jest to roślina rodzima ziem basenu Morza Śródziemnego, jednak w XVI wieku odnotowano także dziko rosnący chrzan w Wielkiej Brytanii, gdzie został on porównany do "czerwonej kapusty". Chrzan jest jednym z najbardziej gorzkich ziół, spożywano go w czasie Paschy żydowskiej jako przypomnienie goryczy zniewolenia przez Egipcjan. Od dawna ceniony za swoje właściwości lecznicze jest nadal popularny wśród terapeutów wykorzystujących medycynę naturalną w celu złagodzenia przekrwienia dróg oddechowych. Roślina ta wykazuje również działanie grzybobójcze, bakteriobójcze, wykrztuśne oraz moczopędne i przeciwreumatyczne. Pobudza wydzielanie soków trawiennych i działa przeciwwirusowo. Wewnętrznie chrzan używany jest często przy uciążliwym kaszlu i zapaleniu oskrzeli, przy anemii, zaburzeniach trawienia, chronicznym katarze, chorobach reumatycznych i schorzeniach wątroby oraz dróg żółciowych (z wyjątkiem marskości wątroby, przy której chrzanu należy unikać). Zewnętrznie okładów ze świeżo utartego korzenia chrzanu używa się przy chorobach reumatycznych i nerwobólach. Korzeń chrzanu zawiera między innymi prowitaminę A, witaminy z grupy B, C i E, flawonoidy, sole mineralne (wapń, potas, fosfor, siarka, magnez, żelazo, mangan) i fitoncydy czyli naturalne substancje bakteriobójcze. 100 g świeżego chrzanu zawiera 74 kcal. Chrzan znajduje także zastosowanie jako roślina kosmetyczna. Drobno starty korzeń chrzanu używany jest do przemywania skóry. Usuwa przebarwienia, piegi, wybiela skórę i czyni ją delikatniejszą.
Chrzan ma również duże zastosowanie w kuchni domowej. Wyraźny i jedyny w swoim rodzaju smak chrzanu jest idealnym towarzyszem bogatych i tłustych potraw. Wykorzystywany jest głównie jako składnik sosu chrzanowego. Sos uzyskujemy przez zmieszanie startego korzenia z cukrem i octem do uzyskania pożądanej konsystencji. Jako bazę tego tradycyjnego sosu angielskiego można również wykorzystać śmietanę, śmietankę lub wino, dodając czosnek, gorczycę i pieprz. Sos Albert to klasyczny dodatek do gotowanej lub duszonej wołowiny, podawany jest na ciepło. Jako sos, chrzan znakomicie uzupełnia również smak wędlin, potraw z jajek na zimno, serów, kurczaka i gorącej szynki. Doskonale komponuje się ze smakiem ryb i często podawany jest z wędzonym pstrągiem. Zmieszany z jogurtem tworzy pikantną polewę do pieczonych ziemniaków. Masło chrzanowe jest doskonałym dodatkiem do grillowanych ryb i mięsa.
W Ameryce chrzan jest ulubionym dodatkiem podkreślającym smak wielu dipów. W kompozycji z tartym jabłkiem tworzy znakomity ostry sos na bazie pomidorów do ryb i sosów - przykładowo sos z owoców morza podawany z krewetkami. Grillowana ryba zawinięta w liść chrzanowy jest wyjątkowo smaczna. Chrzan podawany na gorąco, traci swój charakterystyczny ostry smak i staje się bardzo łagodny. Wasabi jest używany w japońskiej sztuce kulinarnej jako nadzienie sushi i jako sos do surowych ryb. Jest miksowany do postaci kremu w taki sam sposób, jak musztarda i stosuje się go w podobny sposób, jako przyprawa do wielu rozmaitych dań.
Warto pamiętać, że gdy używamy świeżego korzenia należy go szybko zużyć, ponieważ dość szybko traci swój specyficzny aromat, który ustępuje goryczy. Ze względu na swoją specyfikę chrzanu nie można spożywać na raz w dużych ilościach, ponieważ silnie oddziałuje on na nasz organizm. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby mające problem z tarczycą, wrzodami żołądka, chorobami układu pokarmowego, wolem, chorobami nerek.
Maciej Kałużny starszy doradca ZD Pleszew