Przedmiotem opodatkowania jest nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium RP lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP tytułem:

1. spadku
2. darowizny
3. zasiedzenie
4. nieodpłatnego zniesienia współwłasności
5. zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu,
6. nieodpłatnej: renty użytkowania oraz służebności [Podstawka, 2010].

Również podatkowi podlega nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie  dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci. Także podatkowi podlega nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej [Głuchowski, 2006]

Przedmiot podatku od 1 stycznia 2003 roku na mocy ustawy z dnia 28 października 2002 roku o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn został powiększony o nieodpłatne zniesienie współwłasności i zachowek. Powyższa zmiana doprowadziła do tego iż zachowek ma być opodatkowany podatkiem od spadków i darowizn, a nie podatkiem dochodowym od osób fizycznych[Majchrzycka- Guzowska, 2009].

 Podstawę opodatkowania w podatku od spadków i darowizn stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów( tzw. czysta wartość) ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych  z dnia powstania obowiązku podatkowego. Podatnicy podatku od spadków i darowizn są zobowiązani do składnia zeznań podatkowych. Zeznanie składa się w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego[Głuchowski, 2006]

W tym podatku również stosuje się zwolnienia zgodnie z  przepisami  ustawy o podatku od spadków i darowizn nie stosuje się praw do nabycia gdy:

• własność rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych podlegających wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca lub darczyńca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli ,miejsca stałego pobytu lub siedziby w Polsce;
• w drodze spadku lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw;
• w drodze dziedziczenia środków z pracowniczego programu emerytalnego
• w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego
• w drodze spadków środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym.

W ustawie o podatku od spadków i darowizn występuje wiele zwolnień przedmiotowych z tytułu tego podatku. Mają one służyć prowadzeniu działalności gospodarczej lub rolniczej. Poniżej zostały przedstawionych kilka przykładów zwolnień przedmiotowych:

• nabycie własności i prawa użytkowania wieczystego gospodarstwa rolnego lub jego części oraz innych praw do takiego gospodarstwa lub jego części, jak również działki przyzagrodowej, z wyjątkiem:

1. budynków mieszkalnych;
2. budynków zajętych na cele specjalistycznego chowu i wylęgu drobiu lub specjalistycznej hodowli zwierząt wraz z urządzeniami i ze stadem hodowlanym;
3. urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych jak: szklarnie, inspekty, pieczarkarnie, chłodnie, przechowalnie owoców;

• nabycie w drodze spadku budynków mieszkalnych nadanych na podstawie przepisów o osadnictwie rolnym;
• nabycie prawa do wkładów w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych;
• nabycie własności budynków gospodarczych służących bezpośrednio produkcji rolniczej prowadzonej na użytkach rolnych o powierzchni do 1 ha, a nabywcą jest osoba prowadząca gospodarstwa rolne zaliczone do I grupy podatkowej;
• nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę lokalu w małym domu mieszkalnym, budowę domu jednorodzinnego albo nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębna nieruchomość;
• nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwo oraz osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej;
• nabycie przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn, pod warunkiem że te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu 3 lat od daty otrzymania nie zostaną przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim, niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia [Majchrzycka- Guzowska, 2009]

Obowiązek podatkowy od spadków i darowizn ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, a w wypadku darowizny- solidarnie na obdarowanym i darczyńcy.

Według przepisów ustawowych obowiązek podatkowy powstaje gdy: w chwili nabycia w drodze dziedziczenia- z chwilą przejęcia spadku, przy nabyciu w drodze zapisu lub dalszego zapisu- od daty ogłoszenia testamentu, a przy nabyciu z polecenia testamentowego- z chwilą wykonania tego polecenia. Natomiast przy nabyciu tytułem zachowku- z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części, przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych- z chwilą śmierci wkładcy, przy nabyciu jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego otwartego- z chwilą śmieci uczestnika funduszu inwestycyjnego.

Maciej Kałużny - starszy doradca ZD Pleszew