Podstawową zasadą poprawnego gospodarowania w rolnictwie zrównoważonym oraz istotnym elementem oceny organizacji produkcji roślinnej jest zrównoważony bilans substancji organicznej, który według IUNG jest jedną z głównych cech zrównoważenia gospodarstwa rolniczego.
Planując zmianowanie należy przestrzegać prawidłowego doboru i następstwa roślin oraz zapewnić odpowiednią zasobność gleb, dodatni bilans materii organicznej co świadczy o dobrym zmianowaniu. Systematyczne wzbogacenie gleby w próchnicę zapobiega powstawaniu ujemnego salda bilansu substancji organicznej, które gdy utrzymuje się przez kilka lat powoduje degradację gleby i obniża jej żyzność a także produktywność. Innym negatywnym skutkiem degradacji gleby jest uwalnianie się dużej ilości składników mineralnych, w tym azotu, co prowadzi do strat tego cennego składnika oraz zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych.
Zachodzi więc konieczność zmiany sposobu gospodarowania poprzez np.: wprowadzenie ochronnej uprawy gleby, zwiększenie ilości poplonów oraz większy udział roślin wieloletnich w zmianowaniu. Pod wieloletnimi uprawami polowymi, takimi jak rośliny motylkowe oraz ich mieszanki z trawami, a szczególnie na trwałych użytkach zielonych następuje nagromadzenie (reprodukcja, dodatnie saldo) substancji organicznej. Substancja organiczna gleby i jej przemiany w związki próchniczne odgrywają zasadniczą rolę w tworzeniu i utrzymywaniu na wysokim poziomie żyzności gleby, czyli korzystnych dla wzrostu i plonowania roślin właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. Próchnica właściwa może stanowić nawet 90% ogólnej zawartości substancji organicznej w glebie. W wyniku mineralizacji ubywa rocznie 2-4% substancji organicznej z gleby, wskazana jest więc zmiana praktyk rolniczych w szczególności zwiększenia nawożenia organicznego i udziału roślin strukturotwórczych w zasiewach gruntów ornych.
Głównym celem PROW na lata 2014-2020 jest wzrost konkurencyjności rolnictwa z uwzględnieniem celów środowiskowych. W ramach ochrony ekosystemów i efektywnego gospodarowania zasobami naturalnymi przewidziano wsparcie na działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne . Jednym z takich działań jest rolnictwo zrównoważone (pakiet 1.) za realizację którego przyznawana jest płatność w wysokości 400 zł/ha. Płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna jest przyznawana do gruntów ornych, na których występują uprawy w rozumieniu art. 44 ust. 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego przepisy dotyczące płatności bezpośrednich dla rolników na podstawie systemów wsparcia w ramach wspólnej polityki rolnej oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 637/2008 i rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2009, wymienione w ust. 1 załącznika nr 4 do rozporządzenia, przy czym w przypadku roślin wieloletnich mogą one występować na gruntach ornych przez okres nie dłuższy niż 3 lata w okresie zobowiązania.
Zestaw wymogów obowiązujących w rolnictwie zrównoważonym
Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone
1. Zastosowanie co najmniej 4 upraw w plonie głównym w danym roku
na gruntach ornych w gospodarstwie, przy czym udział:
- uprawy, która zajmuje największą powierzchnię gruntów ornych w gospodarstwie nie może przekraczać 65% powierzchni wszystkich gruntów ornych w gospodarstwie;
- upraw zbóż nie może przekraczać 65% powierzchni wszystkich gruntów ornych w gospodarstwie;
- każdej z czterech upraw nie może być mniejszy niż 10% powierzchni wszystkich gruntów ornych w gospodarstwie.
2. Dwukrotna chemiczna analiza gleby (pH, P, K, Mg i węgiel organiczny) – wykonana na gruntach ornych w pierwszym (lub poprzedzającym) i w piątym (lub poprzedzającym) roku realizacji pakietu.
3. Coroczne opracowanie dla gruntów ornych i przestrzeganie planu nawozowego, opartego na bilansie azotu oraz chemicznej analizie gleby, określającego dawki N, P, K, Mg i potrzeby wapnowania, przy czym dopuszczalne jest stosowanie dawek nawozów niższych niż określone w planie nawozowym.
4. Zastosowanie na działce rolnej:
1) w zmianowaniu minimum 3 grup upraw, o których mowa w ust. 1 załącznika nr 4 do rozporządzenia, w ciągu 5 lat zobowiązania;
2) w jednym roku realizacji zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, lecz nie później niż w 4. roku realizacji tego zobowiązania, następującej praktyki dodatkowej międzyplon (wysiewany w terminie do dnia 1 października, przy jednoczesnym zakazie wznawiania zabiegów agrotechnicznych przed dniem 15 lutego);
3) w innym niż określony w pkt 2 roku realizacji zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, lecz nie później niż w 4. roku realizacji tego zobowiązania, jednej z poniższych praktyk dodatkowych:
a) międzyplon (wysiewany w terminie do dnia 1 października, przy jednoczesnym zakazie wznawiania zabiegów agrotechnicznych przed dniem 15 lutego),
b) przyoranie słomy,
c) przyoranie obornika
– w przypadku działek rolnych, na których są uprawiane rośliny inne niż wieloletnie.
5. Koszenie w terminie do dnia 31 lipca lub wypasanie w okresie wegetacyjnym na trwałych użytkach zielonych.
6. Zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (siano powinno zostać usunięte z działki rolnej lub ułożone w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi, w terminie do 2 tygodni po pokosie) lub pozostawianie rozdrobnionej biomasy.
7. W przypadku równoczesnej realizacji na tym samym obszarze pakietu 4. lub 5. – obowiązują wymogi określone w części IV.
8. Niestosowanie komunalnych osadów ściekowych
Rolnictwo zrównoważone ma na celu promocję systemu opartego na zmianowaniu, a więc przyjaznego środowisku systemu produkcji rolnej, ma on korzystnie wpływać na :
- biologiczną aktywność gleby,
- zawartość substancji organicznej w glebie,
- strukturę i uwilgocenie gleby,
- ograniczenie zachwaszczenia i zdrowotność łanu,
- w miarę zamknięty obieg składników pokarmowych.
Oznacza to, że prawidłowy dobór i następstwo roślin powinno uwzględniać dostosowanie do różnorodnych warunków glebowych, wymagania przedplonowe oraz agrotechnikę.
Danuta Matusiak ZD Pleszew