Zaraza ziemniaka to choroba ziemniaka i pomidora wywoływana przez organizm grzybopodobny. Phytophthora infestans z gromady Oomycota. Organizm ten niszczy części nadziemne roślin oraz bulwy, zarówno w czasie wegetacji jak i po zbiorze. Poraża początkowo stolony, które gniją, następnie przenosi się na bulwy, wywołując ich psucie się
i spadek plonów także w fazie przechowywania. Patogen wytwarza jednokomórkowe zarodniki, przenoszone przez wiatr na inne rośliny.
Wysoka wilgotność powietrza i niezbyt wysokie temperatury (12-150C) sprzyjają pierwszym infekcjom, natomiast dalszy rozwój choroby przebiega intensywniej
w temperaturach wyższych, powyżej 18 stopni C oraz przy wysokiej wilgotności w łanie. Do porażenia roślin może dochodzić również, gdy występują obfite mgły i rosy, które utrzymują się do późnych godzin południowych. W zależności od przebiegu pogody zaraza może pojawiać się na roślinach od II dekady czerwca do I dekady lipca, a niekiedy później. Pierwsze widoczne objawy zarazy pojawiają się na niżej położonych liściach w postaci oliwkowozielonych plam z jaśniejszą obwódką na obrzeżach. Plamy te w miarę upływu czasu powiększają się i zmieniają barwę na brązową, a na ich obrzeżach widoczny jest biało-szary nalot zarodników grzyba. W warunkach suchej i ciepłej pogody grzyb może nie zarodnikować, a na liściach występują tylko suche, brunatne plamy, co wyglądem przypominać może objawy alternariozy.
Metody stosowane w ochronie przed zarazą podzielić można na niechemiczne
i chemiczne. Niechemiczne zabiegi przeciw zarazie sprowadzać się powinny do prawidłowej agrotechniki polegającej na: sadzeniu zdrowych sadzeniaków, niszczeniu chorych bulw odrzucanych podczas sortowania i przebierania, sadzeniu podkiełkowanych lub pobudzonych sadzeniaków (rośliny w momencie wystąpienia korzystnych dla rozwoju patogena warunków są bardziej zaawansowane w rozwoju i trudniej ulegają infekcji), właściwym nawożeniu mineralnym azotem, potasem i fosforem (wysokie nawożenie azotem sprzyja bujnemu wzrostowi naci, a w gęstym łanie zaraza ziemniaka znajduje dogodne warunki do rozwoju
i jednocześnie wykonywanie zabiegów ochronnych jest utrudnione), prawidłowym wykonaniu zabiegów pielęgnacyjnych niszczących chwasty, wykorzystaniu genetycznej odporności roślin (uprawa odmian o podwyższonej odporności na patogen). W uprawie odmian odpornych z uwagi na fakt, że zaraza ziemniaka rozwija się wolniej, ochronę chemiczną można rozpocząć później i prowadzić ją mniej intensywnie. Niekiedy przy dużej odporności odmian i małej presji infekcyjnej grzyba można całkowicie zrezygnować
z ochrony chemicznej.
Metody chemiczne polegają na ochronnym opryskiwaniu roślin ziemniaka fungicydami.
W trosce o naturalne środowisko dąży się obecnie do zmniejszania ilości substancji chemicznych wnoszonych na pola uprawne (od 2014 roku obowiązuje ustawa o integrowanej ochronie, czyli ograniczeniu do minimum środków ochrony i stosowaniu ich tylko
w uzasadnionych przypadkach), a tym samym redukcji wysokich kosztów ponoszonych na ochronę. Zmniejszenie ilości stosowanych środków ochrony roślin bez ujemnego wpływu na skuteczność zabiegów można osiągnąć dzięki ochronie chemicznej wspomaganej monitoringiem. Założeniem systemu ochrony wspomaganej monitoringiem jest zastosowanie środka dopiero wtedy, gdy zostanie przekroczony próg zagrożenia ze strony patogenu, a tym samym zaistnieje obawa uzyskania niższego plonu. Zastosowanie systemów wspierających podejmowanie decyzji w odniesieniu do zarazy umożliwia zmniejszenie liczby zabiegów ochronnych i stosowanie fungicydów tylko w uzasadnionych przypadkach.
Jednym z najbardziej znanych w Polsce systemów wspierających podejmowanie decyzji w ochronie przed zarazą ziemniaka jest NegFry. Działa on na podstawie rejestrowanych w odstępach godzinowych danych odnośnie temperatury powietrza, wilgotności względnej powietrza i opadów deszczu. Prognozowanie wystąpienia zarazy
z wykorzystaniem systemu NegFry zależy też od prawidłowego wprowadzenia szczegółowych informacji dotyczących odporności uprawianej odmiany i terminu wschodów roślin. Stosowanie fungicydów w terminach wyznaczonych przy pomocy systemu NegFry pozwala zmniejszyć o 1-3 liczbę zabiegów w porównaniu z ochroną tradycyjną.
Maria Jeziorna
ZD Ostrzeszów