Co może być przyczyną, że mimo iż zawartość P, K, Mg oraz ph gleby jest w normie, a widoczne są objawy niedoboru składników pokarmowych na roślinach? Na wiosnę tworzą się zastoiska wody. Niby wszystko jest dobrze, a rośliny nie rosną, są słabe, podatne na choroby i często wypadają.
Wyjaśnieniem problemu może być nieodpowiednia zwięzłość gleby, brak struktury, podatność na ugniecenia, niedobór powietrza, znikoma aktywność biologiczna, nieobecność fauny glebowej, nieprawidłowe przemiany (fermentacja beztlenowa) substancji biologicznej.
Nie tylko ważne są glebowe czynniki plonotwórcze tj. ph i zasobność w składniki pokarmowe. Niezmiernie ważny jest tlen. Warunkuje on aktywność biologiczną i penetrację korzeni w głąb gleby. Sprzyja i warunkuje tworzenie odpowiedniej, gruzełkowatej struktury. Struktura gruzełkowata zapewnia sprawność gleby. Stwarza korzystne warunki dla kiełkowania nasion i prawidłowego rozwoju systemu korzeniowego roślin, jest jednym z ważniejszych czynników decydujących o żyzności gleby Na glebach o strukturze gruzełkowatej łatwiej wytworzyć podłoże siewne i uzyskać dobre wschody. Odgrywa ona bardzo ważną rolę w kształtowaniu właściwości fizycznych, fizykochemicznych i biologicznych gleby oraz wywiera istotny wpływ na stosunki wodno-powietrzne. W stanie struktury gruzełkowatej gleby w ciągu okresu wegetacyjnego zachodzą duże zmiany, wywołane wpływem warunków pogodowych, zabiegów uprawowych oraz uprawianych roślin. Znaczenie ma gatunek uprawianej rośliny i stosowana agrotechnika.
Do czynników kształtujących strukturę gleby zalicza się: uziarnienie gleby, zawartość próchnicy, aktywność mikroorganizmów i fauny glebowej, warunki wilgotnościowe, wapnowanie, uprawę roślin strukturotwórczych i międzyplonów oraz oddziaływanie zabiegów uprawowych.
Degradacja struktury gleby spowodowana jest czynnikami naturalnymi (brak korzeni, mikroorganizmów, dżdżownic, silne wiatry, ulewne deszcze) oraz działalnością człowieka (nadmierne ugniatanie gleby, uprawa roli w warunkach zbyt suchych lub zbyt mokrych, rozpylanie roli wskutek uprawy mechanicznej, monokultura, rośliny o krótkim okresie wegetacji, brak roślin strukturotwórczych i okrywowych, wysoki poziom NPK, zasolenie gleby, stosowanie pestycydów, zakwaszenie, deszczowanie pola). Zapobieganie niszczeniu struktury gleby polega na stosowaniu: właściwej agrotechniki (terminowość zabiegów, agregatowanie narzędzi, optymalna wilgotność gleby), właściwego zmianowania (uprawa roślin strukturotwórczych, okrywowych i międzyplonów), nawożenia naturalnego i organicznego, nawożenia mineralnego (wapnowanie, nawozy fizjologicznie zasadowe) oraz mulczowania gleby. Utrzymanie wysokiej sprawności gleby pozbawionej chorób strukturalnych zależy od eliminacji zabiegów degradujących strukturę glebę, ograniczenia ugniatania pola i erozji wodnej oraz przeprowadzenia prawidłowej techniki wykonywania zabiegów agrotechnicznych.
Istotnym problemem może być zaskorupienie gleby. Polega na wytworzeniu się zwartej skorupy wskutek wyschnięcia uwodnionej i zagęszczonej wierzchniej warstwy gleby uprawnej. Najbardziej podatne na zaskorupienie są gleby o małej zawartości próchnicy. Obfite opady uwadniają nadmiernie warstwę powierzchniową, a uderzenia kropel i spływ wody niszczą gruzełkowatą strukturę i korzystną porowatość gleby. Skorupa glebowa stawia mechaniczny opór dla kiełkujących nasion, nasila parowanie wody, ogranicza wymianę gazową między glebą i atmosferą oraz sprzyja rozwojowi grzybów zgorzeli siewek. Zaskorupieniu gleby można przeciwdziałać przez nawożenie organiczne, wapnowanie oraz uprawę roślin ochronnych.
Kolejnym problemem są koleiny. Powstają na spulchnionej roli, w trakcie każdego zabiegu agrotechnicznego wykonywanego przez ciągniki i maszyny. W ich wyniku właściwości fizyczne gleby ulegają niekorzystnym zmianom, poprzez niszczenie struktury roli prowadząc do zaskorupiania się, likwidowania porowatości, zmniejszenia przepuszczalności powietrznej i wodnej gleby. Pogarsza to warunki krążenia składników pokarmowych w glebie i tym samym ogranicza wzrost i rozwój korzeni.
Niewłaściwe wykonanie orki i doprawienie roli powoduje zbrylenie warstwy ornej oraz utrudnia kiełkowanie i wschody roślin. Wysoką polową zdolność wschodów i szybki rozwój młodych roślin można uzyskać tylko wtedy, gdy zapewnione jest doprowadzenie wody do nasion z głębszych warstw gleby oraz dostęp ciepła i powietrza z góry przez spulchnioną warstwę roli. Uprawa zbyt głęboka zakłóca system kapilarny i może pogorszyć polową zdolność wschodów. Wiosenną uprawę roli można rozpocząć dopiero wtedy, gdy po przejeździe nie zostają głębokie koleiny, wyższa jest temperatura gleby, a wilgotność i kruszenie roli są odpowiednie. Rozwiązaniem optymalnym byłoby wykonanie uprawy bezpośrednio przed siewem na głębokość wysiewu nasion, doprawienie roli odpowiednio dobranym do stanu i rodzaju gleby agregatem uprawowym.
Innym z problemów jest powstanie podeszwy płużnej. Tak nazywamy górną część warstwy podornej, nadmiernie zagęszczonej wskutek ugniatania zbyt wilgotnego dna bruzdy kołami ciągnika, płozami pługów itp. Na tak ubitym dnie po pewnym czasie tworzy się silnie zbita warstwa, która utrudnia krążenie wody i powietrza oraz przenikanie korzeni. Można ją zlikwidować poprzez dooranie ugniecionej warstwy do warstwy ornej pogłębiaczem albo w sposób biologiczny, uprawiając rośliny głęboko korzeniące się.
Podczas wykonywania zabiegów agrotechnicznych ciągnik przejeżdża niejednokrotnie po tym samym śladzie (jeden punkt może być ugniatany 10-krotnie). Poruszające się po polu ciężkie maszyny i ciągniki powodują nadmierne zagęszczenie warstw głębiej leżących, nawet do głębokości 1,0 m. Zabiegi uprawowe spulchniają tylko warstwę orną do 30 cm. Taki stan wymaga zastosowania zabiegu głęboszowania, który wykonuje się co kilka lat na głębokość 40-80 cm. Trzeba pamiętać, iż zagęszczenie głębszych warstw gleby jest zazwyczaj procesem nieodwracalnym. Nie jest możliwa jej regeneracja ani przez głęboką uprawę mechaniczną, ani na skutek aktywności biologicznej. Głęboszowanie stosuje się głównie na glebach ciężkich, wymagających spulchnienia głębszych warstw. Rzadziej zabieg ten stosuje się na glebach lekkich o nadmiernie zbitej warstwie podornej. Zabieg ten poprawia podsiąkanie i retencyjność gleby, zapewnia lepszy rozwój korzeni. Głębokie spulchnienie zwiększa udział zarówno porów dużych, przez które woda grawitacyjna spływa do głębszych warstw, jak i mniejszych, które zatrzymują wodę dostępną dla korzeni. Poza tym, głębiej rosnące korzenie mogą pobierać wodę z głębszych warstw, co daje roślinie większe szanse na przetrzymanie okresu suszy. Poprawia się przy tym wykorzystanie składników pokarmowych. Głęboszować należy także silnie ubite pasy pola w uprawach, w których stosowano ścieżki przejazdowe.
Źródła:
Praca zbiorowa pod red. J. Banasiaka., Agrotechnologia, PWN, Warszawa, 1999
Na podstawie opracowań prof. dr hab. Lesława Zimnego - Anna Rogowska, Chora gleba
Opracowanie Anny Giera, Struktura gleby i jej zagęszczenie
