Środowisko rolnicze jest miejscem bytowania wielu owadów spełniających w nim określone funkcje. Owady szkodliwe żerują na roślinach uprawnych doprowadzając do strat w plonach, obniżenia ich jakości lub wręcz uniemożliwiają uprawę konkretnej rośliny. Obok szkodników na plantacjach występują ich naturalni wrogowie.
Wrogowie naturalni w znacznym stopniu ograniczają liczebność szkodników. Nie niszczą ich w 100% ale powodują, że walka z nimi jest łatwiejsza lub też nie jest konieczna. Na świecie występuje ok. 100 tyś. gatunków szkodników żerujących na roślinach uprawnych. Znaczenie gospodarcze ma zaledwie 5 tyś. gatunków, gdyż liczebność pozostałych 95 tyś. jest skutecznie ograniczana przez ich wrogów naturalnych. Na naszych polach możemy spotkać wśród wrogów naturalnych owady drapieżne-atakują i zabijają inne, zazwyczaj mniejsze od siebie osobniki oraz pasożyty, które to czerpią korzyści ze współżycia z innym organizmem ponoszącym z tego tytułu szkody. Większość pasożytów szkodników to parazytoidy, czyli pasożyty, których larwa zabija żywiciela, a osobnik dorosły żyje wolno.
Owady drapieżne
Chrząszcze – duże znaczenie spośród chrząszczy naturalnie występujących w uprawach mają biedronkowate i biegaczowate. Zarówno ich larwy i osobniki dorosłe prowadzą drapieżny tryb życia. Biedronki żywią się głownie mszycami oraz pluskwiakami czerwcami i roztoczami. Należą najbardziej znanych i rozpoznawalnych owadów, a najpospolitszymi gatunkami są biedronka siedmiokropka (Adalia semipunctata) i biedronka dwukropka (Adalia bipunctata). Biegaczowate zjadają gąsienice i poczwarki motyli, larwy chrząszczy i błonkówek, a także ślimaki i dżdżownice. Do najczęściej spotykanych należą niestrudki (Bembidion), szykonie (Pterostichus), dzier (Harpalus rufipes), skoropędek (Agonium dorsalne), tecznik liszkarz (Calosoma sycophanta) i biegacz ogrodowy (Carabus hortenisis).
Muchówki – w obrębie tego rzędu istotne znaczenie w ograniczaniu występowania szkodników mają gatunki z rodziny: pryszczarkowate (Cecidomyiidae), bzygowate (Syrphidae) i rączycowate (Tachinidae).
Bzygowate – drapieżne są wszystkie stadia larwalne, które odżywiają się mszycami, a w przypadku ich braku także innymi drobnymi stadiami rozwojowymi owadów. Powszechnie występującymi przedstawicielami tej rodziny są: Episyrphus balteatus, Sphaerophoria scripta, Metasyrphus corollae. Przedstawicielem rodziny pryszczarkowatych jest pryszczarek mszycojad (Aphidioletes aphidimyza), która jest wykorzystywana także do biologicznego zwalczania mszyc w szklarniach. W obrębie rodziny rączycowatych znajdują się wyspecjalizowane parazytoidy gąsienic motyli (m.in.: kuprówki rudnicy, brudnicy nieparki, zwójek liściowych), larw rośliniarek, chrząszczy, innych muchówek i pluskwiaków różnoskrzydłych.
Pluskwiaki – drapieżcami są przedstawiciele z czterech rodzin: dziubałkowatych, tasznikowatych, tarczówkowatych i zażartkowatych. Ich pokarm stanowią głównie mszyce, przędziorki jednak osobniki niektórych gatunków wysysają również małe gąsienice motyli i owadów o miękkich okrywach ciała. Ważnymi gatunkami są dziubałek gajowy, dziubałek mały, tasznik jabłoniowiec, delikacik zielonawy, błyszczyk punktowy czy aksamitek przepaskowiec.
Sieciarki – formami drapieżnymi są przede wszystkim larwy. Owady dorosłe w zależności od gatunku są drapieżcami lub odżywiają się nektarem i pyłkiem kwiatowym. Istotne znaczenie dla ochrony przed szkodnikami mają złotooki (Chrysopidae), których w Polsce występuję około 20 gatunków. Najpowszechniejszym przedstawicielem jest złotook pospolity, którego larwy jest bardzo aktywnym drapieżcą mszyc i przędziorków.
Skorki – są to owady o niedużej wielkości od 0,5 cm do 2,5 cm z charakterystycznymi wyrostkami na końcu odwłoka, które potocznie zwane są szczypawkami. Zimują w podziemnych korytarzach. Zjadają mszyce, jaja i młode larwy piętnówek, rolnic i stonki ziemniaczanej.
Owady pasożytnicze
Błonkówki – jest to rząd z którego wywodzą się liczne pasożyty innych owadów. Dorosłe osobniki większości gatunków żywią się pyłkiem i nektarem kwiatowym, a larwy pokarmem, którym jest ciało żywiciela. Duże znaczenie w redukcji wielu szkodników mają przedstawiciele rodzin m.in.: kruszynkowate (Trichogrammatidae), gąsienicznikowate (Ichneumonidae), męczelkowate (Braconidae), bleskotkowate (Chalcididae), mszycarzowate (Aphidiidae). Jedną z najczęściej spotykanych błonkówek jest kruszynek, mały owad pasożytujący na omacnicy prosowiance, bielinkach, piętnówkach czy szkodnikach drzew owocowych.
Zjawisko drapieżnictwa i pasożytnictwa owadów jest wykorzystywane w ochronie roślin i staje się jednym z ważniejszych elementów integrowanej ochrony roślin.
Opracowała:
Jolanta Ptak
ZD w Krotoszynie
WODR w Poznaniu
Źródła:
- Wiech K. 1997. Owady pożyteczne i inne zwierzeta. Medix Plus, Poznań
- Tomalak M., Sosonowska D. (red.). 2008. Organizmy pożyteczne w środowisku rolniczym. IOR – PIB Poznań
- Materiały szkoleniowe - CDR Brwinów i IOR – PIB Poznań