W ostatnich latach na polskiej wsi zachodzą przemiany spowodowane różnymi czynnikami, zarówno o charakterze wewnętrznym (transformacja społeczno-ekonomiczna), jak i zewnętrznym (unionizacja i globalizacja). Wśród tych wielorakich przemian polskiej wsi najszybciej zachodzą przekształcenia funkcjonalne. Przemiany funkcji wsi ekonomiczne i społeczne spowodowały spadek znaczenia rolnictwa i wpłynęły na rozwój działalności pozarolniczych – zarówno produkcyjnych (wytwarzanie dóbr materialnych) jak i nieprodukcyjnych (usługi, wiedza). Dotychczasowe postrzeganie wsi, jako miejsca wytwarzania produktów czysto rolniczych stopniowo przechodzi do lamusa. Obecnie produkcja rolnicza zmniejsza swój udział w zakresie funkcji, jakie spełniają obszary wiejskie, na rzecz rosnącej produkcji pozarolniczej czy dziedzin usługowych bądź konsumpcyjnych. Mamy tutaj do czynienia z procesem dezagraryzacji wsi, czyli zmniejszenia znaczenia ekonomicznego rolnictwa. Podstawą rozwoju współczesnego gospodarstwa rolnego jest postawienie na wielofunkcyjność, która polega na jednoczesnej możliwości zaspokojenia w nim wielu potrzeb produkcyjno-rynkowych czy pozarolniczych tj.: środowiskowych, kulturowych, gospodarczych i społecznych. Niełatwy czas związany z pandemią dotknął całą ludzkość i większość krajów. Czy przełoży się to na dalszy wzrost nowych funkcji wsi? Trudno jednoznacznie przewidzieć. Zapewne zweryfikuje to w dużym stopniu dotychczasowe plany wielu gospodarstw rolnych.
Innowacyjne podejście do rolnictwa, tzw. rolnictwo społeczne, zrodziło się w Unii Europejskiej. W Polsce jest pojęciem nowym, prawie nieznanym, pomimo iż w krajach Europy Zachodniej rozwija się na obszarach wiejskich od końca XX. W pojęciu rolnictwo społeczne mieści się wiele różnych działań odpowiadających na potrzeby o charakterze opiekuńczo-społecznym. Stosowane są często zamiennie nazwy dla rolnictwa społecznego (social farming/soziale landwirschaft) min.: rolnictwo opiekuńcze (care farming), rolnictwo dla zdrowia (farming for health), zielona opieka (green care), zielone ćwiczenia (green excercise), terapia rolnicza (agricultur altherapy). Zatem rolnictwo społeczne polega na wprowadzaniu usług społecznych do funkcjonujących gospodarstw rolnych. Istotą tegoż rolnictwa jest to, aby świadczenie usług społecznych bazowało na zasobach i aktywności gospodarstwa rolnego.
Perspektywy na rozwój rolnictwa społecznego są również w Polsce. Można wykorzystać tę innowacyjną funkcję rolnictwa i czerpiąc z zasobów obszarów wiejskich rozwinąć działalności dające poprawę kondycji społecznej, fizycznej i psychicznej obywateli. Dlatego właśnie rolnictwo społeczne jest jedną z alternatyw rozwoju dla klasycznego rolnictwa. Stanowi dla rolników, mieszkańców wsi szansę na dostarczanie nowych usług poprzez poszerzenie i zdywersyfikowanie działalności w gospodarstwie rolnym. Integracja działań zarówno o charakterze rolniczym jak i społecznym stwarza rolnikom możliwość pozyskania dodatkowych źródeł dochodów. Jednocześnie ma wpływ na poprawę wizerunku rolnictwa. Wykorzystanie tej nowej funkcji rolnictwa społecznego, np.: poprzez tworzenie gospodarstw opiekuńczych, przyczyni się z jednej strony do rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich a z drugiej pozwoli rozwiązać problemy związane z opieką oraz wyłączeniem społecznym osób starszych, niepełnosprawnych, uzależnionych.
Od wielu lat system takich gospodarstw rozwija się w krajach starej Unii. Rolnictwo społeczne funkcjonuje tam w różnych formach organizacyjnych. Są to prywatne gospodarstwa rolne zarządzane przez indywidualnego przedsiębiorcę, któremu rolnictwo społeczne umożliwia pozyskanie innego źródła dochodu równolegle do prowadzonej działalności rolniczej przeznaczonej na rynek. Istnieją jako przedsiębiorstwa lub spółdzielnie socjalne, stowarzyszenia i fundacje, czyli organizacje niekomercyjne. W poszczególnych krajach europejskich są też sposoby finansowania tej działalności.
Rolnictwo społeczne również w Polsce nabiera nowego znaczenia i jest nową możliwością rozwoju dla rolników. Rodzi się zatem pytanie: do kogo gospodarstwa rolne maja kierować tę ofertę? Odpowiedzą jest wyszczególnienie potencjalnych grup docelowych:
- Osoby niepełnosprawne psychicznie,
- Osoby z ograniczeniami ruchowymi,
- Osoby starsze,
- Osoby opuszczające zakłady penitencjarne,
- Osoby uzależnione,
- Dzieci i młodzież,
- Osoby bezrobotne,
- Osoby wypalone zawodowo.
Pilotażowy projekt tworzenia gospodarstw opiekuńczych zrealizowano w województwie kujawsko-pomorskim. Efekty są pozytywne i obiecujące. Widać coraz większe zaangażowanie ze strony rolników a szczególnie tych świadczących usługi agroturystyczne. Rolnicy z tej branży poznają bliżej warunki prowadzenia gospodarstw opiekuńczych, rozpoznają zasoby własne i w oparciu o nie chcą modyfikować swoje oferty oraz ukierunkować się na określoną, najbardziej spójną z ich oczekiwaniami grupę docelową. W naszym kraju gospodarstwo opiekuńcze może być prowadzone w formie działalności gospodarczej bądź w formie podmiotu ekonomii społecznej: stowarzyszenie, fundacja lub spółdzielnia socjalna. By prowadzić gospodarstwo opiekuńcze w ramach działalności gospodarczej lub w ramach działalności statutowej organizacji pozarządowej można skorzystać z gotowych wzorców działania oraz zapoznać się z wymogami, jakie stawiane są jednostkom systemu pomocy społecznej. Jest to bardzo ważne, ponieważ usługi opiekuńcze, prowadzenie terapii i zajęć integracyjnych to obszary związane ze szczególną odpowiedzialnością za drugą osobę. Podejmowanie takich działań przez gospodarstwa rolne musi być dobrze przemyślane, bo pozytywna decyzja sprawia, że osoby będące pod opieką, często w trudnej sytuacji życiowej, liczą na pomoc w odzyskaniu zdrowia, na włączenie społeczne, na uwagę i poczucie bycia potrzebnym. Z punktu widzenia rolnika prowadzenie działalności społecznej w swoim gospodarstwie jest źródłem dodatkowego dochodu. W ujęciu znacznie szerszym rozwój rolnictwa społecznego może wpłynąć na rozwój innowacyjnych działań i w sektorze rolnym a także w służbie zdrowia, edukacji i w sektorze społecznym.
Reasumując - rolnictwo społeczne może stać się nowym trendem na polskiej wsi i szansą na dodatkowy zarobek. Gospodarstwa opiekuńcze najlepiej wpisują się w nurt rolnictwa społecznego. Pamiętać należy, że gospodarstwo opiekuńcze musi posiadać odpowiednią formę prawną. Większość indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce prowadzonych jest przez osoby fizyczne. Jednak w przypadku podjęcia działalności opiekuńczej konieczne jest założenie nowej formy prawnej. Istnieją dwie możliwości: pierwsza to prowadzenie gospodarstwa opiekuńczego, jako podmiotu ekonomii społecznej, druga prowadzenie gospodarstwa opiekuńczego w ramach działalności gospodarczej.
