Chwasty odporne na środki ochrony roślin
Pierwsze środki ochrony roślin pojawiły się ponad 70 lat temu. W tym czasie zmieniały się zarówno substancje czynne jak i sposób stosowania środków ochrony roślin. W dzisiejszych czasach uodpornienie chwastów na sprawdzone środki ochrony staje się coraz częstszym problemem. Zjawisko uodpornienia można podzielić na dwa najbardziej popularne:
- Odporność mutacyjną,
- Odporność niemutacyjną.
Pierwsza charakteryzuje się zmianami w strukturze białka, w miejscu działania substancji czynnej. Nie następuje reakcja herbicydu z chwastem, nie ma zakłóceń w procesach biochemicznych, w związku z tym nie dochodzi do zniszczenia.
Z kolei odporność niemutacyjna przybiera różne scenariusze np. poprzez:
- Szybszy rozkład czynników toksycznych znajdujących się w składzie herbicydu i zwiększony metabolizm,
- Zmniejszoną retencję w wyniku zmiany w budowie wosków pokrywających powierzchnię blaszki liściowej (kutikula),
- Hydrolizę,
- Zakłócenie procesu wnikania oraz przemieszczania się substancji czynnej,
- Przemieszczanie się substancji czynnej do miejsc mniej wrażliwych na jej działanie (wakuole).
Zjawisko odporności może również wystąpić na zasadzie selekcji. Polega na występowaniu w populacji danego gatunku różnych biotypów np.: odpornych na czynniki stresowe, jakimi są herbicydy. To zróżnicowanie biotypów nie da się „gołym okiem” uchwycić bez specjalistycznej analizy. A przodująca populacja może w ciągu kilku lat całkowicie uodpornić się na działanie herbicydu zwłaszcza, jeżeli był stosowany kilka lat z rzędu.
Kolejnym ważnym aspektem jest uodpornianie się chwastów na kilka substancji czynnych jednocześnie, bo dość rzadko zdarza się uodpornienie na jedną substancję czynną, czyli odporność prosta. Niepożądaną, ale najczęściej spotykaną jest odporność krzyżowa. Występuje wtedy, gdy chwast staje się jednocześnie odporny na klika substancji czynnych z jednej grupy herbicydów o takim samym mechanizmie działania lub z różnych grup również o takim samym mechanizmie działania. Rzadziej zdarza się wystąpienie odporności wielokrotnej (dwa lub więcej mechanizmów działania).
Mechanizmy działania herbicydów - kody wg HRAC
HRAC (Herbicide Resistance Action Committee) to kod literowo-liczbowy określający przynależność substancji czynnej do konkretnego mechanizmu działania. W praktyce rolniczej herbicydy klasyfikuje się na siedem grup mechanizmów:
- Regulatory wzrostu;
- Inhibitory syntezy aminokwasowej;
- Inhibitory syntezy lipidów;
- Inhibitory wzrostu merysystemów;
- Inhibitory fotosyntezy;
- Inhibitory syntezy pigmentów;
- Destruktory błon komórkowych.
Zjawisko uodpornienia chwastów często związane jest z nieprawidłowym stosowaniem herbicydów.
Ocena ryzyka wystąpienia uodpornienia się chwastów na herbicydy wg HRAC:
Zasady dobrej praktyki ochrony roślin zalecają stosowanie niskich dawek herbicydów, ale również względy ekonomiczne popierają te zalecenia. Powoduje to powstanie niebezpieczeństwa wystąpienia pewnego rodzaju ograniczenia wzrostu i rozwoju chwastów, a przy tym utraty pełnej wrażliwości na środek. Zatem mniejsza dawka herbicydu może przyczynić się do mimo wszystko zakwitnięcia i wydania nasion i nasiona te nabywają odporność na działanie zastosowanego herbicydu. Jeśli zastosuje się niską dawkę herbicydu należy bacznie obserwować plantację. W przypadku zaobserwowania chwastów nadal rozwijających się należy zasięgnąć porady specjalisty od ochrony roślin by móc skutecznie zniszczyć uodpornione rośliny i nie dopuścić do nabycia odporności przez kolejne pokolenie.
Uodpornione chwasty najczęściej spotykane w naszym kraju to:
- Miotła zbożowa uodporniła się na chlorosulfuronu np.: Glean 75; mechanizm inhibitory syntezy aminokwasowej – ALS,
- Wyczyniec polny – jak wyżej oraz dodatkowo na fenoksaprop-p-etylu; mechanizm inhibitory syntezy lipidów,
- Chaber bławatek uodpornił się sulfonylomoczniki oraz dikambę,
- Komosa biała i szarłat szorstki uodporniły się na chloridazon, metamitron i metrybuzynę,
- Przymiotno kanadyjskie – odporność na glifosat oraz mechanizm inhibitory fotosyntezy-C1,
- Tasznik pospolity odporność na mechanizm inhibitory fotosyntezy-C1
Kolejnym zjawiskiem istotnym w zwalczaniu chwastów (a także patogenów i szkodników) jest pogoda, która w bieżącym roku nie rozpieszcza rolników. Zwiększona, prawie dwukrotna, ilość opadów powoduje, że wykonanie zaplanowanych zabiegów jest utrudnione lub niemożliwe. Ciepła jesień sprzyja rozwojowi niepożądanych organizmów, które mogły wydać jedno lub więcej pokoleń niż w „standardowych warunkach”. Taka sytuacja może przełożyć się na konieczność stosowania wiosną pełnych dawek środków ochrony roślin, ale również tutaj mogą powstać nowe odporności w kolejnych pokoleniach.
Źródła: „Wiadomości Rolnicze Polska” Nr 10/2017; pl.wikipedia.org