Głównym owadem zapylającym wykorzystywanym w naszych warunkach jest pszczoła miodna. Jest to owad żyjący w społecznościach którego hodowlę człowiek doskonale opanował. Jednak rosnące zanieczyszczenie środowiska, stosowanie pestycydów oraz choroby dziesiątkujące pszczoły wpłynęło na rozpoczęcie poszukiwań dziko żyjących owadów mogących wspomagać a nawet zastąpić pszczoły hodowlane. W świecie jest około 20 tyś. gatunków pszczołowatych. W przeważającej części są to owady dziko żyjące. W niesprzyjających warunkach atmosferycznych są one dużo lepszymi zapylaczami od pszczoły miodnej która tylko góruje nad nimi jako owad społeczny liczebnością. Spośród dziko żyjących błonkówek pszczołowatych obok trzmieli najskuteczniejszymi zapylaczami są pszczoły samotnicze. W naszych warunkach geograficznych najbardziej przydatna jest murarka ogrodowa (Osmia rufa L.). Jest gatunkiem synantropijnym występującym w ogrodach przydomowych oraz sadach, gnieżdżąc się w szczelinach starych budynków. Pszczoła ta posiada szczególne predyspozycje do kontrolowanego wychowu z uwagi na jej skłonności do bytowania w dużych kolonialnych skupiskach. Akceptuje także sztuczne gniazda oraz odznacza się szybkim przyrostem populacji w warunkach naturalnego środowiska. Murarka ogrodowa jest dobrym zapylaczem wielu roślin. Zbiera pyłek i nektar z kwiatów większości gatunków drzew i krzewów owocowych (brzoskwiń, moreli, wiśni, śliw, jabłoni, gruszy, porzeczek, malin) oraz roślin uprawnych (rzepak, lucerna, koniczyna, wyka, mak). Cykl rozwojowy tego gatunku jest jednoroczny. Loty nowej generacji osobników rozpoczynają się nawet przy sprzyjających warunkach w pierwszej dekadzie kwietnia a kończą w drugiej dekadzie czerwca. Samce wylatują z gniazd kilka dni wcześniej i żyją około trzech tygodni. Samice żyją około ośmiu tygodni i po zakończonej reprodukcji giną. Zapłodnione samice przystępują do budowy gniazda, zbioru nektaru i pyłku oraz składania jaj. Kilka dni po zamknięciu komórek z jaj wylęgają się larwy, które odżywiają się zgromadzonym w komórce pokarmem, tworzą kokony i we wrześniu się przepoczwarzają. Zimę spędzają w postaci imaginalnej w kokonach. Murarka ogrodowa jest gatunkiem polifagicznym nie cechuje jej wierność kwiatowa. W związku z tym lista roślin pokarmowych jest duża. Każde gniazdo zbudowane jest z kilkunastu komór lęgowych, które ułożone są jedna za drugą i oddzielone od siebie ziemnymi ściankami – przegrodami z „zaprawy murarskiej”. W każdej komorze samica gromadzi porcję pokarmu, a następnie składa jajo i ją zamyka. Dla osiągnięcia lepszych efektów hodowlanych można prowadzić chów sztuczny.
W sztucznym chowie do przygotowania gniazd dla murarki ogrodowej najczęściej wykorzystuje się łodygi trzciny pospolitej. Łodygi takie powinny mieć długość 18–20 cm i średnicę otworów 8 mm. Ponieważ murarki tolerują ścisłe ułożenie rurek gniazdowych, można tworzyć z nich pakiety.
Rurki gniazdowe najlepiej umieszczać w drewnianych skrzynkach celem zabezpieczenia ich przed deszczem i zawilgoceniem. W miejscu uprawy, którą pszczoły mają oblatywać, rurki gniazdowe umieszcza się w taki sposób, aby nie były one narażone na podmuchy wiatru, lub umieszcza się je na przygotowanych do tego celu stojakach. Wysokość, na jakiej znajdują się rurki gniazdowe, nie ma większego znaczenia dla lotów pszczół. Natomiast istotne jest, aby ich otwory wylotowe skierowane były w stronę południową, względnie południowo- -wschodnią lub południowo-zachodnią.
Rurki gniazdowe można zasiedlić na dwa sposoby. W miejscach naturalnych skupisk murarki, gdy zakwitną pierwsze rośliny, wystawia się przygotowany wcześniej materiał gniazdowy. Drugi sposób polega na zakupieniu kokonów tej pszczoły. Kokony zabezpieczone przed wilgocią oraz ptakami wystawia się w bezpośrednim sąsiedztwie rurek gniazdowych również po zakwitnięciu pierwszych roślin. Liczba rurek gniazdowych, które należy przygotować, zależy od liczby posiadanych kokonów. Zakładając, że struktura płci wynosi 1:1, a na każdą samicę powinny przypadać co najmniej 2 rurki gniazdowe, należy przygotować przynajmniej tyle rurek, ile posiadamy kokonów. Po wygryzieniu się pszczół z kokonów (czyli 2–3 tygodnie po ich poddaniu), resztki kokonów trzeba usunąć, ponieważ mogą stać się one źródłem pasożytów.
Rurki gniazdowe należy w okresie lotów pszczół zabezpieczyć przed dostępem ptaków owadożernych, takich jak sikory i dzięcioły. W tym celu stosuje się siatkę o oczkach szerokości 3–4 cm. Cały czas – zarówno w okresie aktywnych lotów murarek, jak i po ich ustaniu – należy dbać o to, aby gniazda nie uległy zawilgoceniu. Po ustaniu lotów murarek rurki gniazdowe można zabezpieczyć siatką o drobnych oczkach, która także chroni przed ptakami drapieżnymi i drobnymi gryzoniami, ale też ogranicza dostęp do gniazd innym owadom oraz pasożytom. Jesienią można przenieść rurki gniazdowe do suchego i czystego pomieszczenia, w którym panuje temperatura zbliżona do tej w środowisku naturalnym, lub zabezpieczone przed wilgocią pozostawić w miejscu ich stacjonowania.
Należy stwierdzić, że murarka ogrodowa jest równie dobrym zapylaczem jak pszczoła miodna. Z uwagi na predyspozycje do kontrolowanego wychowu jak i do bytowania w dużych koloniach Osmia rufa l. może być wykorzystywana w zapylaniu upraw szklarniowych będąc alternatywą dla trzmieli czy też w uprawach sadowniczych. Nadaję się także znakomicie do ogródków przydomowych gdzie znakomicie zapyla uprawy a co ważne jest bezpieczna dla alergików ze względu na to, że nie żądli.
Poniżej kilka zdjęć przykładowych pułapki dla murarki ogrodowej postawionej w Marszewie na terenie wystawowym.
Opracował: Główny specjalista ds. produkcji zwierzęcej Janusz Michałowicz, PZDR Nr 7 Jarocin
Literatura:
Wójtowski F. – Pszczoła murarka ogrodowa – chów i użytkowanie.
Wilkaniec Z. – Możliwości zastosowania Osmia rufa l. w zapylaniu niektórych roślin uprawnych
Wójtowski F., Wilkaniec Z., Szymaś B. – Próby re introdukcji wybranych gatunków dziko żyjących pszczołowatych w warunkach intensywnej gospodarki rolniczej.
Fotografie własne – Janusz Michałowicz
