Co nazywamy trwałymi użytkami zielonymi?

Trwałe użytki zielone - TUZ (łąki i pastwiska) to grunty zajęte pod uprawę traw lub innych upraw zielnych naturalnych lub powstałych w wyniku działalności rolniczej (zasianych), które nie są włączone do płodozmianu przez okres co najmniej 5 lat lub dłużej.

Rośliny łąkowe pokrywają powierzchnię zwartą darnią przez cały rok. Ich zapotrzebowanie na wodę jest dość duże i w miarę równomierne w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Trawy ze względu na płytki system korzeniowy pobierają wodę z wierzchnich warstw gleby (30-40cm).

Funkcje TUZ

TUZ ze względu na swą specyfikę pełnią oprócz podstawowej funkcji produkcyjnej czyli dostarczania pasz objętościowych również funkcje środowiskowe.

Regulacja stosunków wodnych

Jedną z ważniejszych funkcji środowiskowych jest regulowanie stosunków wodnych. Ocenia się, że TUZ, zajmujące ok. 13 % powierzchni, zatrzymują 10-15mld m3 wody rocznie (przy średnim plonie suchej masy ok. 4,6t z ha). Istotną rolę w zatrzymywaniu wody pełnią łęgi (podmokła łąka, położona najczęściej w dolinie rzeki, na glebach aluwialnych) t.j. akumulacja ok. 10 mln m3. Łęgi na terenie Polski stanowią 20% TUZ. Duża objętość wody jest retencjonowana w okresie roztopów lub intensywnych opadach atmosferycznych na powierzchni terenu. Ponadto przedwiosenne i wiosenne zalanie traw stymulują rozwój roślin i utrzymuję ich większą różnorodność gatunkową.

TUZ również pełnią biologiczną ochronę przeciwpowodziową w obniżeniach – ścinają falę powodziową i magazynują wody. Doliny użytkowane łąkowo są często wykorzystywane jako poldery lub suche zbiorniki do ograniczania fali powodziowej. Umożliwia to obniżenie kosztów ochrony przed powodzią. Ponadto łąki zalewane okresowo wychodzą prawie bez strat a dodatkowo są użyźniane osadzanymi namułami.

Efektywność retencjonowania wody przez dany użytek zależy w dużym stopniu od zasobności gleby w próchnicę. Największą rezerwę próchnicy stanowią pokryte wieloletnią roślinnością trawiastą TUZ. Ocenia się, że zwiększenie zawartości materii organicznej w glebie o 1% zwiększa retencyjność w 30cm przypowierzchniowej warstwy gleby o 10mm.

Ochrona jakości wód

TUZ pełnią rolę filtra biologicznego. Stanowią barierę ograniczającą migrację związków chemicznych czy materiałów z pól uprawnych do wód. Ma to związek z gęstym systemem korzeniowym porastających je roślinności oraz intensywnie rozwiniętej flory bakteryjnej. TUZ położone między ciekiem a polami ornymi ogranicza przedostawanie się do wód składników nawozowych i środków ochrony roślin stosowanych na polach ornych poprzez przekształcanie ogromnych ilości biogenów w biomasę roślinności oraz przyśpieszeniu dezaktywacji herbicydów i pestycydów.

Ochrona powietrza atmosferycznego

TUZ pełnią również rolę w nawilżaniu powietrza atmosferycznego oraz poprawie warunków wilgotnościowych terenów przyległych. Zużywają duże ilości wody. Ich współczynnik transpiracji wynosi 400-700 l/ kg s.m. (czyli ilość wytranspirowanej wody potrzebnej do wyprodukowania 1 kg suchej masy porastającej je roślinności wynosi 400 do 700 l). Po nocnym ochłodzeniu woda (w postaci pary, mgły, rosy lub opadów) wraca częściowo na TUZ a częściowo też na tereny przyległe (w tym również grunty orne) poprawiając warunki wilgotnościowe.

Źródło:

Falkowski M., Kukułka I., Kozłoski S. (1996): Łąka jako bariera ekologiczna migracji składników mineralnych do wód. Rocz. AR Pozn. 284 Rol. 47 s. 97-103

Jankowska-Huflejt H. (2007): Rolno-środowiskowe znaczenie trwałych użytków zielonych. Problemy Inżynierii Rolniczej 1 (55) s. 23-34

Jankowska-Huflejt H. (2009): Rola trwałych użytków zielonych w obiegu wód i ochronie ich zasobów. W:Woda na obszarach wiejskich. Wydawnictwo IMUZ. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, Falenty

Kucharski L. (2009): Trwałe użytki zielone w Programie Rolnośrodowiskowym. . Biblioteczka Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego. MRiRW, Warszawa

Mioduszewski W., Jankowska –Huflejt H. (2011): Woda i użytki zielone w rolniczym krajobrazie. Wiad. Melior. i Łąk t. 54 nr 2 s. 52-55

Prończuk J. (1979): Użytki zielone w świetle nowoczesnych pojęć ekologicznych i gospodarczych. Wiad. Ekol. 16

Ryszkowski L., Bałazy S., Kędziora A. (2003: Kształtowanie i ochrona zasobów wodnych na obszarach wiejskich. ZBŚRiL PAN, Poznań