Piasek to skała osadowa, luźna, złożona z niezwiązanych spoiwem ziaren mineralnych, przede wszystkim kwarcu. Wielkość ziaren waha się od 0,0625 do 2 mm, natomiast gęstość ziaren piasku kwarcowego to około 2,62 g/cm3. Piaski są najczęściej występującą luźną skałą osadową. Wraz z innymi składnikami tworzą gleby. Piasek do celów gospodarczych jest wydobywany metodą odkrywkową w kopalniach zwanych piaskowniami, jest również pozyskiwany przy pogłębianiu rzek, kanałów żeglugowych na obszarach jezior i mórz itp. Wykorzystywany jest m.in. do wyrobu szkła, a w budownictwie jako składnik betonu, zapraw murarskich, tynków.
Żwir to okruchowa skała osadowa o luźnej postaci, złożona z różnych skał i minerałów o średnicy większej niż 2 mm, do nawet kilku centymetrów. W budownictwie żwirem nazywane jest kruszywo naturalne o frakcji do 63 mm. Żwir może być pochodzenia m.in. morskiego, rzecznego, jeziornego, polodowcowego. W Polsce pozyskiwany jest z wydobycia na żwirowniach i z pogłębiania rzek. Na zachodzie Europy powszechne jest pozyskiwanie żwiru z dna morskiego. Żwir używany jest jako składnik betonów towarowych oraz jako materiał do podbudowy dróg, a także jako wsad do mas bitumicznych i czasem nawierzchni.
Zasady eksploatacji złóż kopalin reguluje ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2011r., Nr 163, poz. 981). Zgodnie z przepisami osoba fizyczna, dla zaspokojenia własnych potrzeb, może wydobywać piasek i żwir z terenu nieruchomości stanowiących przedmiot jej prawa własności (użytkowania wieczystego), bez prawa rozporządzania wydobytą kopaliną, jeżeli jednocześnie wydobycie:
- będzie wykonywane bez użycia środków strzałowych,
- nie będzie większe niż 10 m³ rocznie,
- nie naruszy przeznaczenia nieruchomości.
Osoba taka jest zobowiązana fakt ten zgłosić staroście (prezydentowi miasta) na 7 dni przed rozpoczęciem robót. W zgłoszeniu należy określić lokalizację (najlepiej dołączyć mapkę terenu) i czas zamierzonych robót. Naruszenie tych wymagań powoduje wstrzymanie, przez właściwy organ nadzoru górniczego, w drodze decyzji, wydobywania kopaliny oraz przekazanie kopii tej decyzji staroście (prezydentowi miasta). Starosta (prezydent miasta) ustala, w takiej sytuacji, opłatę podwyższoną, będącej czterdziestokrotnością normalnej opłaty eksploatacyjnej przemnożoną przez ilość wydobytej kopaliny. Opłata eksploatacyjna w przypadku piasku i żwiru to 0,53 zł za tonę kopaliny.
Wydobywanie piasku lub żwiru na większą skalę wymaga uzyskania koncesji. Organami uprawnionymi do jej wydawania są starosta albo marszałek województwa – w zależności od wielkości i sposobu eksploatacja złoża. Aby uzyskać koncesję należy złożyć stosowny wniosek wraz z wymaganymi załącznikami. Wnioskodawca musi też prowadzić zarejestrowaną działalność gospodarczą w tym zakresie, a teren przeznaczony pod wydobycie musi być ujęty pod taką działalność w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Szczegółowych informacji należy szukać na stronach internetowych starostw lub bezpośrednio w ich siedzibach.
Wioletta Kmiećkowiak
Dział EOŚ WODR w Poznaniu