Jednym z podstawowych i najłatwiej mierzalnych wskaźników żyzności gleby jest odczyn, którego miarę stanowi pH. Gleby użytków rolnych powinny wykazywać wartość pH w granicach 5,0 do 7,0. Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje niebezpieczeństwo degradacji gleby na skutek zakwaszenia.

Przyczyny

Zakwaszenie gleby może wynikać z warunków naturalnych jak i z działalności człowieka. Ponad 90% gleb w Polsce wytworzonych jest na kwaśnych skałach naniesionych przez lodowce. Na terenach tych następuje intensywne wymywanie składników zasadowych. Szczególnie narażone są na to zjawisko obszary o większej rocznej sumie opadów. Ponadto w niskich temperaturach, na skutek oddychania organicznego gleb następuje koncentracja dwutlenku węgla,  co wpływa na wzrost zakwaszenia.

Zakwaszeniu sprzyjają również niektóre naturalne procesy przemian związków organicznych i związków azotu.

Z kolei do przyczyn antropogenicznych zaliczyć można:

• odprowadzanie składników zasadowych wraz z plonami roślin,
• stosowanie nawozów azotowych,
• kwaśne deszcze powstające w wyniku emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu do atmosfery na skutek spalania paliw.

Skutki

Zakwaszenie powoduje zmniejszenie przyswajalności składników pokarmowych roślin, zwłaszcza fosforu, magnezu i molibdenu. Ponadto następuje ich wymywanie do głębszych warstw gleb. Dotyczy to przede wszystkim związków zasadowych.

Zakwaszenie gleb powoduje również zmniejszenie zawartości próchnicy w glebie. To z kolei wiąże się ze zniszczeniem zdolności buforowych gleby. W ten sposób zwiększa się ruchliwość składników, które stają się niebezpieczne w  większych ilościach. Głównie dotyczy to jonów metali ciężkich i glinu ruchomego. Podaje się iż obniżenie pH gleby z 5,5 do 4,5 związane jest ze 100-krotnym wzrostem stężenia jonów glinu w roztworze glebowym a z 4,5 na 3,5 – 1000-krotnym. Ruchomy glin jest szkodliwy zwłaszcza dla jęczmienia, pszenicy, buraków, gorczycy i koniczyny. Wśród metali ciężkich toksyczne działanie na glebach kwaśnych wykazuje szczególnie nadmiar rozpuszczonego manganu (narażone są zwłaszcza koniczyna i lucerna).

Zarówno substancje zakwaszające jak również uwolnione jony metali mogą być wymywane do wód powierzchniowych i pobierane z roztworu glebowego przez rośliny. Konsekwencją jest spadek żyzności gleby, zmniejszenie produkcji biomasy i pogorszenie jej jakości.

Zakwaszenie wpływa również na zmianę składu i aktywności mikroorganizmów. Miedzy innymi słabo i wolno rozwijają się wolnożyjące w glebie Azotobacter oraz mikroorganizmy współżyjące z większością roślin motylkowych. Następuje również osłabienie intensywności przebiegu procesu pobierania przez nie azotu z powietrza.

Badanie odczynu gleby

Według Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej badanie odczynu gleb powinno się zlecać w regularnych odstępach czasu i nie rzadziej niż co 4-6lat Stacji Chemiczno-Rolniczej.

 

Opracowała:

Anna Giera

 

Na podstawie literatury:

 

Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczowski (2008): Ochrona środowiska przyrodniczego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Fotyma M., Zięba S. (1988): Przyrodnicze i gospodarcze podstawy wapnowania gleb. Państwowe wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa

Hołubowicz-Kliza G. (2006): Wapnowanie gleb w Polsce. Wydawnictwo IUNG-PIB, Puławy.

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. 2002. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska. (red.) Duer I., Fotyma M., Madej A., Warszawa