Azbest – problem rolników na lata

I. Co to jest azbest?

Azbest to nazwa handlowa grupy materiałów włóknistych, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i sodu. W zależności z jakimi metalami krzemiany tworzą zawiązek wyróżniamy kilka typów azbestu o różnej szkodliwości dla zdrowia:

1. azbest krokidolitowy ( niebieski)

Najbardziej niebezpieczny ze wszystkich rodzajów azbestu. Jego włókna są długie i cienkie, a na dodatek jest najtrwalszy ze wszystkich materiałów azbestowych. Usuwanie jest bardzo niebezpieczne i wymaga doświadczenia oraz odpowiedniego zaplecza technicznego.

2. azbest amozytowy ( brązowy)

Bardzo odporny na ciepło, podobnie niebezpieczny jak niebieski.

3. azbest chryzotylowy (biały)

Najczęstsze zastosowanie przemysłowe ze wszystkich azbestów charakteryzuje się poskręcanymi włóknami i dużą odpornością. Jest również bardzo odporny na wysokie temperatury.

W zależności od zawartości azbestu, stosowanego spoiwa oraz gęstości wyróżniamy dwie klasy wyrobów azbestowych:

Wyroby twarde o gęstości > 1000 kg/ m3
Zawierają one poniżej 20% azbestu, w wyrobach tych włókna azbestu są mocno związane. Niebezpieczeństwo dla zdrowia i środowiska stwarza mechaniczna obróbka tych wyrobów. Przez długi okres pozostają wyrobami emitującymi małe ilości pyłu azbestu. Można więc je uważać za mniej groźne w użytkowaniu.
Wyroby twarde to:

•  płyty azbestowo-cementowe faliste, „eternit”
• płyty azbestowo-cementowe płaskie prasowane
• płyty azbestowo-cementowe KARO
• płyty warstwowe PW3/A i podobne
• rury azbestowo-cementowe
• złącza, listwy, gąsiory wykonane z azbestocementu
• płaszcze azbestowo-cementowe stosowane w izolacji rur

Wyroby miękkie o gęstości < 1000 kg/ m3
Zawierają powyżej 20% azbestu. Najczęściej stosowane w tej grupie były wyroby tekstylne.
Wyroby miękkie to m.in.:

• sznury, płótna, tkaniny z dodatkiem azbestu
• płyty i uszczelki klinkieryty, stosowane w ciepłownictwie na złączach rur
• płaszcze azbestowo – gipsowe stosowane w izolacji rur w ciepłownictwie
• płyty i tektury miękkie
• płyty ognioodporne

 Właściwości azbestu takie jak: duża odporność na wysokie i niskie temperatury, niewielkie przewodnictwo cieplne, i odporność na działanie czynników chemicznych sprawiły, że stał się on powszechnie wykorzystywany jako cenny surowiec w Polsce.

 II. Jak się rozpowszechnił?

 

Stosowanie azbestu stwierdzono już około 4500 lat temu na podstawie wykopalisk dokonanych w Finlandii. W Europie znany jest od 2500 lat. W końcu XIX wieku rozpoczęto wydobywanie azbestu na skalę przemysłową. Azbest był masowo wykorzystywany, głównie na wsiach, w latach 1970 i 1980 bo był to materiał nie tylko tani, ale także i trwały. Najczęściej stosowany był jako pokrycia dachowe, w mniejszym stopniu azbestocement stosowano do produkcji m.in. rur wodociągowych i kanalizacyjnych oraz do budowy przewodów kominowych. Ale gdy okazało się, że azbest ma silne działanie rakotwórcze, w całym kraju przystąpiono do jego usuwania. W Polsce podstawą prawną do odchodzenia od stosowania azbestu i materiałów z azbestu stała się ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. ( Dz. U. Nr 101, poz.628). Z uwagi na ogrom problemu i jego ogólnopolski zasięg Rada Ministrów RP przyjęła długofalowy program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Jako docelowy przyjęto 30 letni okres realizacji tego zadania tj. do roku 2032.

 III. Jak pozbyć się azbestu?

Zgodnie z przepisami prawa właściciele lub zarządcy budynków, budowli, instalacji lub urządzeń technicznych oraz terenów, gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest, zobowiązani są do przeprowadzenia corocznej inwentaryzacji. Wyniki inwentaryzacji służą do sporządzenia informacji dla wójta, burmistrza właściwego dla miejsca występowania azbestu. Właściciel lub zarządca ma ponadto obowiązek oznakowania pomieszczeń z azbestem, opracowania i wywieszania na widocznym miejscu instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z azbestem. Ponadto właściciel lub zarządca ma obowiązek zgłoszenia zamiaru prac remontowych, związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest na 30 dni przed ich rozpoczęciem do właściwego Wydziału Budownictwa i Architektury Starostwa Powiatowego lub Gminy. Jeśli w ciągu 30 dni nie otrzyma odmownej odpowiedzi, może wówczas przystąpić do prac. Właściciel lub zarządca zawiera umowę na wykonanie prac ze specjalną firmą, która ma odpowiednie zezwolenia i doświadczenie w zakresie usuwanie takich materiałów. Wykonawca prac zgłasza zamiar przystąpienia do prac związanych z usuwaniem azbestu do Państwowej Inspekcji Pracy i Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego w danym rejonie. Na końcu właściciel lub zarządca powinien uzyskać od wykonawcy prac, pisemne oświadczenie o prawidłowym wykonaniu prac. Oświadczenie to należy przechowywać przez okres 5 lat, wraz z inną dokumentacją budynku, budowli, instalacji lub urządzeń oraz terenu.

 IV. Skąd pieniądze na usuwanie azbestu?

Co najmniej kilkanaście tysięcy złotych kosztuje usunięcie z dachu budynku eternitu oraz zastąpienie go blachą czy dachówką. Nie dziwi więc fakt, że rolnicy bardzo rzadko się na to decydują gdyż dodatkowo należy zapłacić za składowanie eternitu. Sytuację mogą poprawić specjalne ekologiczne kredyty na usuwanie wyrobów azbestowych. Bank Ochrony Środowiska w swojej ofercie proponuje preferencyjne kredyty na sfinansowanie inwestycji związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest oraz termomodernizację i zagospodarowanie odpadów. Pomocy udziela Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Mogą się starać o nią jednostki samorządu terytorialnego i ich związki. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa uruchomiła środki na usuwanie azbestu z PROW na lata 2007-2013 w ramach działania Modernizacja Gospodarstw Rolnych.

 V. Azbest a zdrowie człowieka?

Włókna azbestowe są niewidoczne dla oka i unoszą się w powietrzu. Wnikają one do organizmu przez układ oddechowy. Azbest w organizmie człowieka kumuluje się i pozostaje na zawsze. Azbest może być także obecny w wodzie, napojach i pokarmach, skąd przenika do organizmu człowieka. Nie ma jednak dowodów świadczących o tym, że azbest dostający się do organizmu drogą pokarmową jest szkodliwy. Najczęściej spotykane choroby wywołane stycznością z azbestem to:

1. Pylica azbestowa – choroba występuje u osób wystawionych na kontakt z łamiącym się azbestem. Wykrywana po 20 latach od pierwszego kontaktu z włóknem azbestowym. Prowadzi do zwłóknienia tkanki płuc i tkanki łącznej. O 4 razy zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuc i ponad 1000 krotnie zwiększa ryzyko międzybłoniaka opłucnej.
2. Rak płuc – ryzyko zachorowania jest tym większe im więcej jest czynników zwiększających ryzyko powstania raka ( stopień szkodliwości i łamliwości azbestu, palenie papierosów, praca bez wentylacji). Pojawia się pomiędzy 15-25 rokiem od kontaktu z materiałem azbestowym.
3. Międzybłoniak opłucnej – nowotwór atakujący błonę opłucną. Nowotwór złośliwy, szybko rozwijający się i dający wiele przerzutów. Największe ryzyko występuje u osób narażonych na kontakt z azbestem niebieskim i brązowym.

Opracowała:

Eliza Nowak

Dział Ekologii i Ochrony Środowiska
WODR w Poznaniu