Jeszcze w 2016 roku obowiązuje czteroletni program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Trzeba stwierdzić fakt, że mimo szerokiej akcji uświadamiania rolników podczas licznych szkoleń i rozmów ora poprzez publikacje i informacje, wielu z nich nie orientuje się jeszcze, że jego grunty leżą na terenie OSN, czyli na obszarach szczególnie narażonych na spływ azotanów do wód podziemnych i cieków wodnych (tj. wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć). Obszary OSN zostały wyznaczone zgodnie z zaleceniami unijnej Dyrektywy Azotanowej (Dyrektywy Rady 91/676/EWG z 12 grudnia 1991 r.) na podstawie wieloletnich badań i obserwacji przez poszczególne Regionalne Zarządy Gospodarski Wodnej (RZGW). Na terenie Wielkopolski leżą zlewnie rzek podlegające głównie RZGW w Poznaniu i Wrocławiu, które wprowadziły obowiązujące na tych obszarach programy działań mające na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Obejmują one obszary znajdujące się w zlewniach rzek, w których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych norm azotanów w rzekach i ewentualnie wystąpienie eutrofizacji.

Dla przypomnienia: eutrofizacja to nadmierny rozwój glonów (tzw. zakwit glonów) objawiający się zazielenieniem akwenów wodnych, spowodowany nadmiarem substancji odżywczych, głównie azotu i fosforu, potasu, sodu i innych, pochodzących głównie z nawozów i ścieków.

Najłatwiej zorientować się, czy dane gospodarstwo posiada działki rolne na OSN, czytając kartę informacyjną dołączoną do wniosku o dopłaty bezpośrednie, przysyłanego co roku przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Przy informacjach dotyczących działek rolnych znajdują się, oprócz innych oznakowań, litery „A” (azotany).

Dlaczego o tym należy pamiętać? Bo spełnianie wymogów dotyczących OSN zgodnych z programem działań, mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, jest jednym z wymogów Zasady Wzajemnej Zgodności (inaczej Cross Compliance), kontrolowanych przez ARIMR. Niespełnienie grozi obniżeniem dopłat.

Co należy do obowiązków rolnika gospodarującego na OSN?

Najważniejsze z nich to:

1. Prowadzenie dokumentacji, w tym:
   • rejestru działań agrotechnicznych – dotyczy każdej działki rolnej leżącej na OSN; rejestr powinien uwzględniać zarówno zastosowane nawozy i środki ochrony roślin (termin, rodzaj, dawkę nawozu i środka ochrony roślin), jak i poszczególne prace polowe zapisane chronologicznie;
   • posiadanie mapki, najlepiej kserokopii – załącznika graficznego udostępnianego przez ARiMR do wniosku o dopłaty bezpośrednie, z zaznaczonym miejscem i datą rozpoczęcia składowania obornika w pryzmie na polu.
2. W gospodarstwach posiadających do 100 ha użytków rolnych położonych na OSN przestrzeganie dopuszczalnych dawek azotu na poszczególne rośliny uprawiane w plonie głównym – wykaz można uzyskać ze stron internetowych (załącznik do programu działań do rozporządzeń RZGW lub zwrócić się do doradcy Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu działającego np. w najbliższym zespole doradczym).
   
   W gospodarstwach posiadających ponad 100 ha użytków rolnych położonych na OSN trzeba mieć analizy gleb (wykonane przynajmniej raz na 4 lata) i co roku plan nawozowy oraz bilans azotu na powierzchni pola.
   
   Należy pamiętać, że maksymalna dawka azotu na 1 ha UR, pochodzącego z nawozów naturalnych, nie może przekraczać 170 kg N w czystym składniku na 1 ha. Jeżeli z liczby zwierząt wynika, że produkcja nawozów naturalnych jest większa od 170 kg/ha, należy znaleźć odbiorcę nadmiaru obornika i podpisać z nim umowę, którą należy przechowywać przez okres 8 lat.
    
3. Przestrzeganie terminów stosowania nawozów mineralnych i naturalnych.

   Miejsce stosowania	Rodzaj nawozu
   	Stałe naturalne, obornik, nawozy organiczne (np. kompost)	Gnojówka i gnojowica	Mineralne
   Grunty orne i uprawy wieloletnie* ​(Patrz! Uwaga pod tabelką!)	1 marca do 15 listopada	1 marca do 15 listopada	1 marca do 15 listopada
   Łąki trwałe	1 marca do 30 listopada	1 marca do 15 sierpnia	1 marca do 15 sierpnia
   Pastwiska trwałe	1 marca do 15 kwietnia, 15 października – 30 listopada	1 marca do 15 sierpnia	1 marca do 15 sierpnia
   Użytkowanie kośno-pastwiskowe ​lub wypas kwaterowy	1 marca do 15 kwietnia 15 października – 30 listopada	1 marca do 15 sierpnia Uwaga! Dawka obniżona do 85 kg N/ha	1 marca do 15 sierpnia
   Grunty odłogowane	Bez nawożenia przez cały rok!

   * Nie dotyczy producentów buraków cukrowych i kukurydzy kontraktujących zbiory. Termin ten wydłuża się do 14 dni po terminie odstawie, ale nie dłużej niż do końca okresu wegetacyjnego.

4. Posiadanie urządzeń do przechowywania płynnych nawozów naturalnych przez okres minimum 6 miesięcy.
   ​
5. Posiadanie miejsca do przechowywania obornika (płyta obornikowa, utwardzone, uszczelnione folią podłoże itp.) przez okres minimum 6 miesięcy w sposób zabezpieczający przed przenikaniem odcieków do wód lub do gruntu albo w budynku inwentarskim z nieprzepuszczalnym podłożem (utrzymanie zwierząt na głębokiej ściółce).
   
   Obornik można też w terminie od 1 marca do 31 października, składać na pryzmie, na polu, nie dłużej niż 12 tygodni i co roku w innym miejscu. Pryzma powinna być usytuowana na możliwie płaskim terenie, poza zagłębieniami, w odległości większej niż 20 m od linii brzegowej cieków wodnych. Miejsce ułożenia pryzmy zaznacza się na wspomnianej mapce.
   ​
6. Kiszonki sporządza się w silosach, na płytach lub na podkładach z folii i sieczki, pod przykryciem foliowym, usytuowanych w odległości nie mniejszej niż 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych lub ujęć wodnych.

W informacji tej zawarto podstawowe zagadnienia związane z gospodarowaniem na obszarach szczególnie narażonych na spływ azotanów. Szczegółowe informacje dotyczące m.in. obliczania ilości obornika, wielkości miejsc do składowania nawozów naturalnych, wysokości dopuszczalnego nawożenia azotem (pochodzącego ze wszystkich źródeł) poszczególnych gatunków upraw itp. można uzyskać u doradcy Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego znajdującego się w najbliższym zespole doradztwa rolniczego naszego Ośrodka.