Polska gospodarka przeszła w ostatnich latach swoistą przemianę. Atrakcyjność biznesowa naszego kraju opierała się do tej pory w głównej mierze na niskich kosztach produkcji, jednak z gospodarką chińską, gdzie koszty produkcji są zdecydowanie niższe niż w Polsce, ten atut się mocno zdewaluował. Aby utrzymać konkurencyjność, przy nadal nieco niższych kosztach niż w krajach Europy Zachodniej, należało postawić na jakość i innowacyjność. Polskie firmy, choć posiadają odpowiedni know-how i w ostatnich latach sporo zainwestowały w nowe technologie i unowocześnienie parku maszynowego, na tle innych krajów niestety nie wypadają najlepiej. Mamy niskie nakłady na działalność badawczo-rozwojową, bardzo niewielką ilość rejestrowanych patentów, słabo rozwinięty transfer z nauki do biznesu. Powiązanie między sferą nauki i biznesu za pośrednictwem klastra jest próbą wyjścia naprzeciw rosnącym potrzebom przedsiębiorstw. Uwarunkowania gospodarcze, a także zmieniające się ustawodawstwo dotyczące m.in. nauki i szkolnictwa wyższego, wskazują na potrzebę przystosowywania się podmiotów systemu „gospodarka – nauka” do nowych wyzwań. Oczekuje się, że działania te pozwolą na osiągnięcie wyższej efektywności i wzrostu konkurencyjności gospodarki kraju.

Globalizacja gospodarki przyczyniła się do skrócenia cyklu życia produktów, usług, technologii i innych dóbr, które podlegają rożnego rodzaju transakcjom. W obecnej sytuacji każde przedsiębiorstwo, dbając o swój rozwój, musi zadbać o szybkie opracowanie, testowanie oraz skomercjalizowanie nowych produktów i rozwiązań. Niektóre przedsiębiorstwa łączą się z innymi w ramach grup kapitałowych. Inne preferują powiązania z dużymi odbiorcami, w zamian otrzymując od nich technologię i wiedzę. Jeszcze inne przedsiębiorstwa działają wspólnie w ramach sieci współpracy, skupiając się na realizacji wspólnych celów. Jest też grupa przedsiębiorstw, która współpracuje ze swoim otoczeniem i korzysta z zasobów danego obszaru geograficznego. Innymi słowy, doświadcza korzyści, które im zapewnia klaster. Inicjatywa klastrowa jest świadomym, zorganizowanym przedsięwzięciem, mającym na celu w sposób bardziej usystematyzowany wpływanie na potencjał rozwoju danego klastra. W inicjatywie zaangażowani są kluczowi gracze danego klastra – przedstawiciele sektorów gospodarczego, naukowego, publicznego. Inicjatywy klastrowe są finansowane przez ich uczestników, a także ze środków publicznych w ramach programów wsparcia rozwoju klastrów. Większość tego typu inicjatyw powstaje w formie projektu i jest przekształcana w bardziej formalne struktury w ciągu 12 do 36 miesięcy.

Czym jest klaster? Od 1990 roku, kiedy to Michael Porter – amerykański ekonomista, opublikował pracę „The Competitive Advantage of Nations”, klastry zaczęły wzbudzać coraz większe zainteresowanie wśród twórców polityki, jak i przedsiębiorców. Termin klaster, wywodzi się z angielskiego słowa cluster oznaczającego grono. Określenie to używane jest w różnych dziedzinach. Według jego definicji poprzez klastry rozumie się geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm i instytucji działających w pokrewnych dziedzinach i konkurujących, ale jednocześnie współpracujących ze sobą.

W ciągu ostatnich kilku lat na „klastrowej mapie Polski” zaszły wyraźne zmiany. Powstało wiele nowych inicjatyw integrujących środowiska biznesu, nauki i administracji na poziomie lokalnym i regionalnym. Coraz więcej inicjatyw może pochwalić się sukcesami w takich dziedzinach, jak promocja, kształcenie pracowników, inwestycje czy rozwój nowych technologii. W klastrze wielkie i małe przedsiębiorstwa osiągają znacznie więcej niż gdyby miały pracować same. Dzięki sieci związanych przedsiębiorstw, dostawców, usług, instytucji akademickich poprzez wspólne prace badawczo-rozwojowe osiągają lepsze wyniki finansowe. Efekt synergiczny klastra przemysłowego polega na: dyfuzji know-how oraz rotacji kadr i zwiększeniu produktywności w ramach klastra poprzez skupienie zasobów, otwartości na innowacje i zdolności ich absorpcji, przyciąganiu nowych zasobów i przedsiębiorstw.

Długo można by wymieniać korzyści wynikające z przynależności do sieci współpracy. Jest to między innymi dostęp do informacji o rozwoju rynku i nowych technologiach, możliwość doskonalenia kadry, wymiana doświadczeń oraz transfer dobrych praktyk, komplementarność zasobów i umiejętności partnerów, stworzenie warunków wzajemnego zaufania i solidarności w zmieniającym się otoczeniu, wzmocnienie pozycji przetargowej, szybsza ekspansja. Podstawą istnienia klastrów jest możliwość ograniczenia przez firmy kosztów związanych z produkcją, usługami czy transferem wiedzy. Mocną stroną uczestnictwa w klastrze jest możliwość korzystania z umiejętności i doświadczenia partnerów. Wzmacnia się pozycja poszczególnych członków wobec odbiorców usług, łatwiej jest wprowadzić innowacje, ustanawiane są wspólne standardy. Mocnym punktem jest fakt, że podmioty zrzeszone w klastrze mogą nawzajem promować swoje produkty. Często przecież są to zupełnie różne, wzajemnie uzupełniające się usługi. Daje to możliwość opracowania kompleksowej oferty, która ma szansę przebicia się na rynku. Dawno zauważono, że najlepsze efekty ekonomiczne przynosi połączenie dynamiki przedsiębiorców z osiągnięciami nauki i techniki. W dzisiejszych czasach wiedza może stanowić kluczowe źródło przewagi konkurencyjnej, a przepływ informacji jest niezwykle istotny w gospodarce opartej na wiedzy. Wynika stąd naturalna obecność w strukturach klastrowych podmiotów naukowo-badawczych, które zapewniają ułatwienia w wchłanianiu innowacji i mogą zrealizować badania.

Znaczenie istnienia struktur sieciowych dla konkurencyjnej pozycji przedsiębiorstwa jest nieocenione. Przynależność do klastra pozwala zidentyfikować wspólne problemy, a także szanse rozwojowe i atrakcyjne możliwości inwestycyjne. Firmy zrzeszone w klastrze, łącząc siły, stają się istotnym graczem na rynku.

W czasach ostrej walki konkurencyjnej, rozgrywającej się na arenie wolnego rynku małe przedsiębiorstwa krajowe pozostają bez szans z dużymi korporacjami. Samodzielne stawianie czoła wielkim konkurentom najczęściej kończy się porażką. Kooperacja z innymi podmiotami tworzącymi klaster, polegająca na bezpośredniej wymianie wiedzy i doświadczeń, wpływa na podwyższenie walorów rynkowych przedsiębiorstw.

Do podstawowych korzyści MŚP, jakie daje prowadzenie działalności na terenie klastra, należą:

• tworzenie warunków do dynamicznego rozwoju przedsiębiorstw poprzez:
  • dostęp do nowych technologii, transfer know-how,
  • zwiększony dostęp do źródeł finansowania projektów,
  • obniżenie kosztów produkcji i kosztów transakcyjnych;
• podnoszenie umiejętności i kwalifikacji pracowników;
• współpraca z instytucjami naukowymi i placówkami B+R (badanie i rozwój);
• intensyfikacja relacji istniejących pomiędzy podmiotami tworzącymi klaster:
  • wspólna promocja produktów,
  • wspólna realizacja projektów B+R,
  • wspólna realizacja projektów komercyjnych,
  • współpraca w zakresie pozyskiwania funduszy unijnych,
  • wspólne doradztwo finansowe i prawne;
• wzrost wiarygodności firmy wobec partnerów biznesowych:
  • budowanie wizerunku - wzrost siły przetargowej,
  • silniejsze oddziaływanie na otoczenie - lobbing w sferze ekonomicznej
  • znoszenie barier biurokratycznych, wpływ na strategię rozwoju regionu.

Powiązania pomiędzy poszczególnymi podmiotami w klastrze mają na celu obustronne czerpanie korzyści w rozwoju i utrzymaniu się przedsiębiorstw na rynku.

Doświadczenia międzynarodowe wskazują na klastry jako jeden z najważniejszych czynników rozwoju i wzrostu gospodarki. W odróżnieniu od innych struktur regionalnych czy narodowych ma w nich miejsce najszybszy transfer wiedzy i technologii dzięki geograficznej bliskości podmiotów reprezentujących zarówno przemysł, jak i naukę (sieciowanie i kontakty międzyludzkie). W ostatnich latach zauważalne jest „ocieplenie” polityki Polski odnośnie tworzenia inicjatyw klastrowych. Zasadnicze założenia takiej polityki powinny dotyczyć zwiększenia konkurencyjności MŚP poprzez poprawę przepływu informacji i wiedzy, stymulowania innowacyjności firm, obniżki kosztów transakcyjnych, a w rezultacie poprawy ich efektywności i produktywności.

Mając na uwadze rosnące znaczenie kapitału intelektualnego w Nowej Gospodarce oraz sytuację MŚP, dużym wyzwaniem dla Polski jest upowszechnienie kultury klastrów poprzez wdrażanie odpowiednich programów i szkoleń. W dążeniu do produktów coraz lepszych, doskonalszych albo po prostu tańszych, przedsiębiorstwa podejmują współpracę, wyzwalając twórcze i innowacyjne działania w wykorzystaniu i przetwarzaniu dostępnych zasobów. Coraz krótszy cykl życia produktów wymaga innowacyjnej organizacji procesu zarządzania i wytwarzania nowych produktów. W erze globalnej gospodarki, innowacyjność jest praktycznie jedyną drogą prowadzącą do rozwoju i osiągnięcia sukcesu na globalnym rynku. Globalnym wyzwaniom na wielu obszarach działalności gospodarczej trudno jest sprostać nawet dużym podmiotom gospodarczym. Organizacja oparta na zaufaniu, wzajemnym poszanowaniu i zaangażowaniu wszystkich członków klastra, jest zdolna do kreowania i rozwoju firm stanowiących powiązanie. Dzięki temu powstające produkty i usługi będą stanowić przeważającą wartość dla klientów, co przyczyni się do zwiększenia przewagi konkurencyjnej pojedynczych organizacji.

Misją klastra jest wsparcie firm w procesach planowania i wdrażania nowych produktów, usług, modeli biznesowych, poprzez rozwój zasobów i inicjowanie działań niedostępnych dla firm działających w pojedynkę.

Poprzez skumulowanie takich wartości, jak: wiedza, instytucje B+R, przemysł czy tradycje regionalne, klastry mają coraz większe znaczenie zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. Jednakże istotą bycia członkiem klastra nie jest samo uczestnictwo, a co zostało już wcześniej wielokrotnie wymieniane współdzielenie wizji i celów oraz wspólne osiąganie celów gospodarczych, zarówno indywidualnych, jak i całego klastra. Wymiernymi korzyściami z funkcjonowania w klastrze są np. utworzenie grupy zakupowej, grupy sprzedażowej, wspólne wyjazdy na targi, wystawy, wspólna promocja, co oczywiście związane jest z wymiernie niższymi kosztami prowadzenia działalności gospodarczej.

Jak widać współpraca w ramach klastra odbywa się na wielu płaszczyznach, z wieloma podmiotami z rożnych branż i środowisk – środowisko naukowe, gospodarcze, samorządowe (np. WODR Poznań) – które odgrywa istotną rolę w kształtowaniu współpracy merytorycznie i praktycznie pozwoli na odniesienie sukcesu w sferze biznesu. Zainteresowanych zapraszam do WODR w Poznaniu.

Literatura:

• M. Porter, The Competitive Advantage of Nations, Harvard 1990.
• K. Rosa, Klaster jako forma powiązań przedsiębiorstw w gospodarce opartej na wiedzy, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas, Zeszyt 1, Sosnowiec 2008, s. 69-78.
• D. Zbińkowska, Klastry – idea, definicja, praktyka, (źródło: www.kobietywbiznesie.opi.org.pl/.../klastry_prezentacja_zbinkowska.ppt).
• W. Kępka, Klaster wzmacnia konkurencyjność małych firm, Gazeta Samorządu i Administracji, Nr 2 (202) 2006.
• Klastry gospodarcze: promocja przedsiębiorczości w Europie Środkowej i Wschodniej, Podsumowanie w języku polskim, OECD Multilingual summaries (źródło: www.oecd.org/czech/35136926.pdf).
• M. A. Leśniewski, Koncepcja klastra w kształtowaniu rozwoju regionalnego – ujęcie teoretyczne. Zarys problemu, Acta Scientifica Academiae Ostroviensis, Ostrowiec Świętokrzyski Zeszyt 1/2012/Sectio A, s. 67-78.