O możliwościach finansowania działalności przedsiębiorstw społecznych w dużej mierze decyduje wybór formy prawnej prowadzonej działalności. W szczególności istotnym jest fakt posiadania i wysokości kapitału (funduszu) założycielskiego, możliwości prowadzenia działalności nieodpłatnej oraz działalności gospodarczej.
Źródła finansowania podmiotów ekonomii społecznej (PES) zależą od 3 czynników:
- Formy prawnej podmiotu,
- Możliwości technicznych (infrastruktury, zasobów ludzkich),
- Chęci osób zarządzających do pozyskiwania środków zewnętrznych, czy też do prowadzenia działalności gospodarczej.
Polskie prawo umożliwia działalność przedsiębiorstwa społecznego w różnych formach prawnych oraz w różnych celach społecznych. Najczęściej spotykanymi formami prawnymi są: Fundacja, Stowarzyszenie, Spółdzielnia socjalna, Spółdzielnia pracy, Spółka non-profit z o.o lub S.A., Centrum Integracji Społecznej (CIS), Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) lub Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej (NZOZ). W niektórych przypadkach – fundacja, stowarzyszenie, niepubliczny zakład opieki zdrowotnej, czy zakład aktywności zawodowej - cel społeczny jest prawnie chroniony i określony.
Prowadzenie działalności gospodarczej jest możliwe we wszystkich wymienionych wyżej formach prawnych za wyjątkiem CIS. W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację, fundator nie musi w momencie ustanawiania fundacji przesądzać, czy będzie ona prowadzić działalność gospodarczą. Jeśli jednak o tym zdecyduje – minimalna wartość majątku przeznaczona dla fundacji nie może być mniejsza niż 1 tys. zł.
Z kolei działalność gospodarcza stowarzyszenia nie może być istotą jego utworzenia i funkcjonowania, gdyż stowarzyszenie nie jest jedną z form prawnych powołanych do prowadzenia działalności gospodarczej. Stowarzyszenie nie może być wpisane tylko do rejestru przedsiębiorców, bez uprzedniego wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
W opcji spółki non profit, którą może być spółka akcyjna lub spółka z o. o., utworzone w celach społecznych, spółki nie przeznaczają zysku do podziału między swoich członków, udziałowców, akcjonariuszy lub pracowników. Warunki te nie są określone w kodeksie spółek handlowych, założyciele samodzielnie w akcie założycielskim mogą określić wszystkie zasady.
Mówiąc o finansowaniu PES można w zależności od fazy rozwojowej przedsiębiorstwa źródła finansowania podzielić na 2 etapy:
- Etap zakładania PES i możliwości pozyskania środków na rozpoczęcie działalności
- Etap prowadzenia działalności
Etap I – zakładanie PES
W ramach tego etapu można wyróżnić kilka form wsparcia podmiotów ekonomii społecznej rozpoczynających swą działalność:
- Refundacja kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego
Powiatowy Urząd Pracy w zakresie pomocy przy tworzeniu nowych miejsc pracy oferuje refundację kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego w wysokości nie wyższej niż 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia na jedno stanowisko pracy. Kwota ta w praktyce waha się od 20.000 zł do 25.000zł.
II. Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej dla pracodawców tworzących stanowiska pracy
Starosta może przyznać osobie niepełnosprawnej zarejestrowanej w Powiatowym Urzędzie Pracy, jako osoba bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu, jednorazowo środki z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) na:
1) podjęcie po raz pierwszy działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej,
2) podjęcie po raz pierwszy działalności rolniczej w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, w tym polegającej na prowadzeniu działów specjalnych produkcji rolnej,
3) wniesienie po raz pierwszy wkładu do spółdzielni socjalnej,
4) ponowne podjęcie działalności, o której mowa wyżej lub ponowne wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej, jeżeli zgodnie z oświadczeniem wnioskodawcy upłynęło co najmniej 12 miesięcy od zaprzestania prowadzenia tej działalności lub od ustania członkostwa w spółdzielni socjalnej.
III. Środki na założenie i przystąpienie do spółdzielni socjalnej
Ze środków Funduszu Pracy - osoba bezrobotna zarejestrowana w PUP może ubiegać się o jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej jako:
- członek założyciel w ramach tworzonej spółdzielni socjalnej do maksymalnej wysokości równej 4-krotności przeciętnego wynagrodzenia, jednak nie wyższej niż limit środków posiadanych na ten cel przez Urząd,
- członek przystępujący do istniejącej spółdzielni socjalnej do maksymalnej wysokości równej 3-krotności przeciętnego wynagrodzenia, jednak nie wyższej niż limit środków posiadanych na ten cel przez Urząd.
Etap II – dofinansowanie w trakcie funkcjonowania PES
I. Refundacja składek ZUS dla spółdzielni socjalnej
Na wniosek spółdzielni PUP może dokonać refundacji składek ZUS. Spółdzielnia socjalna jest zobowiązana do zatrudnienia przez okres 3 lat osób objętych refundacją w ramach zawartej umowy o zwrot opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne.
II. Refundacje dla pracodawcy zatrudniającego osoby niepełnosprawne
Powiatowy Urząd Pracy oferuje pracodawcom tworzącym miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych, refundację kosztów jakie poniesie pracodawca w związku z wyposażeniem stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej zarejestrowanej w PUP jako bezrobotna lub poszukująca pracy.
Wysokość takiej refundacji nie może przekroczyć 15-sto krotności przeciętnego wynagrodzenia.
IV. Przygotowanie zawodowe dorosłych
Przygotowanie zawodowe dorosłych jest instrumentem skierowanych do osób bezrobotnych i poszukujących pracy zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy i ma na celu pomoc w uzyskaniu przez te osoby kwalifikacji zawodowych i umiejętności, potwierdzonych stosownymi dokumentami. Przygotowanie zawodowe może mieć formę;
- praktycznej nauki zawodu umożliwiającej osobom dorosłym przystąpienie do egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł zawodowy lub egzaminu czeladniczego,
- przyuczenia do pracy mające na celu zdobycie przez osoby dorosłe wybranych kwalifikacji zawodowych lub umiejętności, niezbędnych do wykonywania określonych zadań zawodowych, właściwych dla zawodu występującego w klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy.
V. Dofinansowanie do wynagrodzenia za zatrudnienie osoby w wieku 50+
Jeśli pracodawca zatrudni skierowaną osobę bezrobotną w wieku 50+, otrzyma dofinansowanie wynagrodzenia przez okres:
- 12 miesięcy - w przypadku zatrudnienia bezrobotnego, który ukończył 50 lat, a nie ukończył 60;
- 24 miesięcy - w przypadku zatrudnienia bezrobotnego, który ukończył 60 lat.
Dofinansowanie wynagrodzenia przysługuje w kwocie nie wyższej niż 50 % minimalnego wynagrodzenia za pracę miesięcznie.
VI. Prace interwencyjne
Starosta zwraca Pracodawcy, który zatrudnił bezrobotnego w ramach prac interwencyjnych, część kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia skierowanego bezrobotnego w wysokości uprzednio uzgodnionej, nieprzekraczającej jednak kwoty ustalonej jako iloczyn liczby zatrudnionych w miesiącu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz kwoty zasiłku obowiązującej w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia. Zwrot dokonywany jest przez okres 6, 12 lub 24 miesiące (zwrot przez okres 24 miesięcy dokonywany jest jedynie w przypadku możliwości zabezpieczenia środków finansowych przez Powiatowy Urząd Pracy).
PUP może dofinansować prace interwencyjne prowadzone przez PES. Łączna wartość pomocy de minimis dla jednego beneficjenta nie może przekroczyć równowartości 200 tys. euro brutto w okresie 3 lat kalendarzowych, a w przypadku podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą w sektorze transportu drogowego towarów – 100 tys. euro brutto.
VII. Staże
Starosta, w imieniu którego działa Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy może skierować osoby bezrobotne do odbycia stażu przez okres od 3 do 6 miesięcy, oraz na okres od 3 do 12 miesięcy osoby bezrobotne, które nie ukończyły 30 roku życia. Organizator po zakończonym stażu jest zobowiązany do zatrudnienia stażysty na okres minimum 3 miesięcy.
VIII. Inne formy finansowania działalności PES
Większość organizacji (głównie stowarzyszeń) finansuje swoje działania wyłącznie ze:
- składek członkowskich,
oraz
- darowizn, w tym darowizny w formie 1% na działalność organizacji pożytku publicznego.
DZIAŁALNOŚĆ POŻYTKU PUBLICZNEGO
Działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie z 23 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej: udpp). Zakres tych działań publicznych został określony w katalogu rodzajów działalności w art. 4 ust. 1 udpp.
Należą do nich m. in. działania z zakresu:
- pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób;
- 1a) wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
- działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;
- działalności charytatywnej;
- i inne
Działalnośc pożytku publicznego prowadza głównie fundacje i stowarzyszenia. Poza nimi, działalność pożytku publicznego mogą prowadzić m.in. spółdzielnie socjalne, kościelne osoby prawne i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego ale również niedziałające dla zysku spółki z o.o. i spółki akcyjne.
W ramach innych form pozyskiwania środków finansowych na działalność PES najczęściej wykorzystywane formy pozyskiwania dodatkowych środków finansowych obejmują:
- prowadzenie działalności statutowej odpłatnej,
- prowadzenie działalności gospodarczej,
- dotacje samorządowe,
- Fundusze UE.
PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI STATUTOWEJ ODPŁATNEJ.
Działalnością odpłatną pożytku publicznego jest działalność statutowa organizacji pozarządowej, mieszcząca się w zestawie zadań publicznych, opisanych w Ustawie o pożytku, za którą organizacja pobiera opłaty (wynagrodzenie). W jej ramach organizacja za swe usługi czy produkty (np. szkolenia czy publikacje) pobiera opłaty, których wysokość nie może być wyższa od wartości bezpośrednich kosztów tej działalności. Działalność odpłatna polega więc na sprzedaży usług i towarów po kosztach ich wyprodukowania – organizacja nie zarabia na tym, tylko uzyskuje zwrot poniesionych nakładów – w tym celu należy dokonać kalkulacji kosztów.
Działalność odpłatna nie musi być zarejestrowana, ale musi być wyodrębniona księgowo.
DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
Pomimo że organizacje pozarządowe z definicji są podmiotami niedziałającymi w celu osiągnięcia zysku, to zarówno stowarzyszenia, jak i fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą. Jednakże ich podstawowym celem jest zawsze prowadzenie działalności statutowej. Działalność gospodarcza jest jedynie działalnością uboczną, służącą pozyskiwaniu środków finansowych na prowadzenie działalności statutowej. A więc zysk nie może być dzielony np. między członków stowarzyszenia. Aby mieć możliwość prowadzenia działalności gospodarczej konieczne jest zarejestrowanie się organizacji w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.
DOTACJE SAMORZĄDOWE
Przekazywanie środków publicznych organizacjom pozarządowym może się odbywać w 5 trybach:
1. Konkurs otwarty
Podstawową formą przekazywania środków publicznych organizacjom pozarządowym to zlecanie lub wspieranie realizacji zadań publicznych poprzez przekazanie dotacji w drodze otwartego konkursu ofert. Konkursy te mogą odbywać się w oparciu o jedną z trzech ustaw:
- ustawę o działalności pożytku publicznego,
- ustawę o sporcie
lub
- ustawę o pomocy społecznej.
2. Wniosek o dotację bez procedury konkursowej
Organizacja pozarządowa może zwrócić się do samorządu z wnioskiem o udzielenie dofinansowania lub sfinansowania realizacji zadania publicznego poza konkursem, a samorząd może przychylić się do prośby o ile:
- Uzna , że realizacja takiego zadania jest potrzebna lokalnej społeczności
- Wysokość dofinansowania lub finansowania zdania publicznego nie przekracza 10 tys. zł
- Zadanie publiczne zostanie zrealizowane w ciągu 90 dni.
3. Przekazanie pieniędzy w sytuacjach kryzysowych (klęska żywiołowa, ochrona życia lub zdrowia ludzkiego, ochrona ludności i ratownictwo)
4. Zlecenie zadania na wniosek organizacji
Ustawa przewiduje możliwość złożenia przez organizację z własnej inicjatywy wniosku o realizację zadania publicznego. Wniosek powinien zawierać opis zadania oraz szacunkowa kalkulację kosztów. Złożenie wniosku zobowiązuje organ administracji do rozpatrzenia go w ciągu 1 miesiąca
5. Inicjatywa lokalna
Obywatele, którzy uznają, że na terenie zamieszkanej przez nich jednostki samorządu konieczna jest określona inwestycja lub działania występują z wnioskiem do organu wykonawczego samorządu. Mogą wystąpić jako grupa nieformalna lub za pośrednictwem lokalnej organizacji pozarządowej.
FUNDUSZE UE
Najważniejsze dodatkowe źródła finansowania działań podejmowanych w obszarze ekonomii społecznej i zatrudnienia. to środki europejskie. Istniej wiele programów, do których PES powinny podchodzić w sposób indywidualny zależnie od obszaru tematycznego, zakresu planowanego działania oraz możliwości własnych.
W ramach krajowych programów operacyjnych największy wzrost wydatków dotyczyć będzie innowacyjności i wsparcia przedsiębiorców. Dzięki szerszej ofercie zwrotnych instrumentów finansowych (m.in. pożyczek, poręczeń) będzie można wesprzeć więcej projektów realizowanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Nadal finansowane będą inwestycje w ochronę środowiska i energetykę, także projekty m.in. z dziedziny kultury, zatrudnienia, edukacji czy przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.
Podział środków na programy operacyjne wygląda następująco:
- Infrastruktura i Środowisko - 27,41 mld euro
- Program Inteligentny Rozwój - 8,61 mld euro
- Program Polska Cyfrowa - 2,17 mld euro
- Program Wiedza Edukacja Rozwój - 4,69 mld euro
- Program Polska Wschodnia - 2 mld euro
- Program Pomoc Techniczna - 700,12 mln euro
Duża rolę w dofinansowaniu lokalnych przedsięwzięć będą odgrywały regionalne programy operacyjne realizowane przez poszczególne województwa. Dla Wielkopolski został opracowany na lata 20140-2020: WIELKOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WRPO 2014+.
Cele tego programu będą realizowane w ramach 9 merytorycznych osi priorytetowych (plus oś dziesiąta – Pomoc techniczna, która zapewni środki na wsparcie sprawnego systemu zarządzania i wdrażania Programu).
W ramach tych osi priorytetowych uwzględniono 30 Priorytetów Inwestycyjnych, w zakresie których można szukać finansowania planowanych do realizacji przedsięwzięć przez wnioskodawców, w tym podmioty ekonomii społecznej.
INNE FUNDUSZE EUROPEJSKIE
Informacji o innych funduszach można szukać na stronie internetowej Fundusze Europejskie lub bezpośrednio w Brukseli, w Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=86&langId=en
W zakresie szczegółowych wytycznych dotyczących finansowania podmiotów ekonomii społecznej przydatne będą informacje z następujących stron internetowych:
http://www.ekonomiaspoleczna.pl/
http://www.spoldzielnie.org/cat,20
Strony internetowe Powiatowych Urzędów Pracy
http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/
http://www.mir.gov.pl/Strony/glowna.aspx
http://www.wrpo.wielkopolskie.pl/index.php/perspektywa-2014-2020/dokumenty-regionalne/wrpo-2014
http://www.pozytek.gov.pl/FIO,2015,3598.html