Len jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Pochodzi z Bliskiego Wschodu i rejonu Morza Śródziemnego, gdzie uprawiany był od kilku tysięcy lat. Pierwsze udokumentowane doniesienia o leczniczych właściwościach lnu datowane są na czasy Greków i Rzymian. Hipokrates w V wieku p.n.e. zalecał stosowanie lnu w przypadku zapalenia błon śluzowych, w bólach podbrzusza czy biegunce. Olej lniany tłoczony na zimno otrzymywany jest z dojrzałych nasion lnu – siemienia lnianego, przeznaczonych wyłącznie dla przemysłu spożywczego.
Olej lniany tłoczony na zimno posiada żółtawe zabarwienie, charakterystyczny "lniany" zapach i smak, określany niekiedy jako "orzechowy". Smak ten zmienia się w zależności od odmiany lnu, warunków uprawy, sposobu tłoczenia oraz warunków przechowywania gotowego oleju. Metoda tłoczenia na zimno polega na produkcji oleju w temperaturze nie przekraczającej 50°C, dzięki temu składniki oleju zachowują swoje naturalne struktury i właściwości.
Zdrowotne i lecznicze właściwości tego oleju są wynikiem zawartych w nim bioaktywnych związków takich jak lignany i niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Lignany są jednym z rodzajów fitoestrogenów, są więc naturalnymi roślinnymi związkami podobnymi w budowie chemicznej i działaniu do estrogenów (żeńskich hormonów). Potrafią skutecznie naśladować i zastępować hormony ludzkie, hamować ich nadmierną aktywność w naszym organizmie, są jednocześnie silnymi antyoksydantami. Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), zwane także witaminą F, są to wielonienasycone kwasy, które nie mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka i muszą być dostarczone z pożywieniem. Istnieją tylko dwa niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Pierwszym i zarazem o największej wartości odżywczej jest kwas alfa linolenowy (ALA) należący do rodziny kwasów omega-3. Drugim Niezbędnym Kwasem Nienasyconym jest kwas linolowy (LA) należący do rodziny omega-6. Do rodziny kwasów omega-3 należą: kwas dokozaheksaenowy (DHA) i kwas eikozapentaenowy (EPA), które nasz organizm może wytworzyć z kwasu α-linolenowego. Dla niemowląt i dzieci kwas dokozaheksaenowy ze względu na swoje funkcje jest Niezbędnym Nienasyconym Kwasem Tłuszczowym (jest on zawarty w mleku ludzkim). Do rodziny kwasów omega-6 należą: kwas gamma linolenowy (GLA) i kwas arachidonowy (AA), które nasz organizm może wytworzyć z kwasu linolowego. Największą wartością i aktywnością biologiczną odznaczają się należące do rodziny omega-3. Prawidłowy stosunek kwasów tłuszczowych z rodziny omega-6 do kwasów z rodziny omega-3 powinien wynosić (<5:1). I tu docieramy do niepokojących spostrzeżeń. Współczesna dieta praktycznie nie dostarcza organizmowi kwasów omega-3 ! Rekomendowane dzienne spożycie kwasów omega-3 wynosi 2 gramy. Kwasy omega-6 obecne są i to w nadmiarze. Prowadzi to w wielkim skrócie do zachwiania równowagi immunologicznej i nadmiernej skłonności do stanów zapalnych organizmu, a więc do wszechobecnych nam chorób. Źródłem kwasu omega-3 ALA są: tłoczone na zimno oleje: lniany i rzepakowy, nasiona lnu i rzepaku, siemię lniane, orzechy włoskie, kiełki pszenicy, źródłem kwasów DHA i EPA jest żywność pochodzenia morskiego (ryby morskie np. makrela, łosoś, halibut, dorsz, śledź, sardynka, owoce morza, a także tran). Nie ma więc zbyt dużo źródeł kwasów omega-3. Pionierem badań nad kwasami omega-3 była doktor Johanna Budwig, niemiecka biochemik siedmiokrotnie nominowana do Nagrody Nobla. Dr Budwig prowadziła własną klinikę, w której przeprowadzała badania. U wszystkich pacjentów zaobserwowała brak we krwi fosfatydów i lipoprotein w tym brak omega-3, a w takiej sytuacji nowotwory rozwijają się bardzo łatwo. Pacjentów poddano 3-miesięcznej terapii uzupełniającej składniki odżywcze. Po tym okresie zaobserwowano, że nowotwory zaczęły się cofać, a hemoglobina odzyskała prawidłową barwę. Dr Budwig rozpoczęła wtedy poszukiwania naturalnego sposobu uzupełnienia koniecznych dla zdrowia fosfatydów i lipoprotein. Wynikiem tych poszukiwań jest już znana na całym świecie pasta, czyli zmiksowana mieszanina dwóch naturalnych składników: oleju lnianego i chudego białego sera. Dr Budwig przez 10 lat obserwowała efekty zdrowotne opracowanej przez siebie diety stosując je w leczeniu szpitalnym pacjentów z chorobami przewlekłymi. Okazało się, że jej prostota przyniosła pożądany skutek nawet w przypadkach uznanych przez akademicką medycynę za nieuleczalne.
Jaki wybierać olej lniany tłoczony na zimno ?
Często fakt, że olej lniany nie zawiera większych ilości omega-3 bywa ukrywany przed konsumentem. Najczęstszą praktyką jest podawanie w składzie oleju całej grupy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych łącznie, bez podziału na grupy omega-3 i omega-6. W ten sposób każdy olej wygląda tak samo, ponieważ suma kwasów z obu grup dla większości odmian lnu wynosi około 70%. Niekiedy producenci wykorzystują nieporozumienia powstałe na skutek bardzo podobnych nazw dwóch ważnych kwasów tłuszczowych: linolowego (omega-6) i alfa linolenowego (omega-3), określając zgodnie z prawdą swój olej jako wysokolinolowy (czyli bogaty w kwasy omega-6), co jednak często myli się konsumentom z poszukiwanym przez nich olejem wysokolinolenowym - bogatym w kwasy omega-3. Jest on pozyskiwany ze specjalnych odmian lnu tzw. wysokolinolenowych. Spożywanie oleju lnianego niskolinolenowego w większych ilościach może mieć negatywne konsekwencje zdrowotne, zwłaszcza dla osób cierpiących na choroby degeneracyjne, nowotworowe oraz układu krążenia, czyli przynieść odwrotne skutki od zamierzanych.
Jaki skład powinien mieć prozdrowotny olej lniany tłoczony na zimno ?
Skład takiego oleju jest w przybliżeniu następujący:
- kwas alfa linolenowy (omega-3) - ok. 50%,
- kwas linolowy (omega-6) - ok. 15%,
- kwas oleinowy (omega-9) - ok. 17%,
- nasycone kwasy tłuszczowe - ok. 10%.
Ponadto taki olej zawiera naturalną witaminę E.
Jak przechowywać olej lniany ?
Olej lniany powinno przechowywać się w chłodzie, najlepiej w lodówce, z daleka od promieni słonecznych, pod wpływem których bardzo gwałtownie utleniają się kwasy omega-3. Po otwarciu należy go przechowywać wyłącznie w lodówce. Optymalna temperatura przechowywania od 4 do 10°C. Maksymalny okres przechowywania w takich warunkach to 3 miesiące.