Największym  sukcesem Polski w walce z rakiem w ostatnich latach jest zmniejszenie liczby zachorowań z powodu nowotworu płuca, przede wszystkim u młodych i w średnim wieku mężczyzn. To pozytywne zjawisko jest efektem zmniejszającej się częstości palenia przez mężczyzn i tak w 1982r było 63%, a w 2007 tylko 35% palaczy.

Istotne jest wczesne wykrywanie i leczenie, szczególnie w przypadku raka szyjki macicy, piersi, jelita grubego. Takie ujecie jest istotą Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Istotą tych opracowań jest doprowadzić do szerokiej popularyzacji profilaktyki, szczególnie wśród zwykłych mieszkańców obszarów wiejskich.

II. Walka z rakiem

Jak nie zachorować na nowotwory złośliwe?

Nawet jeżeli masz obciążenie genetyczne, możesz zapobiegać zachorowaniom na raka poprzez zmianę stylu życia. Dlatego nowotwory są nazywane Man Made Diseases, czyli Schorzenia „wyprodukowane” przez człowieka, ponieważ aż 80% nowotworów powstaje na skutek szeroko rozumianych czynników zewnętrznych, środowiskowych: styl życia, nawyki żywieniowe, miejsca pracy i życia, czy zachorowań społeczno-kulturowych.

W przypadku wielu nowotworów szansa na wyleczenie znacznie wzrasta, jeśli choroba zostanie rozpoznana we wczesnym stadium. Jest to możliwe dzięki profilaktycznym badaniom przesiewowym, mającym na celu wykrycie choroby we wczesnej, zwykle bezobjawowej fazie rozwoju.

Natomiast kolejny etapem zapobiegania zgonom z powodu nowotworów jest całkowite wyleczenie choroby, wykrytej nawet w stadium zaawansowanym.

Choroby nowotworowe należą w Europie do najczęstszych przyczyn przedwczesnych zgonów, tymczasem można skutecznie im zapobiegać i leczyć.

Europejski Kodeks Walki z Rakiem to odpowiedź na to wyzwanie.

Prawdziwą szansą  na wygranie walki z rakiem jest zastosowanie zapisów Kodeksu przez każdego z nas na co dzień.

Wczesne objawy choroby nowotworowej

Idź do lekarza, jeśli zauważysz:

1. guzek
2. nie gojącą się ranę (także w obrębie jamy ustnej)
3. znamię skórne, które zmienia kształt, wielkość lub kolor
4. nową i powiększającą się zmianę na skórze
5. krwawienie (inne niż regularne krwawienie miesięczne)

Idź do lekarza, jeśli masz przewlekające się objawy, takie jak:

1. przewlekły kaszel
2. uporczywa chrypa
3. zaburzenia rytmu wypróżnienia i trudności z oddawaniem moczu
4. niewyjaśniona utrata ciężaru ciała

Upowszechnienie zapisów Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem stanowi podstawę strategii Programu Prewencji Pierwotnej Nowotworów, będącego elementem Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. Program powołano na mocy ustawy

1 lipca 2005 roku przez Ministerstwo Zdrowia.

Europejski Kodeks Walki z Rakiem mówi:

1. Nie pal

2. Wystrzegaj się otyłości

3. Bądź codziennie aktywny

4. Spożywaj więcej warzyw i owoców

5. Ogranicz spożycie alkoholu

6. Unikaj nadmiernej ekspozycji na słońce

7. Unikaj substancji rakotwórczych

8. Kobiety po 25. roku życia: badania w kierunku raka szyjki macicy

9. Kobiety po 50. roku życia: badania w kierunku raka piersi

10. Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia: badania w kierunku raka jelita grubego

11. Zaszczep się przeciwko WZW typu B

Wiele wysiłków włożono w prowadzenie badań przesiewowych w kierunku chorób nowotworowych oraz w rozwój metod wczesnego ich wykrywania i lepszego leczenia. Na podstawie wyników tych działań można sformułować określone zalecenia.

1.Nie pal! Jeśli palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie pal przy niepalących

1. Nie pal. Palenie jest najważniejszą przyczyną przedwczesnych zgonów.
2. Jeśli palisz, przestań. Zaprzestanie palenia, zanim się rozwinie nowotwór złośliwy lub inna poważna choroba, znacznie zmniejsza ryzyko zgonu z powodu palenia tytoniu, nawet jeśli palenie rzuci osoba w średnim wieku.
3. Jeśli nie potrafisz przestać palić, nie pal przy niepalących. Skutki zdrowotne Twojego palenia mogą także ponosić osoby z Twojego otoczenia.

2. Wystrzegaj się otyłości

1. Otyłość wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju różnie umiejscowionych nowotworów złośliwych; przekonujące dane wskazują na raki okrężnicy, piersi (po menopauzie), trzonu macicy, nerki i gruczolakoraka przełyku. Nawet po uwzględnieniu innych czynników, m.in. aktywności fizycznej, ryzyko jest nadal zwiększone.
2. Nadwaga w podobny sposób wiąże się z zachorowaniem na wymienione nowotwory, wzrost ryzyka jest jednak mniejszy.
3. Szacuje się, że w Europie Zachodniej otyłość stała się przyczyną rozwoju około 11% nowotworów okrężnicy, 9% nowotworów piersi, 39% nowotworów trzonu macicy, 37% gruczolakoraków przełyku, 25% nowotworów nerki i 24% nowotworów pęcherzyka żółciowego.
4. W krajach zachodnich otyłość stanowi drugi po paleniu tytoniu czynnik ryzyka rozwoju chorób przewlekłych, zwłaszcza cukrzycy, chorób układu krążenia i nowotworów złośliwych.
5. W ciągu ostatnich lat w większości krajów Europy odsetek ludzi otyłych gwałtownie wzrasta. W Polsce dotyczy aż około 20% społeczeństwa.
6. Przekonujące dane wskazują na związek otyłości z zachorowaniami na raka okrężnicy, piersi (po menopauzie), trzonu macicy, nerki i gruczolakoraka przełyku.

Statystyka występowania raka przy otyłości:

Szacuje się, że w Europie Zachodniej nadwaga i otyłość stała się przyczyną rozwoju około:

1. 11% nowotworów okrężnicy,
2. 9% nowotworów piersi,
3. 39% nowotworów trzonu macicy,
4. 37% gruczolakoraków przełyku,
5. 25% nowotworów nerki i
6. 24% nowotworów pęcherzyka żółciowego.

3.Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne

Prowadzenie zdrowego stylu życia, w tym dbałość o odpowiednią dietę, aktywność fizyczną i utrzymanie właściwej masy ciała, jest korzystne zdrowotnie nie tylko
w związku z ryzykiem chorób nowotworowych, ale również innych chorób.

4.Spożywaj więcej warzyw i owoców: jedz co najmniej 5 porcji dziennie.
Ogranicz spożycie produktów zawierających tłuszcze zwierzęce.

Owoce i warzywa należy spożywać przy każdym posiłku i konsekwentnie zastępować nimi przekąski między posiłkami – zgodnie z zaleceniami WHO i agencji rządu USA: „spożywaj warzywa i owoce 5 razy dziennie”

1. (minimum 400 g dziennie, tj. 2 sztuki owoców i 200 g warzyw).
2. Wyniki szeregu badań epidemiologicznych wskazują, że spożywanie dużych ilości warzyw i owoców zmniejsza ryzyko zachorowań na różne nowotwory, szczególnie przełyku, żołądka, okrężnicy, odbytnicy i trzustki.
3. Spożycie produktów zbożowych pełnoziarnistych oraz o dużej zawartości błonnika zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego i inne nowotwory przewodu pokarmowego.

Dieta śródziemnomorska

Niższe współczynniki zachorowalności na różne typy nowotworów złośliwych w regionach południowej Europy wiązano z dietą śródziemnomorską, która jest uboższa w białka
i tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, a bogatsza w ryby, oliwę z oliwek, warzywa, owoce
i pełne ziarna zbóż, a także z obecnością umiarkowanej ilości alkoholu.

Polacy spożywają średnio 1,5 porcji warzyw i owoców dziennie, a zaledwie 5% Polaków zjada 5 zalecanych porcji

Polska nadal pozostaje krajem o zbyt niskim spożyciu warzyw i owoców. Spożycie u nas w Polsce wynosi około 150 kg/osobę/rok, a w Grecji 400 kg/osobę/rok

5.Ogranicz spożycie alkoholu

Ilość alkoholu wypitego przez rok, w przeliczeniu na mieszkańca (w litrach)

Rodzaj wypitego alkoholu nie ma znaczenia –głównym czynnikiem zwiększonego ryzyka jest ilość spożywanego etanolu !

Dzienne limity spożycia alkoholu:

1. dla mężczyzn –20 g etanolu
2. dla kobiet -10 g etanolu

UWAGA! 0,5 l piwa = 25g etanolu, kieliszek wódki (50 ml)= 20 g etanolu

Nigdy się nie upijaj!

1. Picie alkoholu zwiększa ryzyko nowotworów górnego odcinka przewodu pokarmowego i układu oddechowego nawet u osób niepalących. Natomiast picie wraz z paleniem tytoniu istotnie zwiększa ryzyko zachorowania na wymienione nowotwory, a każdy z tych czynników potęguje działanie drugiego.
2. Udowodniono, że 10 lat po zaprzestaniu spożywania alkoholu ryzyko zachorowania na raka przełyku zmniejsza się o 60%.
3. Korzystne działanie alkoholu na układ krążenia obserwuje się jedynie u osób w średnim wieku.

6. Rozsądnie korzystaj ze słońca unikaj słońca w godzinach 11.00 –15.00

Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne

1. Na nowotwory złośliwe skóry zapadają głównie ludzie rasy białej o jasnej karnacji, którzy zamieszkują regiony o znacznej ekspozycji na promienie ultrafioletowe (UV).
2. Mieszkańcom Europy należy zalecać ograniczenie ekspozycji na promieniowanie słoneczne – zmniejszenie łącznej ekspozycji w ciągu całego życia, a w szczególności unikanie epizodów bardzo silnej ekspozycji i oparzeń słonecznych.
3. Najsilniejszym fenotypowym czynnikiem ryzyka zachorowania na czerniaka są jednak liczne znamiona barwnikowe występujące na skórze.
4. Przebywając na świeżym powietrzu, należy chronić się przed słońcem w godzinach od 11:00 do 15:00 (są to godziny największego narażenia na promieniowanie UV).

Zaleca się:

1. przebywanie w cieniu,
2. noszenie okularów przeciwsłonecznych i odpowiedniego, chroniącego przed słońcem ubrania.
3. dobre zabezpieczenie przed słońcem stanowi gęsto tkana bawełna
4. należy stosować kosmetyki zawierające filtry przeciwsłoneczne.
5. odradza się korzystanie z tzw. łóżek opalających, gdyż urządzenia te emitują promieniowanie zbliżone do tego, które uważa się za odpowiedzialne za zwiększone ryzyko zachorowań na czerniaka skóry.
6. unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne. Szczególnie chroń dzieci
   i młodzież. Osoby mające skłonność do oparzeń słonecznych powinny przez całe życie stosować środki chroniące przed słońcem,

7. Przestrzegaj ściśle przepisów dotyczących ochrony przed narażeniem
na znane substancje rakotwórcze. Stosuj się zawsze do instrukcji postępowania z substancjami rakotwórczymi.  Przestrzegaj zaleceń krajowych ośrodków ochrony radiologicznej.

Do najczęstszych zagrożeń zawodowych zalicza się:

• promieniowanie słoneczne,
• bierne wdychanie dymu tytoniowego,
• pył zawierający wolną krzemionkę,
• gazy spalinowe z silników Diesla,
• produkty rozpadu radonu,
• pył drzewny,
• benzen,
• azbest,
• formaldehyd,
• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne,
• związki chromu VI,
• związki kadmu i niklu.

Badania obejmujące górników zawodowo narażonych na duże stężenia radonu w powietrzu dostarczyły przekonujących dowodów, że radon wywołuje raka płuc.

8. Bierz udział w programach szczepień ochronnych, przede wszystkim przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B.

1. Około 18% nowotworów w populacji światowej przypisuje się przewlekłym zakażeniom wirusowym, bakteryjnym i pasożytniczym.
2. Obecnie w Polsce prowadzi się szczepienia noworodków, młodzieży w wieku 14 lat, osób należących do grup ryzyka, osób z bliskiego otoczenia chorych zakażonych WZW typu B(HBV), a ostatnio również pacjentów z przewlekłą chorobą wątroby (w szczególności zakażonych WZW typu C (HCV).
3. Program szczepień ochronnych w Polsce nie przewiduje szczepień osób podróżujących w rejony o dużej i pośredniej endemiczności wirusowego zapalenia wątroby typu B.

9. Kobiety po 25. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy.

Badania te należy prowadzić w ramach programów podlegających procedurom kontroli jakości zgodnym z europejskimi wytycznymi kontroli jakości badań przesiewowych
w kierunku raka szyjki macicy.

10. Kobiety powyżej 50. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi.

Badania te należy prowadzić w ramach programów zdrowotnych podlegających procedurom kontroli jakości zgodnym z Europejskimi wytycznymi kontroli jakości mammograficznych badań przesiewowych.

11. Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć
w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego i odbytnicy.

Zaleca się wykonanie badania na krew utajoną raz na 2 lata .