Polskie prawo zapewnia ochronę roślin i zwierząt, ekosystemów i krajobrazów oraz siedlisk i pojedynczych cennych obiektów przyrodniczych.

Podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest ustawa o ochronie przyrody z dnia 16. 04. 2004r. (Dz. U. z 2009r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), zgodnie z którą ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym utrzymaniu oraz odnawianiu zasobów i składników przyrody. Dla zachowania bioróżnorodności najcenniejsze gatunki, ekosystemy i krajobrazy objęte są prawnymi formami ochrony przyrody (w Polsce jest ich 10). Są to:

• park narodowy
• rezerwat przyrody
• park krajobrazowy
• obszar chronionego krajobrazu
• ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów
• pomnik przyrody
• użytek ekologiczny
• zespół przyrodniczo – krajobrazowy
• stanowisko dokumentacyjne
• Natura 2000.

Ochrona środowiska jest jednym z priorytetów Unii Europejskiej, kładzie się na nią coraz większy nacisk – także w rolnictwie. Oczekiwania społeczeństwa w zakresie produkcji bezpiecznej żywności, wymuszają też podejmowanie działań prośrodowiskowych. Ochrona środowiska na obszarach wiejskich realizowana jest m.in. poprzez Zasadę Wzajemnej Zgodności (ang. cross-compliance). Mechanizm ten obejmuje wymagania dotyczące utrzymywania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa w Dobrej Kulturze Rolnej zgodnej z ochroną środowiska (minimalne normy) oraz Podstawowe wymogi z zakresu zarządzania. Wymogi te nie są nowymi przepisami – stosowanie ich jest obecnie obowiązkowe dla gospodarstw rolnych. Nowym elementem jest powiązanie wysokości uzyskiwanych płatności bezpośrednich, a także płatności otrzymywanych w ramach działań zawartych w osi II PROW na lata 2007-2013, ze spełnianiem przez beneficjentów tych właśnie wymogów. Ochrona przyrody obejmuje obszar całej Polski i dotyczy wszystkich jej mieszkańców, a więc także rolników. Obowiązek ochrony przyrody wynika również z wymogów wzajemnej zgodności, które w zakresie ochrony środowiska obowiązują już od 1 stycznia 2009 roku. Wszystkie niemalże wymogi wzajemnej zgodności mogą przyczynić się do ochrony przyrody, w sposób pośredni lub bezpośredni. Na przykład w ramach wymogów Dobrej Kultury Rolnej zgodnej z ochroną środowiska istnieje obowiązek zapewnienia minimalnego poziomu utrzymania oraz przeciwdziałania niszczeniu siedlisk przyrodniczych, co sprowadza się do obowiązku zachowania w obrębie działki rolnej takich elementów krajobrazu, jak drzewa będące pomnikami przyrody i rowy do 2 metrów szerokości oraz oczka wodne o łącznej powierzchni do 100 m². Istnieje też zakaz niszczenia siedlisk roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową oraz siedlisk przyrodniczych występujących na obszarach objętych formami ochrony przyrody, tj. park narodowy itp., a także obowiązek ochrony zasobów wodnych przy nawadnianiu gruntów rolnych i ochrony trwałych użytków zielonych. Z kolei ochrona środowiska w ramach wymogów wzajemnej zgodności, w obszarze ochrony przyrody obejmuje ochronę ptaków i siedlisk przyrodniczych dzikiej fauny i flory, na podstawie wytycznych dwóch unijnych dyrektyw, tzw. dyrektywy ptasiej (chroniącej dzikie ptactwo i jego siedliska, szczególnie gatunki o znaczeniu priorytetowym dla Wspólnoty) i dyrektywy siedliskowej (zachowującej siedliska naturalne oraz gatunki dzikiej fauny i flory). Wymogi te w zasadzie dotyczą wszystkich rolników, część z nich jednak bezpośrednio dotyczy tylko tych rolników, których gospodarstwo lub jego część położona jest na obszarze Natura 2000.

Natura 2000 to spójna europejska sieć ekologiczna, której celem jest utrzymanie różnorodności biologicznej poprzez zachowanie i ochronę rodzajów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin, zwierząt i grzybów ważnych dla Wspólnoty Europejskiej. Wszystkich rolników obowiązuje zakaz umyślnego działania na szkodę ptaków objętych ochroną oraz ich siedlisk i ostoi, jak i roślin objętych ochroną. Oznacza to, że istnieje zakaz umyślnego chwytania oraz zabijania ptaków objętych ochroną, jak również zakaz umyślnego niszczenia gniazd i jaj lub umyślnego płoszenia tych ptaków. Przestrzega się też zakazu umyślnego niszczenia siedlisk i ostoi ptaków podlegających ochronie. Również w strefach ochrony ostoi nie wycina się drzew lub krzewów, nie zmienia bezzasadnie stosunków wodnych, czy wznosi obiektów, instalacji i urządzeń. W przypadku ochrony siedlisk przyrodniczych zakazuje się umyślnego zrywania, niszczenia i uszkadzania oraz zbioru roślin objętych ochroną. Natomiast rolników gospodarujących na obszarze Natura 2000 dodatkowo obowiązują wymogi wynikające z planu ochrony lub planu zadań ochronnych, jeżeli takowe zostały opracowane. Zabrania się również podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000. Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 mogą być na nim realizowane po uzyskaniu odpowiedniej w tej sprawie decyzji administracyjnej.

Pamiętajmy jednak, że wymogi wzajemnej zgodności, to tylko niewielka część przepisów obowiązujących w Polsce w tych obszarach.

Wioletta Kmiećkowiak

Dział Ekologii i Ochrony Środowiska