Powyższa tabelka wskazuje, że pomimo wielkiego postępu naukowo-technicznego specyfika produkcji rolnej zachowała swe istotne cechy. Dokonuje się ona dzięki wykorzystaniu przez hodowcę na własny pożytek procesu biologicznego; wzrostu zwierząt. Rola człowieka jest tylko pośrednia - intensyfikuje on i optymalizuje procesy biologiczne, nie mogąc jednak znacząco przyspieszyć ich przebiegu.

O tym, jak plenność gospodarcza loch rzutuje na koszty produkcji prosiąt, a następnie tuczników ilustrują dane niemieckich ekonomistów przedstawiane tu za prof. Romanem Czarneckim z AR w Szczecinie. Jeżeli koszt produkcji 1 prosięcia przy plenności:

13  prosiąt przyjąć za 100% to przy plenności :

14 prosiąt wyniesie 94,5%

15 prosiąt wyniesie 89,8%

16 prosiąt wyniesie 85,6%

17 prosiąt wyniesie 82,0%

18 prosiąt wyniesie 78,8%

19 prosiąt wyniesie 75,8%

20 prosiąt wyniesie 71,5%

Według krajowych wyliczeń prof. Stanisławy Okularczyk (1997 ) obciążenie jednego tucznika ( w tuczu do 105kg ) kosztami utrzymania stada podstawowego loch w zależności od ich plenności, kształtować się będą następująco:

Powyższe wskaźniki potwierdzają zależność pomiędzy ekonomiczną efektywnością tuczu a plennością gospodarczą loch. Część ekspertów uważa, że efektywnie można produkować świnie wówczas, gdy od lochy odsadzać się będzie co najmniej 20 prosiąt rocznie. Inne autorytety przyjmują nieco niższe parametry.

Polscy hodowcy i producenci sprowadzają z zagranicy drogie, wysokowydajne knury. Ten ogromny potencjał genetyczny nie jest w pełni wykorzystany, postęp biologiczny „rozchodzi” się w następnych pokoleniach, a pieniądze „idą” w błoto. Dlaczego? Bo właściwy genotyp to dopiero połowa sukcesu. Na wartość użytkową zwierzęcia wpływają jeszcze: środowisko, czyli żywienie, warunki bytowe, opieka weterynaryjna i szereg innych czynników zależnych od producenta. Zdaniem prof. Zygmunta Pejsaka ( referat wygłoszony podczas seminarium „Produkcja świń w najbliższych miesiącach i latach...- Pawłowice 2004 ) każda choroba w stadzie generuje straty głównie w dwóch ogniwach; powoduje wzrost zużycia paszy i wydłuża czas tuczu. Okazuje się, że 30% ubijanych w polskich rzeźniach świń wykazuje zmiany chorobowe w płucach. Jest to wynik zjawiska chorobowego PRRS (wirus ). Skutkuje ono spadkiem skuteczności krycia, obniżoną liczbą prosiąt żywo urodzonych, wolnym przyrostem prosiąt, zwiększonym zużyciem pasz, dużymi kosztami leczenia. Rzeźnie nie informuj ą na ogół rolników o chorobach występuj ących w ich stadach, choć jest to w interesie tak przetwórstwa jak i producenta. Każdy producent świń powinien zdroworozsądkowo zlecić fachową analizę: czy i w jakim kierunku powinno się wdrożyć program poprawy zdrowotności. Jak zauważył dyrektor Państwowego Instytut Weterynaryjny w Puławach wiedza i rzetelność powinny iść w parze. Tymczasem 90% błędów przy odchowie świń pojawia się z nieporadności, lekceważenia wiedzy, a nie jej braku. Z. Pejsak: nie ma lepszej inwestycji niż dbanie o zdrowie własne i utrzymywanych zwierząt.

Efektywność produkcji świń zależy więc z jednej strony od mięsności tuczników, z drugiej od kosztów związanych z ich wyprodukowaniem. Wysokie koszty produkcji 1 kg tuczników w danym gospodarstwie powinny skłonić do głębokiej analizy co do natury kosztów i ustalenia, czy możliwe jest obniżenie kosztu produkcji prosiąt, bądź, czy istniej ą rezerwy ekonomiczne w tuczu. Wysoki koszt produkcji prosiąt wynika najczęściej z niskiej plenności loch, niskiej liczby żywych prosiąt w miocie, wysokich upadków, długich okresów jałowienia loch, wydłużonego okresu laktacji. Wysoki koszt produkcji tuczników spowodowany jest najczęściej wysokimi kosztami żywienia i słabą zdrowotnością zwierząt. Poprawa opłacalności tuczu w obecnych warunkach rynkowych i relacjach cenowych jest sztuką niezwykle trudną, ale nie niemożliwą. Przedstawiony poniżej rysunek ilustruje hierarchię czynników kształtujących wielkość dochodu rolniczego; na który rolnik ma wpływ. W hierarchii tej na czoło wysuwają się pasze. Efektywna organizacja zaplecza paszowego polega na optymalizacji powierzchni paszowej oraz maksymalizacji plonowania roślin pastewnych (zbóż, kukurydzy i motylkowych ), a także na substytucji pasz. O ile zmiany cen skupu żywca wywołuj ą wśród producentów zrozumiałe poruszenie, to problem plonowania zbóż jako podstawy paszowej wydaje się być niewystarczająco doceniany. Statystyczny wielkopolski producent żywca dysponuje 11,0 ha powierzchni paszowej, na którą w lwiej części składają się zboża. Gdyby gospodarstwo uzyskiwało plony zbóż na poziomie 60dt, mogłoby utrzymywać 13 loch, sprzedając od nich 208 tuczników rocznie, a jednocześnie, dzięki większej skali produkcji tańszej paszy, obniżyłoby koszt produkcji 1 kg żywca o 8-9%, przy założeniu jednak, że - niezależnie od aktualnej ceny rynkowej zbóż - przyjmuje się ich rzeczywiste koszty produkcji w gospodarstwach własnych.

Własne pasze produkowane intensywnie są najważniejszym czynnikiem zyskowności tuczu świń. Gospodarka paszowa jest głównym polem ograniczania kosztów stada podstawowego, odchowu prosiąt i tuczu świń. Producenci trzody prowadzący fermy w dużej skali w oparciu o pasze z zakupu są pozbawieni prawie całkowicie pola minimalizacji kosztów produkcji. Kontrola kosztów w tych gospodarstwach polega na precyzyjnym monitoringu rzeczywistego zużycia pasz, kontroli efektywności pasz w zależności od zmian każdego z komponentów, a także na pracy nad jakością tusz. Pomimo wysokiego poziomu technologicznego i organizacyjnego to właśnie ta grupa producentów należy do najbardziej ekonomicznie zagrożonych, gdyż największe koszty tuczu świń powstają w surowcu głównym jakim jest pasza. W produkcji trzody chlewnej obecnie 65-75% wszystkich nakładów stanowią pasze i to właśnie koszt żywienia decyduje w głównej mierze o opłacalności produkcji świń. Kolejnym czynnikiem w hierarchii ważności po kosztach pasz kształtuj ącym opłacalność tuczu jest produkcyjność trzody, a więc tempo przyrostów i wykorzystanie pasz. Jak podaje prof. Stanisława Okularczyk ( na podstawie badanych 51 gospodarstw trzodowych ) różnica w zużyciu paszy wyrażonej w MJ na 1 kg przyrostu masy ciała wynosząca 10 MJ ( od 52,5 MJ do 42,5 MJ ) przekładała się na 60 zł różnicy dochodu rolniczego netto.

Ustalenie wpływu reprodukcyjności loch na ekonomiczną kondycję chlewni wymaga kontroli. Polega ona na odnotowywaniu kosztów wychowu lochy od 1 dnia po urodzeniu do pierwszego oproszenia. Łączny poniesiony koszt po odjęciu wartości lochy wybrakowanej powinien być „zwrócony” w formie urodzonych przez nią prosiąt. S. Okularczyk podaje, że graniczną plennością, poniżej której locha przynosi straty jest 16 prosiąt rocznie. Wielkość remontu stada oscyluje na ogół na poziomie 30 - 40 % rocznie. Nie brak opinii, by - dysponuj ąc odpowiednim materiałem genetycznym - przeznaczać niekiedy do remontu jeszcze reprodukcyjnie sprawne lochy, po to, by dać „szansę” potencjalnie lepszym sztukom. Gospodarka rynkowa i szybko przenikające do rolnictwa procesy globalizacyjne wymuszają na podmiotach rynkowych silny wzrost konkurencyjności. Pojęcie konkurencyjności odnosi się do cen, kosztów i jakości produkowanych towarów. Podstawową zasadą konkurencyjności jest produkować taniej. Jest to szczególnie ważne ze względu na praktycznie całkowity brak wpływu producentów rolnych na poziom otrzymywanych cen. Cena jest wykreowana na rynku, zaś możliwości wpływania na te ceny są niekiedy dostępne tylko grupom producentów dobrze zorganizowanym lub monopolistycznym. To warunkuje takie postępowanie, w którym rolnicy tak kształtuj ą koszty i tak zaniżaj ą ceny, aby tylko utrzymać się na rynku. Odbywa się to kosztem producentów trzody i ich dochodów. Zgodnie z tak zwanym efektem Balassy - Samuelsona zysk z jednostki produkcji będzie z roku na rok coraz niższy ( ceny rosną szybciej w sektorach usługowych, w których nie ma możliwości szybkiego wzrostu wydajności pracy, w porównaniu z przemysłem i rolnictwem, gdzie takie możliwości istniej ą). To powoduje spadek relatywnych cen produktów rolnych w porównaniu z cenami pozostałych dóbr. Producenci zatem będą dążyć do powiększania stada by uzyskać tzw. efekt skali produkcji.

C. Wartość sprzedaży 1 kg żywca wieprzowego.

Zmiany jakie zaszły w upodobaniach konsumenckich, znacząco wpłynęły w ostatnich latach na pokrój zwierząt hodowlanych. Widać to szczególnie w przypadku zmian jakości tuczników skupowanych w Polsce. Wartość ta zależna jest od mięsności produkowanych tuczników. Poziom mięsności zależny jest od następuj ących czynników:

- genotypu zwierząt,

- składu i intensywności żywienia,

- masy ciała w dniu uboju.

Na wykresie 1. przedstawiono zmiany mięsności i ciężaru tusz wieprzowych w poszczególnych latach (według Zintegrowanego Systemu Rolniczej Informacji Rynkowej).

Te dwie cechy są z reguły ujemnie związane co oznacza, że wzrost jednej powoduje zmniejszenie drugiej. Wszystko wskazuje więc na to, że w chwili, kiedy ciężar tuszy ustabilizuje się, nastąpi znacznie gwałtowniejszy wzrost mięsności. Jednakże już dzisiaj można poszczycić się znaczną poprawą jakości tusz, albowiem w 2005 roku z jednej tuszy można było pozyskać 62 kg mięsa, natomiast w 2012 z tej samej tuszy można uzyskać o 0,7 kg mięsa więcej. Zmienia się również struktura klas EUROP.

W systemie klasyfikacji trzody pod względem zawartości mięsa chudego w tuszy wyróżnia się sześć klas.

Klasa S zawiera co najmniej 60% chudego mięsa w tuszy,

Klasa E od 55% ale mniej niż 60%,

Klasa u od 50% ale mniej niż 55%,

Klasa R od 45% ale mniej niż 50%,

Klasa O od 40% ale mniej niż 45%,

Klasa P zawiera mniej niż40% mięsa.

Z rynku krajowego, w przeciągu ostatnich kilku lat, praktycznie zniknęła klasa P a klasa O występuje marginalnie (wykres 2). Wraz ze wzrostem mięsności obserwuje się zwiększenie udziału tusz z odchyleniami jakościowymi mięsa typu PSE (mięso jasne, miękkie, cieknące).

Mięsność jest cechą towarową premiowaną dodatkową zapłatą. Przeciętna tkanka mięsa chudego zawiera czterokrotnie więcej wody niż tkanka tłuszczowa. Wyprodukowanie mięśni wymaga mniejszych nakładów paszowych niż słoniny. Wskazuje to dobitnie na konieczność ponoszenia większych nakładów żywieniowych na produkcj ę świń bardziej otłuszczonych. Każdy doświadczony producent wie, że chów jednego tucznika do 150 kg nie kosztuje mniej niż produkcja dwóch 100 kg tuczników. Obniżanie masy ubojowej tuczników jest najprostszą drogą poprawy ich mięsności. Produkcja tuczników mięsnych możliwa jest jedynie przy stosowaniu w kolejnych fazach wzrostu i rozwoju świń mieszanek zbilansowanych w zakresie zawartości białka, aminokwasów egzogennych, mikro- i makroelementów oraz witamin .Dysproporcje, jakie występują w mięsności zwierząt przeznaczonych do hodowli i populacją produkcyjną wykazują, że istnieją potencjalne i realne możliwości osiągnięcia znaczącego postępu w tej dziedzinie. Poprawa mięsności produkowanych tuczników często powoduje zwiększenie nakładów na ich uzyskanie. Zwykle należy zakupić dobre loszki

1. knurki, które są droższe od przeciętnych. Wysokomięsne świnie maj ą większe wymagania żywieniowe, zwłaszcza pod względem zapotrzebowania na drogie, wysokobiałkowe komponenty pasz. Jednak produkcja wysokomięsnych tuczników w ostatecznym rozrachunku przynosi poprawę opłacalności dla producentów, a parametrem, decyduje o wyborze paszy powinien być koszt wyprodukowania 1 kg żywca, a nie koszt 1 kg mieszanki. Zatem produkowanie mięsnych tuczników przynosi korzyści wynikające z lepszego wykorzystania przez nie paszy, większego tempa wzrostu - czyli mniejszych kosztów produkcji -
2. dodatkowej opłaty z zakładów mięsnych. Według dr hab. Karola Borzuta ( IPMiT w Poznaniu ) każdy przyrost zawartości mięsa o 1% powoduje wzrost wartości handlowej tuszy o około 0,6%.

Ważnym wskaźnikiem rzutującym na wartość sprzedaży żywca wieprzowego jest wydajność rzeźna. Po uboju tucznika otrzymuje się tuszę i tak zwane podroby. Stosunek masy tuszy ciepłej do masy zwierzęcia przed ubojem określa się jako wydajność rzeźna.

W. rz. = ( m. t. c./m. ż.) x 100

w. rz. - wydajność rzeźna [%]
m. t. c. - masa tuszy ciepłej [kg]
m. ż. - masa żywego zwierzęcia [kg]

Wydajność rzeźna kształtuje się w granicach od 73% do 85%. Zła sytuacja ekonomiczna rolników ( zastępowanie wysokowydajnych pasz paszami zastępczymi) rzutuje na gorszą jakość tusz i złą „wyrębność” mięsa. Należy poprawić wykorzystanie surowca. Już w najbliższej przyszłości producent będzie otrzymywał zapłatę za jakość tuszy, także z uwzględnieniem proporcji ilościowej poszczególnych partii mięsa (schabu, szynki, karkówki, łopatki ). Przemysł mięsny oczekuje, aby skupowane tuczniki odpowiadały następuj ącym wymogom:

• zawartość mięsa w tuszy powinna być powyżej 55% ( klasa E ),
• grubość słoniny w punkcie C7 (nad okiem polędwicy ) nie większa jak 12 mm,
• jakość mięsa normalna to jest bez wad typu PSE ( mięso wodniste ) i DFD ( mięso ciemne o zbyt małej kwasowości ),
• masa tucznika 90 - 110 kg
• preferowana długość tuszy: średnia i duża. Długie tuczniki dostarczają długich schabów - najcenniejszego elementu handlowego.

Dla rolników, obok opłacalności bardzo ważnym jest zdolność utrzymania się na rynku, zachowanie własnego, rodzinnego warsztatu pracy. Obecna sytuacja na rynku trzody chlewnej nie powinna, w perspektywie dalszego gospodarowania, zahamować prac nad poprawą genetyki stada matecznego i działań integracyjnych pomiędzy producentami trzody i w relacji: producent - zakład mięsny. Niewłaściwe relacje pomiędzy wszystkimi uczestnikami rynku mięsnego, bądź ich brak, są barierą rozwoju gospodarczego, a ich budowa - w tym przypadku tworzenie przez rolników i przetwórstwo kooperacji poziomej i pionowej - stanowić może najtańszy i najbardziej efektywny sposób na poprawę opłacalności produkcji.

 

Literatura:

„Produkcja tuczników mięsnych” M. Różycki IŻ Kraków, „Organizacja rozrodu czynnikiem poprawy efektywności produkcji świń”- R. Czarnecki AR Szczecin, „Zdrowie podstawą opłacalności produkcji świń” Z. Pejsak, A. Mokrzycka PIW w Puławach, „Czynniki wpływające na efektywność w produkcji świń” M. Kamyczek IZ ZZD Pawłowice - materiały seminaryjne Pawłowice-1998 ,

„Produkcja mięsnych tuczników” A. Ostrowski, T Blicharski IGiHZ PAN Jastrzębiec,

„Poprawa efektywności produkcji trzody chlewnej” J. Falkowski, M. Gajęcki - materiały ODR w Zarzeczewie,

„Czynniki warunkujące opłacalność tuczu trzody chlewnej w regionie leszczyńskim” E.Różańska, J.Terlecki,

„Produkcja tuczników mięsnych szansą poprawy konkurencyjności produktów polskich na rynkach Unii Europejskiej” M. Różycki K Borzuta ( materiały WODR w Gdańsku ).

„Chów i hodowla świń w Polsce” M. Kozłowski Trzoda Chlewna 4/2007 r.

„Możliwości poprawy opłacalności produkcji trzody chlewnej...” S. Okularczyk „Ferma Świń” 1999r.

„Gospodarka rodzinna w rolnictwie” F.Tomczak - IRWiR PAN 2006 r.

Strategie odbudowy i rozwoju produkcji trzody chlewnej w Polsce do roku 2030, Warszawa 2013, Praca zbiorowa pod redakcją dr inż. Tadeusza Blicharskiego dr inż. Anny Hammermeister - Redakcja AgroNews